DERİ ESERLERİN TANIMLANMASINDA KULLANILAN BAZI ARKEOMETRİK ANALİZ YÖNTEMLERİ

Tarihin başlangıcından itibaren insan hayatında var olan deri, köklü geçmişe sahip hammaddelerden biridir. Benzersiz fiziksel özellikleri, onu çeşitli ürünlerin üretimi için ideal hale getirmiştir. Hayvanlardan elde edilen derinin tamamı protein kolajeninden oluşmaktadır. Bu hayvansal ürünün yapısal dayanımı ve esnekliğine rağmen, çevresel faktörler (ışık, ısı, bağıl nem, atmosferik kirleticiler), biyolojik etkenler (bakteri, mantarlar, böcekler, küfler), doğal afetler vb. nedenlerle deri yaşlanma ve bozulmaya maruz kalır. Tarihi derinin özelliklerinin tanımlanması, arkeologlar ve koruma bilim adamları için zorluklar yaratmaktadır. Konservatörler genellikle doku, renk, esneklik ve analiz edilecek numunenin şeklindeki değişikliklere odaklanan görsel bir değerlendirmeye dayanarak deri nesneyi karakterize etmektedir. Ancak derinin tabaklanması, kullanımı ve deride oluşan bozulmalar birçok hayvan derisinin görünümünü değiştirebilmektedir. Bu değişime rağmen çeşitli arkeometrik analiz yöntemleri kullanılarak; tanen, kıl kökü deseni, kolajen lif yapısı tanımlanabilmektedir. Ayrıca derinin kullanıldığı nesnenin türü de deri hakkında yönlendirici bilgiler vermektedir. Kültürel mirasın korunmasında; bilim ve teknoloji, kültürel objeyi oluşturan malzemelerin karakterizasyonu, teşhisi, yeni koruma tekniklerinin geliştirilmesi ve önleyici koruma kapsamında uygun çevresel koşulların oluşturulabilmesi önemli bir rol oynamaktadır. Çalışmanın amacı, deri restorasyonu alanında çalışan araştırmacılara; derinin tanımlanması, eserin durumu hakkında bilgi edinilmesi, teşhisin konulabilmesi ve esere uygulanacak koruma yöntemlerinin belirlenebilmesi için kullanılan arkeometrik analizler hakkında bilgi vermektir. Bu amaç doğrultusunda yapılan çalışmalar incelenmiş; eserin ne olduğu, nasıl bir malzeme ve teknikle üretildiği ne amaçla yapıldığı ne zaman yapıldığı ve korunmuşluk durumu gibi sorulara hangi arkeometrik analizler kullanılarak cevap verilebileceği hakkında araştırmalar yapılmıştır. Arkeometrik analizleri yapmak bir konservatörün işi değildir. Fakat bir konservatörün eser hakkında karar verebilmesi için hangi arkeometrik analizi kullanması gerektiğini bilmesi ve çıkan sonuçları değerlendirebilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Koruma, Arkeometri, Deri, Analiz, Bozulma

SOME ARCHEOMETRICAL METHODS OF ANALYSIS USED IN IDENTIFICATION OF LEATHER PIECES

Leather, which has existed in human life since the beginning of history, is one of the raw materials with a long history. Its unique physical properties have made it ideal for the production of various products. All of the leather obtained from animals consists of the protein collagen. Despite the structural strength and flexibility of this animal product, environmental factors (light, heat, relative humidity, atmospheric pollutants), biological factors (bacteria, fungi, insects, molds), natural disasters, etc. The skin is subject to aging and deterioration for reasons. Defining the features of historical leather creates challenges for archaeologists and conservation scientists. Conservators characterize the skin object, usually based on a visual assessment focusing on changes in texture, color, flexibility, and shape of the sample to be analyzed. However, tanning, use, and deterioration of the skin can change the appearance of many animal skins. Despite this change, using various archeometric analysis methods; tannin, hair root pattern, collagen fiber structure can be defined. In addition, the type of the object in which the leather is used gives guiding information about the leather. In the protection of cultural heritage; science and technology, characterization, diagnosis of materials that make up the cultural object, the development of new conservation techniques, and the creation of appropriate environmental conditions within the scope of preventive protection play an important role. The aim of the study is to provice researchers working in the field of skin restoration; with necessary information about the definition of the skin, obtaining information about the status of the work, making the diagnosis, and determining the protection methods to be applied to the work. Studies on this subject were reviowed, and researches were conducted about proper archeometrical analysis to be employed to answer questions, including quality and deetails of the work, and material and technique used to produce it. Archaeometry analysis is not what a conservatory is supposed to do. However, a conservatory needs to know which archeometric analysis to use to make a decision about the work and evaluate the results.

Keywords:

Preservation Archeometry, , Leather, Analysis, Deterioration,

PDF

___

Alpaut, A. (1952). Tatbiki Dericilik, İstiklal Matbaası (1952-1957), Ankara.
Ataman, O. Y. (2012). “Arkeometride Spektrometri Yöntemleri”, Türkiye’de Arkeometrinin Ulu Çınarları, Prof. Dr. Ay Melek Özer ve Prof. Dr. Şahinde Demirci’ye Armağan, Editörler: Ali Akın Akyol- Kameray Özdemir, Homer Kitabevi ve Yayıncılık Ltd. Şti., s.87-96.
Baraldi, P. and Tinti, A. (2008). Raman spectroscopy in art and archaeology. Journal of Raman Spectroscopy, 39 (8), 963–965. doi:10.1002/jrs.2008
Bitossi, G., Giorgi, R., Mauro, M., Salvadori, B., & Dei, L. (2005). Spectroscopic Techniques in Cultural Heritage Conservation: A Survey”. Applied Spectroscopy Reviews, 40(3), 187–228. doi:10.1081/asr-200054370
Carvalho, M. B. (2005). “Notas sobre caracterizaçao da estrutura porosa de materiais” Departamento de Química e Bioquímica, Faculdade de Ciências da Universidade de Lisboa, 1749-016 Lisboa, Portugal mbrotas@fc.ul.pt
Çınar, N. (2017). El Yazma Eserlerin Ciltlerinde Kullanılan Deriler Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, Ankara.
Çınar, N. ve Büyükyazıcı, M. (2017). Türk Cilt Sanatında Kullanılan Deriler ve Özellikleri. TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (11), s. 256-275.
Dempsey, M. (1974). “Scanning electron microscope studies of the grain surface of Leather”. J Mater Sci 9, 651–657 (1974) doi:10.1007/BF02387540
Dikmelik, Y. (2013). Deri Teknolojisi, İzmir: Sepici Kültür Hizmeti Yayınları.
Ebsen, J. A., Haase, K., Larsen, R., Sommer, D. V. P., and Brandt, L. Ø. (2019). Identifying archaeological leather – discussing the potential of grain pattern analysis and zooarchaeology by mass spectrometry (ZooMS) through a case study involving medieval shoe parts from Denmark”. Journal of Cultural Heritage. doi:10.1016/j. culher.2019.04.008
Elnaggar, A., Fitzsimons, P., Lama, A., Fletcher, Y., Antunes, P., & Watkins, K. G. (2016). “Feasibility of ultrafast picosecond laser cleaning of soiling on historical leather buckles. Heritage Science”, 4 (1). doi:10.1186/s40494-016-0104-3.
Falcao, L. (2012). ATR-FTIR and UV-Vis Study Of Vegetable Tanning Materials Extracted From 19th Century Upholstery Morocco Leathers – Poster https://www.academia.edu/30232372/_ATR_FTIR_and_UV_Vis_study_of_vegetable_tanning_materials_extracted_from_19th_century_upholstery_morocco_leathers_Poster_2012_, Erişim Tarihi: 25.11.2020
Falcao, L. and Araujo, M. E. M. (2014).” Application of ATR–FTIR spectroscopy to the analysis of tannins in historic leathers: The case study of the upholstery from the 19th century Portuguese Royal Train”, Vibrational Spectroscopy, 74, 98–103. doi:10.1016/j.vibspec.
Falcao, L. and Araujo, M. E. M. (2018). Vegetable tannins used in the manufacture of historicleathers, Molecules 23, http://dx.doi.org/10.3390/molecules23051081.
Haines, B. M. (2006). “The fibre structure of Leather”, in: Conservation of Leather and Related Materials, Routledge, London, New York. pp. 33-43.
Hassan, R. R. A. (2015). “A Tafsır Al Khazen Manuscrıpt (17th Century Ad). A Technıcal Study” Rushdya Rabee Ali HASSAN ∗ Conservation Department, Faculty of Archaeology, Cairo University, Egypt.
Hassan R. R. A., Alı, M.F., Fahmy, G. A. A. (2018). “Use of SEM, FTIR, and AMINO Acid Analysis Methods to Assess the Damage of Some Hıstorical Leather, Bındings From The XIXth Century”, Stored In Natıonal Archıve, Caıro. Internatıonal Journal of Conservation Science, Volume 9, Issue 1, January-March 2018: 127-136.
Harmancıoğlu, M. ve Dikmelik, Y. (1993). Ham Deri, Yapısı Bileşimi Özellikleri, Sepici Şirketler Topluluğu Kültür Hizmeti, İzmir: Özen Ofset.
Kader, R. R., and El-Sayed, S. S. (2017). Study of the Micro Biological Deterioration Effect on the Vegetable – Tanned Leather Shoes from Mamluk Era with an Application on the Agricultural Museum in Egypt. History, 5, 22, doi: 10.11648/j.history.20170503.12.
Karadağ, R.; Torgan, E.; Akyol A.A.; Çilingiroğlu A.; O. Dönmez, E. (2014). “Ayanis Kalesi Arkeolojik Tekstil Örneğinin Tahribatsız ve Mikro Yöntemler ile Analizleri”, 30. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 02-06-2014, Gaziantep.
Karadağ R., Akyol, A. A., Torgan, E. ve Çilingiroğlu A. (2015). “Urartu Tekstili Ayanis Kalesi Tekstil Örneğinin Gizemi” Aktüel Arkeoloji, 2015-45.
Kılıçoğlu, S. (1993). Ham Deri, Dericilik Araştırma Enstitüsü Yayınları, Pendik.
Koochakzaei, A. (2013). “Differentiation and identification of fungi by ATR-FTIR method in a leather collection relating back to Seljuk period” ATR-FTIR.
Koyuncu Okca A. ve Koizhaiganova, M. (2014). Deri Halı Üretim ve Bakımı, Production and Care of Leather Carpets. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 9 (2), 993–1006.
Malainey, M. E. (2011). “A Consumer’s Guide to Archaeological Science- Analytical Techniques, Manuals In Archaeologıcal Method, Theory And Technıque”, Springer New York Dordrecht Heidelberg London. DOI 10.1007/978-1-4419-5704-7
MEB, (2007). “Derinin Yapısı”, Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi MEGEP, Ankara. Museu de l’Art de la Pell, Deri Müzesi (2020) http://www.museuartpellvic.cat/el-fons-del-map/.
NPS Museum Handbook, Part I. (1996). Chapter 1: National Park Service Museums and Collections, National Park Service Museum Management Program Washington, DC. http://www.icomcc-iran.com/wp-content/uploads/2018/09/Chapter1.pdf
NPS Museum Handbook, Part I (1996), Appendix S: Curatorial Care of Objects Made From Leather and Skin Products, https://www.nps.gov/museum/publications/MHI/Appendix%20S.pdf
Öncü, C. (1968). Dericilik Temel Bilgileri, Mezbaha Mahsulleri Teknolojisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara.
Özer, A. M., Demirci, Ş. ve Akyol, A. A. (1998). Arkeometrinin Arkeolojideki Yeri ve Uygulamaları. “VII. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri”. s. 317- 331. ODTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Arkeometri Ana Bilim Dalı.
Pollard M., Batt C., Stern B., Young, S.M.M., (2007). Analytical Chemistry in Archaeology, Cambridge Unıversity Press, Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, São Paulo.
Rutherfurd, S. M. and Gilani, G. S. (2009). Amino Acid Analysis. Current Protocols in Protein Science, 11.9.1–11.9.37. doi:10.1002/0471140864.ps1109s58.
Sakaoğlu, N. ve Akbayar, N. (2002). Derinin Anadolu’da Bin Yıllık Öyküsü, İstanbul: Orjin Grup Yayınları.
State Hermitage Museum (2019), http://www.saint-petersburg.com/museums/hermitage-museum/.
Tekin, Z. (1992). “Tanzimat Dönemine Kadar Osmanlı İstanbul’unda Dericilik”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Thomson, R. (2006). “The nature and properties of Leather”, Conservation of Leather and Related Materials, Routledge, London, New York. pp. 1-3.
Toptaş, A. (1993). Deri Teknolojisi. İstanbul Üniversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu, Dericilik Programı., Sade Ofset Matbaacılık, İstanbul.
Vandenabeele, P. (2004). Raman spectroscopy in art and archaeology. J. Raman Spectrosc., 35, 607-609. Bu kaynak ile ilgili metin içerisinde herhangi bir veri bulunmamaktadır. Sayfa 15’de alıntı yapılmıştır.
Vandenabeele, P., Edwards, H. G. M. and Moens, L. (2007). “A Decade of Raman Spectroscopy in Art and Archaeology”. Chemical Reviews, 107(3), 675–686. doi:10.1021/cr068036i Bu kaynak ile ilgili metin içerisinde herhangi bir veri bulunmamaktadır. Sayfa 15’de alıntı yapılmıştır.
Yelmen, H. (1992). Kazlıçeşme’de 50 Yıl 1, İstanbul: Ezgi Ajans.
Yıldız, N. (1993). Eski Çağda Deri Kullanımı ve Teknolojisi, Marmara Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları, No: 540, İstanbul.