Yeni Yazıtlar Işığında Ata Yadigarı (Patroos) Tanrı Ksanthos Kültü

İki başlık altında ele alınan buradaki makalede ilk olarak Lykialılar için antikçağ boyunca Letoon'la birlikte bölgenin idari ve kült merkezi olma özelliğini sürdürmüş olan Ksanthos antik kentinden ele geçen ve her biri farklı zamanlarda ata yadigarı tanrı Ksanthos'un rahipliğini yapmış kişilerin dikmiş oldukları heykellere ait olan dört yazıt tanıtılmıştır; ardından tanrı Ksanthos'un kimliğine ilişkin var olan tartışmalar değerlendirilmiş ve yeni öneriler getirilmiştir. Bunu yaparken günümüze kadar, Homeros'un Ilias destanından itibaren adını bildiğimiz ve tanrıça Leto efsanelerine konu olmuş Ksanthos nehri ile özdeşleştirilen, fakat Lykia'da genellikle baş tanrı Apollon için kullanılan ??????? epithetini alması dolayısıyla diğer nehir tanrılarından ayrılan ve kent üstü bir tanıma kavuşan söz konusu tanrının konumunun yazıtlar ve antik kaynaklar üzerinden gözden geçirilerek irdelenmesi gerekli görülmüştür. Tanrı Ksanthos kültünün kökenlerinin Hellenistik Dönem'e dayandığı düşünülse de burada ele alınan yazıtların tümü Roma İmparatorluk Dönemi'ne tarihlendirilmektedir. Yeni yayınlananlar dışında tanrı Ksanthos'a ilişkin kentten beş yazıt daha bilinmektedir. Bu durum söz konusu tanrıya ilişkin uzun süreli bu tapınımın önemini ortaya koymaktadır

The Cult of the Ancestral (Patroos) God Xanthos in Light of New Inscriptions

This article introduces four inscriptions from Xanthos, which, together with the Letoon, was for the Lycians the governmental and cult center of the region, until the end of the ancient period. These four inscriptions are votive inscriptions referring to the different priests at various times of the ancestral god Xanthos. The river Xanthos has a valuable place in Lycia, both in the Xanthos Valley and for the city itself. It is recorded in Homeros’s Iliad, and has a role in the myths concerning Leto. These four inscriptions prove that the Xanthos River was reverenced as a god, and are commented upon here with this knowledge, as they have the epithet πατρῷος which was generally employed for the chief god in Lycia, Apollo, and, through the use of this epithet the god Xanthos was distinguished from the other river-gods. The nature of this god, who had a significant position in the city, is explained from these inscriptions and from the ancient sources. These inscriptions date from the Roman Period although it is thought that the cult of the God Xanthos had its origins in the Hellenistic period. In addition to these four inscriptions, a further five inscriptions mentioning the God Xanthos are known from the city and are likewise votive inscriptions. This reveals the longstanding significance of the worship of the river god Xanthos

PDF

___

Ant. Lib. (= Antonius Liberalis) Kullanılan Metin ve Çeviri: I. Cazzaniga (ed.), Metamorphoseon Synagoge. Milan 1962, 12-77.
Diod. (= Diodorus Siculus, Bibliotheke Historike) Kullanılan Metin ve Çeviri: R. M. Geer (ed.), Diodorus of Sicily. London, New York 1947.
Dion. Per. (= Dionysios, Periegesis) Kullanılan Metin: F. C. Matthiae (ed.), Dionysii, Orbis Terrarum Descriptio. Francofurti ad Moenum 1817.
Eustath. Comm. Il. (= Eustathius, Commentarii ad Homeri Iliadem) Kullanılan Metin: M. van der Valk (ed.), Eustathii archiepiscopi Thessalonicensis commentarii ad Homeri Iliadem pertinentes. Leiden 1971- 1987.
Hdt. (= Herodotos, Historiai) Kullanılan Metin ve Çeviri: A. D. Godley (ed.), Herodotus, Libri I-IV. London 1975.
Hom. Il. (= Homeros, Ilias) Kullanılan Metin ve Çeviri: Trans. A. Erhat & A. Kadir, Homeros, İlyada. İstanbul 19937 . Panyasis, frg. (= Panyasis, Fragmenta) Kullanılan Metin: A. Bernabe (ed.), Poetarum Epicorum Graecorum testimonia et fragmenta, Pt. 1. Leipzig 187: 174-176; 179-187.
Paus. (= Pausanias, Periegesis tes Hellados) Kullanılan Metin ve Çeviri: W. H. Jones (ed.), Pausanian Description of Greece. New York 1918-1935.
Quint. (= Quintius Smyrneus, Posthomerica) Kullanılan Metin ve Çeviri: F. Vian (ed.), La suite d’Homere. Paris 1963-1969.
Steph. Byz. (= Stephanos Byzantios, Ethnika) Kullanılan Metin: A. Westermann (ed.), Stephani Byzantii, Ethnikon. Libsae 1839.
Strab.(= Strabon, Geographika) Kullanılan Metin ve Çeviri: H. L. Jones (ed.), The Geography of Strabo. Vols. I-VIII. London, New York 1917-1932.
Verg. Aen. (= Vergilius, Aeneis) Kullanılan Metin ve Çeviri: H. Fairclough (ed.), Virgil, Eclogues, Georgics, Aenid, the Minor Poems. Mass.-London 1966-1967.
Akdoğu-Arca E. N. (2005). “The Genitive Case on Altares from Asia Minor indicating a Boundary Inscription”. Gephyra (2005) 47-58.
Baker P. & Thériault G. (2002). Anatolia Antiqua X (2002) 302-305.
Baker P. & Thériault G. (2003). Anatolia Antiqua XI (2003) 431-435.
Baker P. & Thériault G. (2004). Anatolia Antiqua XII (2004) 316-319.
Baker P. & Thériault G. (2006). Anatolia Antiqua XIV (2006) 284-286.
Baker P. & Thériault G. (2009). “Notes sur quelques inscriptions grecques de Lycie, Xanthos, Arykanda et Kadyanda, et deux nouvelles inscriptions xanthiennes”. REG 122 (2009) 63-84.
Bryce T. R. (1983). “The Arrival of the Goddess Leto in Lycia”. Historia 32 (1983) 1-13.
Bryce T. R. (1986). The Lycians in Literary and Epigraphic Sources. Copenhagen 1986.
Bryce T. R. (2006). The Trojans and Their Neighbours. New York 2006. des Courtils C. (2003). Dünya Kültür Mirası Kentlerinden Ksanthos ve Letoon Rehberi. İstanbul 2003.
Efendioğlu T. (2010). Lykia’da Yerel Tanrı ve Tanrıçalar. İstanbul 2010.
Fellows Ch. (1841). An Account of Discoveries in Lycia. London 1840.
Ferrary J.-L. (2005). “L’onomastique dans les provinces orientales de l’empire à la lumière du dossier des mémoriaux de délégations de Claros”. Cahrlers du Centre Gustave Glotz 19 (2008) 247-278.
Frei P. (1990). “Die Götterkulte Lykiens in der Kaiserzeit”. ANRW II 18.3 (1990) 1730-1864.
Heberdey R. & Kalinka E. (1897). Bericht über zwei Reisen im südwestlichen Kleinasien. Vienna 1897.
IGR Inscriptiones Graecae ad res Romanas pertinentes.
IK Mylasa. W. Blümel, Die Inschriften von Mylasa. 2 vols. Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, 34-35. Bonn 1987-1988.
IMiletos. D. F. McCabe, Miletos Inscriptions. Texts and List. The Princeton Project on the Inscriptions of Anatolia. The Institute for Advanced Study. Princeton 1984.
İplikçioğlu B., Çelgin G. & Çelgin A. V. (2001). Doğu “Kuzeydoğu Lykia – Güneybatı Pisidia Epigrafik Tarihi Coğrafi Yüzey Araştırmaları Projesi 1999 Çalışmaları”. AST 18.1 (2001) 241-245. Ankara.
JÖAI Jahreshefte des Osterreichischen Archäologischen Institutes in Wien. Vienna 1898-.
Keil K. (1850). “Griechische Inschriften aus Lykien”. Philologus 5 (1850) 643-674.
Klementa S. (1993). Gelagerte Flussgötter des Spaethellenismus und der römischen Kaiserzeit. Köln 1993.
LGPN V. B Balzat J. -S., Catling R. W. V., Chiricat É. & Marchand F., A Lexicon of Greek Personal Names, Volume V. B: Coastal Asia Minor: Caria to Cilicia. Oxford 2014.
Macridy T. (1905). “Altertümer von Notion”. JÖAI 8 (1905) 155-173.
Megrelis M. (2013). Religion and Cultural Conservatism in Lycia: Xanthos and the Letoon. Ph.D. Thesis, School of History, Classics and Archaeology, The University of Edinburg, Edinburg 2013.
Mellink M. J. (1995). “Homer, Lycia, and Lukka”. Eds. J. B. Carter & S. P. Morris. The Ages of Homer: A Tribute to Emily Townsend Vermeule (1995) 33-42. Austin.
Parker R. (2008). “πατρώιοι θεοί: The Cults of Sub-Groups and Identity in the Greek World”. Eds. A. H. Rasmussen & S. W. Rasmussen. Religion and Society. Rituals, Resources and Identity in the Ancient Graeco-Roman World (2008) 201-214. Roma.
Petersen E. & von Luschan F. (1889). Reisen in Lykien Milyas und Kibyratis Reisen im Südwestlichen Kleinasien II. Wien 1889.
RE Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft.
REG Revue des Études Grecques.
SEG Supplementum Epigraphicum Graecum.
Sheppard A. R. R. (1984-1986). “Homonoia in the Greek Cities of the Roman Empire”. AncSoc 15-17 (1984-1986) 229-252.
Şahin S. & Adak M. (2007). Stadiasmus Patarensis. Itinera Romana Provinciae Lyciae. İstanbul 2007.
Tischler J. (1977). Kleinasiatische Hydronomie. Wiesbaden 1977.
Tüner-Önen N. (2014). “Yeni Yazıtlar Işığında Ksanthos Epigrafi Çalışmaları”. Cedrus II (2014) 307-322. von Aulock H. (1974). Die Münzprägung des Gordian III und der Tranquillina in Lykien. Berlin 1974
Waser O. (1909). “Flussgötter”. RE VI (1909) 2774-2815.
Zgusta L. (1964). Kleinasiatische Personennamen. Prag 1964.