AYTMATOV ANLATILARINDA ÇAĞDAŞ MANAS RUHU VE YANSIMALARI

Özet Manas Destanı ve Manas ruhunun millî-manevî bütünlüğü sağlayıcılığı ve zengin bir milli hafıza ürünü oluşu birçok araştırmacı ve edebiyat otoritesinin dikkatini üzerine çekmiştir. Ancak bir yazar kimliğiyle bu eseri değerlendiren ve eserlerinde yer vermek suretiyle hem destanın evrensel boyutta tanınmasına hem de kendi eserlerinin bu destan vesilesiyle evrensel boyuta taşınmasına en büyük katkıyı sağlayan Cengiz Aytmatov olmuştur. Manas Destanı'nı kendisi açısından tam zamanında keşfeden ve sanatı için sanatsal yönünü değerlendirmesini bilen Aytmatov, destanı tanıma, tanıtma ve yararlanma konularında birlikte yola çıktığı ve aynı kulvarı paylaştığı çağdaşlarının önüne geçerek mahalliden milliye ve oradan da evrensele açılan kapıyı aralayabilmiştir. Kendine özgü üslup ve orijinalitesi nedeniyle Aytmatov'un Manas Destanı'na dönük yüzü ve eserlerinde yer veriş biçimi çağdaşlarına nazaran tamamen farklı bir çizgide seyretmiştir. Söz konusu destanın ortak Türk kültür ve medeniyetinin bir değeri olması ve Aytmatov'un bu değeri global anlamda dünyaya duyurması onun ikinci bir Manas/çağdaş Manas olarak anılmasına da neden olmuştur. Bu karşılıklı etkileşim, destanın ve Manas ruhunun Aytmatov anlatılarına ayrı bir sanatsal renk, ahenk, ritim, ışık ve manevî güç katmasına vesile olmuştur. Bu ortak kültür dinamikleriyle yoğrulan yazar, aynı zamanda Türk dünyasının ortak sesi olma misyonunu da üstlenmiştir. Aytmatov, Kırgız halkının tarihi süreç içerisinde derlediği ve kendi değerleriyle renklendirdiği kültür, medeniyet, örf-adet, gelenek-görenek, yaşam felsefesi ve görüşlerinin bir bütününü oluşturan, kısacası ortak Türk dünyasının kültürel kodlarıyla milli hafızasını özünde barındıran Manas Destanı aracılığıyla kendi görüş ve düşüncelerini evrensel boyuta taşıma olanağını da bulmuştur. Çünkü Aytmatov'un kahramanları “Manas’ın” ruhundan ateş almış, onun ruhuyla özdeşleşmiş güçlü karakterlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Manas Destanı, Aytmatov, Milli Hafıza, Evrensel

PDF

___

KAYNAKÇA 1. AÇA Mehmet (2002). Kazak Türklerinin Destanları ve Destancılık Geleneği, Konya: Kömen Yayınları. 2. AKPINAR Yavuz (1986). “Manas Destanı”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C:6, İstanbul: Dergâh Yayınları. 3. ALPISBAYEV Kupıya (1995). “Kazak Âlimlerinin İncelemelerinde Manas Destanı”, Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni, Ankara: AKM Yayınları. 4. ASANALİYEV Keneşbek (1995). Çıngız Aytmatov, Bişkek. 5. ASSMANN Jan (2001). Kültürel Bellek, Çev: Ayşe Tekin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. 6. ATSIZ Hüseyin Nihal (1997). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: İrfan Yayınevi. 7. AYTMATOV Cengiz (1982). "Kadim Kırgız Ruhunun Zirvesi" Aktaran: İklil Kurban-Ali Akbaş, Erzurum: Kardaş Edebiyatlar Dergisi, Sayı 3. 8. AYTMATOV Cengiz (1992). "Her Yazar Kendi Halkı İçin Yazmayı Nazarda Tutar", Mülâkat: Sabiha Özen, Dergâh Dergisi (Şubat), sayı 24. 9. AYTMATOV Cengiz (1993). Yıldırım Sesli Manasçı, Çev: Refik Özdek, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. 10. AYTMATOV Cengiz (1993). Cemile -Elveda Gülsarı, Yüz Yüze, Oğulla Görüşme, Askerin Oğlu Hikâyeleriyle Birlikte-, Çev: Mehmet Özgül, İstanbul: Cem Yayınevi. 11. AYTMATOV Cengiz, Cemile, Sultanmurat, Çev: Refik Özdek, Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul 2014. 12. AYTMATOV Cengiz - ŞAHANOV Muhtar (1998). Kuz Başındaki Avcının Çığlığı, Aktaran: Banu Muyaeva, Ankara: Tolkun Yayınları. 13. BAYCIYEV Mar (2004), Manas Destanı Kalbimin Ağrısıdır, Çev: Doğan Gürpınar, Bişkek: Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. VI. 14. ÇETİN Mustafa (1994). Cengiz Aytmatov’un Eserleri ve Eserlerinden Sinemaya Uyarlanan Filmler Üzerine Bir İnceleme, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi). 15. DELİÖMEROĞLU Yakup (2008). Cengiz Aytmatov'la Söyleşi, Ankara: Kardeş Kalemler-Cengiz Aytmatov Özel Sayısı-Sayı 19. 16. ELİADE Mircea (1993). Mitlerin Özellikleri, Çev: Sema Rıfat, İstanbul: Kuram Yayınları. 17. ERBAY N. Kübra (2002), Cengiz Aytmatov’un Eserlerinde Tabiat, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. 18. GEYİKOĞLU Hasan (2001). Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliğindeki Türklerin Milli Duygularına Etkisi, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 16, Erzurum. 19. http://tarih.sitesi.web.tr/manas-destaninin-olusumu-ve-icerigi.html (25.08.2015). 20. İNAN Abdulkadir (1987). Manas Destanı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 21. KOLCU Ali İhsan (2008). Bozkırdaki Bilge: Cengiz Aytmatov, Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları. 22. KOLCU Ali İhsan (1997). Milli Romantizm Açısından Cengiz Aytmatov, İstanbul: Ötüken Yayınları. 23. KORKİN Vladimir (1993). Cengiz Aytmatov ile Söyleşi: Tercih: Robot veya İnsan Olmak, Çev: Orhan Söylemez, Ankara: Türk Dili Dergisi (Mart) Nr: 495. 24. KORKMAZ Ramazan (2004). Cengiz Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri, Ankara: Türksoy Yayınları. 25. Manas Entsiklopediya I, II. Tom (1995). Bişkek: Muras Yayını. 26. ORAL Zeynep (1976), Cengiz Aytmatov ile Konuşma, Nesin Vakfı Yıllığı, İstanbul: N. V. Yayınları. 27. SAGINBEKOV Bakıt İmanak (2007), “Cengiz Aytmatov’un ‘Elveda Gülsarı’ Eserinde Ana Motif Olarak At”, Ankara: I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı-Bildiriler, Cilt IV. 28. ŞİŞMAN Bekir (2007), "Cengiz Aytmatov'un "Elveda Gülsarı" Adlı Eserinde Kırgız Folkloruna Dair Tespitler" Ankara: I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı- Bildiriler, Cilt V. 29. UZUN Gülsine, Cengiz Aytmatov’un Eserlerinde Yaratılış ve Türeyiş Sembolizmi, Turkish Studies Türkoloji Araştırmaları Volume 2 / 2 Spring 2007. 30. VELİHANOĞLU Çokan Eserleri. (http://gercektarihimiz.blogcu.com/tarihi-yonuyle-manas-destani/4508911. 07.03.2016) 31. YILDIZ Naciye (1998). Cengiz Aytmatov ve Manas Destanı, Doğumunun 70. Yıl Dönümünde Cengiz Aytmatov Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri (8-10 Aralık), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.