Tao-Klarceti Bölgesi Dini Mimarisinde Görülen Zoomorfik Plastik Bezeme Örnekleri

Tarihi kaynaklara göre “Tao-Klarceti” olarak bilinen; Artvin, Erzurum, Ardahan ve Kars illerini kapsayan bölgede, başta Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) olmak üzere, İran (Pers-Sasani) ve daha sonra da Gürcü Bagratlı Hanedanlığı’nın (8-14. yy.) hâkimiyet kurduğu ve bunu mimari ve sanat alanında da görünür kıldıkları gözlenmektedir.Hıristiyanlığın bölgeye yayılmasından sonra, bölgede kültürel doku belirginleşmiş ve Bagratlılar döneminde Tao-Klarceti’de inşa edilen anıtsal yapılar, günümüze önemli bir kültürelmiras olarak kalmıştır. Bagratlı dönemine tarihlenen birçok manastır ve kilise yapısının mevcut olduğu çeşitli araştırma ve yayınlarla bilinse de; bu yapılarda dikkat çeken ve özgün bir üsluplatasvir edilmiş zoomorfik plastik bezemelerin, günümüze kadar, detaylı olarak incelenmedikleri görülmektedir. Tao-Klarceti mimarisinin bezeme programında, zoomorfik figürler önemli bir yertutmaktadır. Bu gelenek bölgedeki en eski Hıristiyanlık anıtlarından (Bağcılar (Opiza), Hamamlı (Dolishana) Manastır Kilisesi) başlayarak Ortaçağ boyunca devam etmiştir. Manastır kiliselerinincephelerinde, ziyaretçilerin karşısında çok sayıda zoomorfik (arslan, sığır, geyik, tavus kuşu ve kartal vs.) ve mitolojik figür ( ejderha, grifon vb.) olarak plastik bezemeler çıkmaktadır.Bu bildirimizde, Tao-Klarceti’de bulunup Bagratlı dönemine tarihlenen ve günümüze kadar sağlam gelebilmiş dini mimari yapılardaki zoomorfik plastik tezyinat tespit edilmiş; buyapılar üzerinde yer alan bu bezemelerin önemli görülen örnekleri analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Gürcü Mimarisi, Manastır, Kilise, Artvin, Taş Bezeme, Bagratlı, Tao- Klarjeti

The Zoomorphic Plastic Decoration Samples In Tao-Klarjeti Region Related To The Religious Architecture

According to historical sources, known as “Tao-Klarjeti”; it is observed that, in the region, including the cities such as Artvin, Erzurum, Ardahan and Kars, especially the Eastern RomanEmpire (Byzantium), Iran (Persian- Sasanians) and then the Georgian Bagratid Dynasty (8-14th century) established dominance and caused the field of art visible.After the sperad of Christianity in the resion, the cultural texture of the area became apparent and the monumental structures built in Tao-Klarjeti during the Bagratis period hasremained an important cultural heritage for today. Although many monasteries and churches dating to Bagratlı period are known by means of various researches and publications; it is seenthat what are remarkable in these constructions and depicted in an original style have not been examined in detail up to now. In the program of the Tao-Klarjeti architecture, zoomorphic figureshave an important place. This tradition, starting from the oldest Christian monuments (Bagcılar (Opiza, Hamamlı (Dolishana) in the region, was continued throughout the Middle Age. On thefacades of the monastery churches, there are numerous plastic decorations of zoomorphic (lions, cattle, deer, peacock, eagle etc.) and mtyhological figures (dragon, griffon etc.) that can be seen by the visitors. In this study; the identified zoomorphic plastic decoration, found in Tao-Klarjeti and dated to Bagratlı period, on the religious architectures that have stood up so far; it has beentried to analyze the samples of the decorations, which are considered as significant, on these constructions have been tried to be analyzed.

Keywords:

Georgian Architecture, Monastery, Church, Artvin, Stone Ormanmentation, Bagratlı, Tao-Klarjeti,

PDF

___

Aladashvili, N. (1997). Gürcistan’da Mimari Bezeme (5-11. Yüzyılların Figürlü Kabartmaları), Moskova.
Baş, G., (2013). Diyarbakır’daki İslam Dönemi Mimari Yapılarında Süsleme, Ankara.
Brentjes, B.-Mnazakanjan,S.-Stepanjan N., (1981). Kunst Des Mittelalters in Armenien, Berlin.
Cömert, B., (1999). Mitoloji ve İkonografi, Ankara.
Çoruhlu, Y., (1995). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul.
Djobadze, W., (1992). Early Medieval Georgian Monasteries İn Historic Tao, Klarjet’it, and Şavşet’i, Stuttgart.
Güzel, E.-Müküs, C., (2011). Gevaş-Akdamar, Van, Truva ajans.
Gündoğdu, H. “Kültürlerin Buluştuğu Bir Ortaçağ Şehri: Ani”, Erişim:[ http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/GSED/article/view/2273/2279], Erişim Tarihi: 20.02.2009.
İpşiroğlu, M. Ş. (2003). Ahtamar Kilisesi, İstanbul.
Karaca, Y., (2004). Doğu Anadolu Bölgesi Hıristiyan Dini Mimarisinde Jamatun Yapıları, (YüzüncüYıl Üniv Sosyal Bil. Enst. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Van.
Kazhdan, A. P., (1991). The Oxford Dictionary of Byzantıum, Oxford University Press, New York-Oxford.
Kuru Çakmakoğlu, A., (2008). “İkonografik Açıdan Orta Çağ Türk Mimarisinde Yer Alan İstiridyeMotifi”, Erdem, S.52, Ankara, s.111-124.
Mepisashvili, R.-Tumanishvili, D., (1989). The Church of Bana: Problems of Research andReconstruction, Tiflis.
Mülayim, S. (1984). “Selçuklu Palmet Motiflerinin Tipolojisi,” Anadolu (Anatolia), S. 20, Ankara.
Önder, M., (1987). “Selçuklu Kubâd-Âbad Sarayı Çinileri” Selçuk Dergisi. I. Alâeddin Keykubat Özel Sayısı, 3, Konya.
Öney, G. (1971). “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Aslan Figürü”, Anadolu (Anatolia) XIII, Ankara, s.1-64.
Ögel, S., (1987). Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı, Ankara.
Ögel, S. (1965). «Anadolu Ağaç Oymacılığında Mail Kesim» Sanat Tarihi Yıllığı 1, İstanbul.
Parman, E., (2002). Ortaçağ Döneminde Bizans Döneminde Frigya (PHRYGIA) ve BölgeMüzelerindeki Taş Eserleri, Eskişehir.
Sağır, G., (2008). Kars ve Çevresi Kral Abas (928-953) Dönemi Kiliseleri: Surp Arak’elots Kilisesi ve Kümbet Kilise, (Hacettepe Üniv. Sos. Bil. Enst. Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
Sarafian, A.-Köker, O., (2010). Ahtamar, İstanbul.
Shakhkyan, G. (2000). Seven Wonders of Armenian Architecture, Erivan.
Thierry, J. M.-Donabedian, P., (1989). Armenian Art, New York.
Thierry, J. M. (1987). Armenian Art,, Newyork.