Râvî Tenkidinde Objektiflik Üzerine Bir Değerlendirme

Râvî tenkidi, rivayetlerin sahihliği ve hadislerin Hz. Peygamber’e aidiyetinin tespit edilmesi hususunda hiç şüphesiz ki en önemli kilometre taşlarından birini oluşturmaktadır. Bu bağlamda hadis münekkitlerinin cerh-ta‘dîl faaliyetleri esnasında sergiledikleri tutumların önemi îzahtan vârestedir. Münekkitlerin tenkit kriterlerinde ulaştıkları maksimum objektiflik seviyesi bu faaliyeti daha da sağlamlaştırmakta ve hedeflenen seviyeye yaklaşılmaktadır. Bu çalışmada öncelikle konu ile doğrudan alakalı olan tenkit, objektiflik, tarafsızlık (nesnellik), kavramları üzerinde durulmuştur. Aynı zamanda klasik ve çağdaş hadis eserlerinde yer alan cerh-ta‘dîl, nakd, kritik/kritic, eleştiri, reddiye kavramları kaynak tarama yöntemi ile incelenmiştir. Elde edilen bulgular bir araya getirilerek râvî tenkidinde objektifliğin ne anlama geldiği ve ne ölçüde gerçekleştirilebildiği değerlendirilmiştir. Böylece İslâm dininin ikinci kaynağı mesâbesindeki sünnetin menşei olan hadis ilmine önemli bir katkıda bulunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Râvî, Tenkit, Objektiflik, Nesnellik

An Evaluation of Objectivity in Rāwī’s Criticism

The rāwī's criticism is undoubtedly one of the most important milestones in determining the authenticity of the narrations and the belonging of the ḥadīths to the Prophet Muhammad. In this context, the importance of the attitudes of the ḥadīth critics during the al-jarḥ wa al-taʿdīl activities is unquestionable. The maximum objectivity achieved by the critics in the criticism criteria further strengthens this activity and approaches to the targeted level. In this study, the concepts of criticism, objectivity, and impartiality, which are directly related to the subject, are dwelled on. At the same time, with the literature review, the concepts of jarḥ-taʿdīl , nakd, critic, criticism, and rebuttal in classical and modern hadiths were examined. The obtained findings were brought together to evaluate what objectivity means and to what extent it can be achieved in rāwī’s criticism. Thus, it is aimed to make a significant contribution to the science of hadith, which is the origin of the sunnah that is the second source of Islam.

Keywords:

Ḥadīth, Rāwī, Criticism, Objektivity, Impartiality,

PDF

___

Aba, Veli. Hatîb el-Bağdâdî'nin Hadis Usulü Anlayışı. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
Aba, Veli. “Duygusal Yakınlık Bağlamında Nesnel Cerh Uygulama Örnekleri (Baba-Oğul/Hoca-Talebe Özelinde)”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16/2 (Haziran 2016), 125–156.
Acun, Fatma. “Tarihte Objektiflik Tartışması”. Muhafazakar Düşünce 7/2 (2006), 109–125.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnaût – 'Adil Mürşid. b.y.: Müʾessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-ʿİlel ve maʿrifetü’r-ricâl. thk. Vasıyyullah b. Muhammed Abbâs. 3 Cilt. Riyad: Dârü'l-Hâni, 2. Basım, 1422/2001.
Altun, Hilmi Kemal . “Nâsıbî Kavramı Üzerine Tahlil ve Değerlendirme”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (PAÜİFD). 7/2 (Aralık 2020), 1198-1230.
Apaydın, H. Yunus. “Bir Savunma Refleksi Olarak Eleştiri ve Tartışma”. İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı. ed. Masum Aytepe – Teceli Karasu. 31–36. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
A'zam'î, Muhammed Mustafa. Muhaddislerin Hadis Tenkit Yöntemi. çev. M. Enes Topgül – M. İkbal Aslan. İstanbul: Beka Yayınları, 2017.
el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdü'l-Muîd Han. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dârü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, ts.
el-Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrût: Dârü Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Carr E. H. - Fontana J.. Tarih Yazımında Nesnellik ve Yanlılık. çev. Özer Ozankaya. Ankara: İmge Kitabevi, 1992.
Dağıstan, Umut. “Sosyal Bilimlerde Nesnellik Olgusu”. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies 4/14 (Aralık 2017), 450–460.
Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer. Suâlâtü Hamza’bni Yûsuf es-Sehmî li’d-Dârekutnî ve ğayrihî mine’l-meşâyih fi’l-cerh ve’t-taʻdîl. thk. Muvaffak b. Abdillah b. Abdilkâdir. Riyad: Mektebetü’l-Meʻârif, 1404/1984.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Suʾâlâtu Ebî ʿUbeyd Muhammed b. ʿAlî b. ʿOsmân el-Âcurrî Ebâ Dâvud es-Sicistanî fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Muhammed Ali Kâsım el-Ömerî. Medîne-i Münevvere: el-Camiatü'l İslâmiyye, 1403/1983.
Ebû Gudde, Abdulfettâh. Hadis İlminde Cerh ve Ta’dîl. çev. Harun Reşit Demirel. Ankara: Takdim Yayınları, 2019.
Efendioğlu, Mehmet. “Münker”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 30 Ağustos 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/munker-hadis.
Erman, Uğur. “Ehl-İ Hadîs ve Ehl-İ Re’y Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh ve Ta’dîl İlmine, Dönemin Te’lîfâtına ve Sosyal/Beşerî İlişkilere Yansıması (Hicrî III. Asır)”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (JOSR) 9/2 (2017), 990–1010.
Evgin, Abdulkadir. “Sünni Kaynaklara Göre Cafer es-Sâdık'ın Hadisciliği”. Dini Araştırmalar 12/35 (2009), 127–142. https://dergipark.org.tr/en/pub/da/issue/4472/61678
el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed Avz Mer'ab. 8 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, 2001.
Fayda, Mustafa. “Vâkıdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Ocak 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/vakidi
el-Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. Süfyân b. Cüvvân (Cüvân). el-Maʿrife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. 3 Cilt. Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 2. Basım, 1401/1981.
Gözütok, Şakir. “İslâm Âlimlerinin Bağımsız Düşünme Ve Eleştiri Anlayışı -Emevî ve Abbasîler Dönemi-”. Turkish Academic Research Review - Türk Akademik Araştırmalar Dergisi [TARR] 5/2 (Haziran 2020), 175–204.
Gülşen, Hacer. “Tenkit ve Edebi Tenkit” 3 (2003), 77–80. http://acikerisim.iku.edu.tr/handle/11413/250
Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman. Kitâbu'l-'Ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî – İbrahim es-Samerrâî. 8 Cilt. Dârü Mektebetü'l-Hilâl, ts.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf. 16 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1422/2002.
Hatiboğlu, Mehmed Said. İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadis İlminin Doğuşu. Ankara: Otto Yayınları, 2. Basım, 2016.
İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullāh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. el-Kâmil fî duʿafâʾi’r-ricâl. thk. 'Adil Ahmed Abdulmevcûd – Ali Muhammed Muavvız. 9 Cilt. Beyrût-Lübnân: el-Kütübü’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
İbn Dakîkul'îd, Ebü’l-Feth Takıyyüddîn Muhammed b. Alî b. Vehb el-Kuşeyrî. el-İktirâh fî beyâni’l-ıstlâh ve mâ üdîfe ilâ zâlike mine’l-ehâdîsi’l-maʿdûde mine’s-sıhâh. Beyrût: Dârü'l-Kütübü'l-İlmiyye, ts.
İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1952.
İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalâni. Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli'l-eser. thk. Abdullah b. Dayfullah er- Râhilî. Riyad: Matbaatü Sefîr, 1422.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. el-Mecrûhîn mine'l-muhaddisîn ve'd-duafâ ve'l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhim Zâyed. 3 Cilt. Halep: Dâru'l-Vâî, 1396.
İbn Manzûr, Cemâleddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dârü Sadr, ts.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Muhtasaru Târîhi Dımaşk. nşr. Rûhiyye en-Nehhâs vd. 29 Cilt. Dımaşk - Suriye: Dâru'l-Fikr, 1402/1984.
İbn Sa'd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü'l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrût: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1410/1990.
İbnu's-Salah, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. thk. Nûreddin Itr. Sûriye -Beyrût: Dârü'l-Fikr-Dârü'l-Fikri'l-Muâsır, 1406/1986.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. el-İlmâʿ ilâ maʿrifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâʿ. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Kahire-Tunus: Dârü't-Türâs-Mektebetu'l-Atîka, 1379/1970.
Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik. thk. Muhammed b. Tâvît et-Tancî vd. 8 Cilt. Mağrib: Matbaatü Fedâle-el-Muhammediyye, 1965, 1966, 1970, 1981, 1983.
Kahraman, Hüseyin. “Hadis Şerhinde Mezhep Faktörü”. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 7/7 (2007), 7–34 (Erişim 28 Mart 2021).
Kamer, Eymen. “Akran Râvî Tenkîdinin Değeri”. Hadis Tetkikleri Dergisi 18/2 (2020), 113–130.
Kanarya, Bayram. “Cerh-Ta’dîl Bağlamında İmam Şafiî'ye Yöneltilen İthamlar”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (2017), 227–244.
Karahan, Abdullah. “Türkiye’de Cerh ve Ta‘dîl ile Alakalı Yapılmış Çalışmalar”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi 13/2 (2004), 183–196.
Karahan, Abdullah. “İbn Hazm’ın Râvi Tenkidinde Eleştirilen Yönlerinin Onun Tenkitçi Kimliğine Etkisi: el-Muhallâ Çerçevesinde Değerlendirme”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2007), 121–152.
el Kevserî, Zâhid. Teʾnîbü’l-Hatîb ʿalâ mâ sâkahû fî tercemeti Ebî Hanîfe mine’l-ekâzîb. b.y.: y.y., 1410/1990. Kur'ân Yolu. Erişim 9 Mayıs 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr
el-Leknevî, Ebu’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî. er-Refʿ ve’t-tekmîl fi’l-cerh ve’t-taʿdîl. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebetü'l-Matbûati'l-İslâmiyye, 3. Basım, 1407.
el-Leknevî, Abdulhay. Hadis Değerlendirme Kriterleri. çev. Mahmut Yazıcı. Ankara: Takdim Yayınları, 2019.
el-Mizzî ,Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 1400/1980.
el-Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
en-Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. ed-Duʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhim Zâyed. Halep: Dârü'l-Vâî, 1396.
Önkal, Ahmet. “İslam Tarihçiliğinde Tarafsızlık Problemi”. Marife Dergisi 5/1 (2005), 253–265.
Öz, Mustafa. "Nâsıbe". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 9 Kasım 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/nasibe
Parlatır, İsmail vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 9. Basım, 1998.
Polat, Salahattin. Hadis Araştırmaları: Tarih, Usûl, Tenkid, Yorum. Kayseri: Kimlik Yayınları, 6. Basım, 2017.
Polat, Salahattin vd. Hadis Araştırma ve Tenkit Kılavuzu. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 6. Basım, 2018.
Sandıkçı, Kemal. “Ahmed b. Sâlih et-Taberî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Haziran 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-b-salih-et-taberi
es-Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Şerhu’s-Siyeri’l-kebîr. b.y.: Şirketu'ş-Şarkıyyetu'l-İlânât, 1971.
Severcan, Şefaettin. “Rivayetlerin Bilimselliği: Hz. Peygamber ve Dört Halife Dönemi”. İSTEM 5/9 (2007), 21–36.
es-Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Kâide fi'l-cerh ve't-ta'dîl. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Beyrût: Dâru'l-Beşâir, 5. Basım, 1410/1990.
es-Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2. Basım, 1413.
Şemseddin Sâmi. Kâmûs-ı Türkî. nşr. Ahmed Cevdet. Dersaadet: İkdâm Matbaası, 1317.
Tatlı, Bekir. “Hadis Usulünde Râvi ve Rical Tenkidinin Teolojik Temelleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 20/2 (2020), 410–434.
Topaloğlu, Nuri. “İbn Mâkûlâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 22 Mart 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-makula
Topgül, Muhammed Enes. Rivayetten Râviye: Cerh-Ta'dîl Hükümleri Nasıl Oluştu? İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
Turhan, Halil İbrahim. Ricâl Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi: Hicrî ilk İki Asır. İstanbul: MÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2015.
Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2. Basım, 2018.
el-Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. 4 Cilt. Beyrût: Dârül'l-Mektebeti'l-İlmiyye, 1404/1984.
Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife'nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlıḡı, 4. Basım, 2012.
Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. Suʾâlâtü İbni’l-Cüneyd li Ebî Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn. thk. Ahmed Muhammed Nûrseyf. Medîne-i Münevvere: Mektebetü'd-Dâr, 1408/1988.
Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî. Muʿcemü’l-üdebâʾ: İrşâdü’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1414/1993.
Yıldırım, Enbiya. Hadis İlminin İncelikleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2021.
ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Mecmûa min Muhakkîkîn. Dârul Hidâye, ts.
ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrût - Lübnân: Dârü'l-Mârife, 1382/1963.
ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Mûkıza “fî ʿilmi mustalahi’l-hadîs”. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebetü'l-Matbûati'l-İslâmiyye, 2. Basım, 1412.
ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. er-Ruvâtü’s-sikât el-mütekellem fîhim bimâ lâ yûcibü reddehüm. thk. Muhammed İbrâhim el-Mevsılî. Beyrût - Lübnân: Daru'l-Beşâiri'l-İslâmiyye, 1412/1992.
ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiretü’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrût-Lübnân: Dârü'l-Kütübü'l-İlmiyye, 1419/1998.
ez-Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. ed. Şu‘ayb el-Arnaût. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1985.