Tebriz’deki Bir Grup Ev ve Evlerin Süsleme Programı

Bir Türk hanlığı olarak İran’da (1795-1925) 130 yıl hüküm sürmüş Kaçar Hanedanlığı gerekkültürel gerekse sanat açısından İran için bir geçiş dönemidir. Bu devrin hemen başında Feth AliŞah (1797-1834) zamanından itibaren İran’da etkin bir mimari yapılanma meydana gelmiştir. Bumimari yapılar arasında dikkate değer ve üslup birliğinin görüldüğü eserlerden biri evlerdir. Evlerbireylerin yaşam biçimleri ve kültür düzeyleri arasında sıkı bir ilişkinin olduğunu göstermeninyanı sıra halkın sosyo-kültürel yaşam biçimiyle de paralellik olduğunun bir kanıtı niteliğindedir.Bu bildiride Tebriz’de bulunan Kaçar Hanedanlığına (1795-1925) ait bir grup sivil mimarieser olan üç ev tanıtılacaktır. Bu evler, Emir Nizam, Alavi, Anayasa (Kuzeh Konâni) evleridir.Evlerde ön plana çıkan en önemli özellikler; kuzey-güney olarak iki cepheli olmaları, cephelerineyvanlı balkonlarının varlığı ve bu balkonların simetriğinde düzenlenmiş olan iç-dış bahçeoluşturulması, ön cephe olan kuzey cepheye açılan “tenabi” adı verilen büyük ve süslü odaları,bu odanın hemen alt kısmında yer alan “havuz odası”, yine bu odayı takip eden ve genellikle batıcepheye yerleştirilmiş, Kaçar Hanedanlığının erken, orta ve geç dönemlerinde yapılan yapılardaana mimari elemanlardan biri olan zemin katta bulunan depo-kiler kısımlarıdır. Restore edilerekkorunan bu yapılar, Kaçar döneminin mimari gelişmelerinden olan bütün bu özellikleri kendindensonra gelen dönemde de devam ettirmesi bakımından önemini korumaktadır.İran toplumunda hâkim olan kapalı ilişkiler ve toplumun dışa dönük olmayışının evmimarisi üzerinde nasıl bir etki bıraktığı plan, mimari ve süsleme özellikleri ile açıklanıp bilimselolarak tanıtılmaya çalışılarak evlerin İran’daki ev mimarisine katkıları ve dönem içerisindekiönemleri vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tebriz, Kaçar Hanedanlığı, sivil mimari

A Group House And Houses Decorating Program in Tabriz

The Qajar Dynasty, which ruled for 130 years in Iran (1795-1925) as a Turkish Khanate, is atransitional period for Iran, both culturally and artically. This initiative started at the beginningof Feth Ali Shah (1797-1834), an effective architectural structure in Iran. Among these architecturalstructures, houses are one of the remarkable and stylistic associations. Houses are a proof thatthere is a close relationship between individuals’ lifestyles and cultural levels, as well as theparallelism of people with the socio-cultural way of life.In this declaration, three houses, a group of civil architectural works belonging to theQajar Dynasty (1795-1925) in Tabriz will be introduced. These houses are Emir Nizam, Alavi,Constitutional (Kuzeh Konâni) houses. The most important features of the houses are; north andsouth, the existence of the balconies of the facades and the creation of the inner-outer gardenarranged in the symmetry of these balconies, the large and fancy rooms called “tenabi” whichopens to the north front with the front façade, the “pool room” “Is a depot-cellar section locatedon the ground floor which is one of the main architectural elements in the early, middle and lateperiods of the Qajar Dynasty, which follows this room and is usually located on the western front.These restored and preserved structures remain important in that they continue all these featuresof the Qajar Dynasty architectural developments in the period following itself.The plans, architectural and ornamentation characteristics of the closed relatives and theoutward appearance of the society that are dominant in the Iranian society will be emphasizedand the contributions of the houses to the house architecture in Iran and their importance in theperiod will be emphasized.

Keywords:

Tabriz Qajar Dynasty, civil architecture, home-dwelling,

PDF

___

Aştiyanî, Abbas İkbal, Tarih-i İran Pes Ez İslâm, Tahran, 1378.
Avery, Peter, Tarih-i Muâsır-ı İran, (Çev. Muhammed Refî Mihrabâdi), Tahran, 1363.
Baş, Gülsen, Diyarbakır›daki İslam Dönemi Mimarisinde Süsleme, (Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van, 2006.
Bitlisî, Şerefhan, Şerefname (Osmanlı –İran Tarihi), (Çev: Osman Aslanoğlu), C.II,İstanbul, 2011.
Çeçen, Anıl, “Türkiye’nin B Planı: Merkezi Devlet Birliği (MEDEB)”, 4. Türkiye-İran İlişkileri Sempozyumu, İstanbul, 2005, s.20-32.
Çetin, Yusuf, “Mardin Savurkapı (Sitti Radviye) Hamamı’nda Bulunan Figürlü Taş Plastik Süslemelerin Türk Süsleme Sanatı İkonografisi Açısından Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Armağanı, C.6, S.25,Ordu, 2013, s.178-188.
Demiriz, Yıldız, Osmanlı Kitap Sanatında Naturalist Üslupta Çiçekler, İstanbul, 1986.
Dınbılî, Abdurrezzak Meftûn, Me’asır-ı Sultanîye, (neşr. Gulam Hüseyin Sadr Afşar), Tahran, 1376.
Doğanay, Aziz, “Tezyinat”, İslam Ansiklopedisi, C.41, 2012, s.79-83.
Elyesğer, Şamim, İran Kaçar Hükümdarlığında, Tahran, 1384.
Gündoğdu, Hamza, Türk Mimarisinde Figürlü Taş Plastik, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, (Yayınlanmamış) Doktora Tezi, İstanbul, 1979.
Gürsoy, Sena, Diyarbakır Eski Mimarisinde Çini Süsleme, Dicle Üniversitesi Mimarlık Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır, 1983.
Hakımıan, Hassan, In The Qajar Perıod, Encyclopedıa Iranıca VIII, Calıfornıa, 1998.
Hambly, G.R.G.,”Aqa Mohammad Khan and The Establıshment of The Qajar Dynasty” Asıan Affaırs 50\2, London, 1963, s.161-174.
htt:\\ fa.wikipedia.org\ Tebriz Belediyesi Kültür Örgütü
http:// www.coğrafya.gen.tr/siyasi/devletler/iran
Kadiyani, Abbas, Ferheng-i Fişerdeh Tarih-i İran, Tahran, 1376.
Karadeniz, Yılmaz, İran Tarihi (1700-1925), İstanbul, 2012.
…………………..., İran’da Sömürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı (1795-1925), İstanbul, 2006.
…………………..., Kaçar Hanedanı (1795-1925), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Malatya, 2004.
Kaynejad, Mohammad Ali – Shirazi, Mohammad Reza, Tebriz’in Eski Evleri, Tahran, 1390.
Leaman, Oliver, İslam Estetiğine Giriş, (Çev. Nuh Yılmaz), İstanbul, 2012.
Mirza, Ali Kuli, İksürü’t-tevarih, Tahran, 1370.
Mirza, Cihangir, Tarih-i Nev, (tashih eden: Abbas İkbal), Tahran, 1327.
Modirşaneçi, Mohsen, “Globalizmle İki Farklı Şekilde Karşılaşan İran ve Türkiye Toplumları”, 4. Türkiye –İran İlişkileri Sempozyumu, İstanbul, 2005, s.33-42.
Nefisi, Said, Tarih-i İçtimai ve Siyasi-i İran I, Tahran, 1376.
Parman, Ebru, “Bizans Sanatında Tavus Kuşu İkonografisi”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar ve Güner İnal’a Armağan, İstanbul, 1993, s.387-412.
Şemim, Ali Asgar, İran der Devre-i Saltanat-ı Kacar, Tahran, 1379.
Sümer, Faruk, “Kaçar” Mad., İslam Ansiklopedisi, C.24, İstanbul, 2001, s.51-53.
Sykes, Percy, Tarih-i İran, (Çev. Muhamed Taki Fahrdai Gilani), Tahran, 1330.
Yariş, Sahure – Yariş, Zülküf, “Tebriz’de Kaçar Hanlığı Dönemine Ait Bir Grup Ev”, Prof. Dr. Kerim Türkmen’e Armağan, Kayseri, 2017, s.521-570.
Yazıcı, Tahsin, “Feth Ali Şah”, İslam Ansiklopedisi, C. XII, İstanbul, 1995, s.451-452.
Yıldız, Hakkı Dursun, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi IX, İstanbul, 1989.
Zehtabi, Muhammed Taki (Kirişçi), İran Türklerinin Eski Tarihi, (Çev: Ferhad Rahimi), İstanbul, 2010.