Azerbaycan-Dağıstan-Türkiye ilişkileri açısından Kumuk Hasay Han Usmiyev’in Faaliyeti

Büyük bir alanda yerleşmiş Kafkasya’yı yönetmek zordu. Silah üreten fabrikaları, endüstrial merkezi olmayan Kafkasya’da Rusya aleyhine direniş harekatı 60 seneye yakın sürdü ki, bunun da 30 senesine Şeyh Şamil rehberlik etmişdir. Rusya işgal ettiği ülkelerin sadece rehberlerini değil, hatta bölgede sözü geçen, nüfuz sahibi şahısların da çocuklarını rehin alarak Sankt-Petersburg şehrine götürmüş. Bunun bir sebebi çocukları rehin olan babaların isyana teşebbüs göstermemeleriydise de, diğer sebebi rehin aldıkları çocukları okutarak ve terbiye ederek ilerde hükümete sadık kadro gibi kullanmaktı. Rehin alınan çocuklar arasında Kumuk şamhalı, Musa-Hasay Han Usmiyev’in oğlu Hasay Han Usmiyev de vardı. 1808 yılında doğan Hasay Han Usmiyev Sankt-Petersburg şehrindeki askeri okulda eğitim almış. Daha sonra Tbilisi’de canişinlikte çalışırken Karabağ hanının kızı, Hurşid banu Natevan ile evlenir. O bir süre Karabağ’ın gubernatı olarak çalışdıktan sonra Varonej şehrine sürülür. Nedense Azerbaycan’da ve Dağıstan’da hayatı ve faaliyeti iyice araştırılmış Hasay Han Usmiyev’in Osmanlı devleti ile işbirliği içinde olabilme ihtimali dikkatlerden kaçmıştır. Makalemizde, Hasay Han Usmiyev’in bu güne kadar araştırmaya tabi tutulmamış yönünden sözedeceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Hasay Han Usmiyev, Azerbaycan-Dağsıtan ilişkileri, Osmanlı devleti

The Activity of Hasay Han Usmiyev in Terms Of Azerbaijan-Dagestan-Turkey Relations

It was difficult to rule Caucasus people, spreading widely in the area. The rebellion, continung 60 years, and 30 year of it realized under the rule of Sheikh Shamil, hadn’t any weapons factory, industrial center. Russia took in pawn not only the children of leaders, but also the children of authoritarian leaders as well. They took these children to the Sankt-Petersburg and the reason of this was the grantee of leader’s rebellion. The other reason of this was to educate true servants to the Russia. Hasay han Usmiev, son of Musa-Hasay Han Usmiyev, the Kumykian shamkhal, was between the hostage children. He was born on 1808 and studied at Sankt Petersburg at the military school. After he was sent to Tbilisi substitution to work. He was married with Natavan Hurshidbanu, daughter of Karabakh han. He had worked in Karabakh as the gurbernator of area and after was sent to Varonej city by the Russian militaries. Despite there are so many researches about of the life and activity of Hasay Han Usmiyev in Azerbaijan and Dagestan, for some reason, we can’t find any information or probability about his realtionship with Ottoman Empire. It will be seek the undisclosed activity of Hasay Han Usmiyev in the article.

Keywords:

Hasay Han Usmiyev, Azerbaijan-Dagestan relations, Ottoman Empire,

PDF

___

1. AKAK (Акты Кавказской археографической комиссии. Библиотека Института истории, археологии и этнографии Дагестанского научного центра). T.11, C. 649. - Azerbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun arxivi.
2. AKAK (Акты Кавказской археографической комиссии.) T.9, dok.640.
3. Ahmetli, Nazır. (2020). Nahçivan eyaletinin ve Ordubad gairsinin kameral tesviri. 1831. yıl. Nahçivan-Acemi.
4. Soltan, Ismayıl. (1959). Dağıstan ədəbiyyatı antologiyası. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı.
5. Şamil, Ali. (2011). Uyğur, qaqauz, Güney Qafqaz Türklərinin folkloru və ədəbiyyatı. Bakı: Nurlan.
6. Umarova, Svetlana. (2009). Kumıkskiy ensiklopediçeskiy slovar: A-Ya. Mahaçkala: Respublikanskaya gazetno-jurnalnaya tipografiya.
7. URL-1. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin nitqləri, çıxışları, müsahibələri və bəyanatları. (2009), http://files.preslib.az/site/ialiyev/2009.pdf [Erişim Tarihi: 25.10.2020].
8. URL-2. “Rəşid Xan Qaplanov”. https://az.wikipedia.org/wiki/R%C9%99%C5%9Fid_xan_Qaplanov [Erişim: 25.10.2020].
9. URL-3. Seyid Əzim Şirvani. https://az.wikipedia.org/wiki/Seyid_%C6%8Fzim_%C5%9Eirvani [Erişim Tarihi: 25.10.2020].
10. URL-4. “Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurasının katibliyi İstanbulda yerləşəcək “, 2011. http://azerbaycanli.org/az/news-643.html [Erişim Tarihi: 25.10.2020].
11. URL-5 Кумыки. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D1%8B%D0%BA%D0%B8 [Erişim Tarihi: 25.10.2020].
12. URL-6. Eliyev, İham: "Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının başlıca vəzifəsi xalqlar və ölkələr arasındakı birliyi daha da möhkəmləndirməkdir" 2013 http://news.milli.az/politics/208063.html [Erişim Tarihi: 25.10.2020].