İslam İktisadı ve Metodolojik Bireycilik: Homoİslamicus Kavramının Eleştirel Bir Değerlendirmesi

Bu çalışma, neoklasik iktisadın metodolojik bireycilik varsayımının modern dönem İslam iktisadı literatüründeki izdüşümlerini ele almaktadır. Bu bağlamda, neoklasik iktisatta homoeconomicus olarak tasvir edilen insan tekine karşı geliştirilen homoİslamicus kavramının her ne kadar İslam iktisadını ana akım iktisattan ayrıştırdığı iddia edilse de her iki yaklaşımın da metodolojik bireyci bir varsayımdan yola çıktığı ve bu yüzden benzer bir metodolojiyi takip ettiği tartışılmaktadır. Neoklasik iktisadın bireyden yola çıkan ve birey ile sınırlı yaklaşımının geliştirilen homoİslamicus kavramı üzerinden benimsenmesi İslam iktisadının özgün bir alternatif iktisadi sistem olarak gelişmesinde sınırlı bir etki yaratmaktadır. Diğer yandan, bireylerden yola çıkmayan, ancak toplumsal refah ve gelişme adına insan iyiliğini ve felahını göz ardı eden holistik yaklaşımlar da benzer şekilde problemlidir. Bu çalışma her iki tutumun ötesinde ahlak temelli bir İslam iktisat metodolojisi önermektedir. Bu bağlamda, Polanyi’nin gömülü olma kavramı ve Bourdieu’nun alan teorisinden yola çıkarak İslam iktisadında bireyci ya da holist yaklaşımların ötesinde ahlak temelli bir İslam iktisat metodolojisinin geliştirilmesine katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İslam iktisadı, Metodolojik bireycilik, Homoİslamicus, Gömülü Olma, Alan Teorisi

Islamic Economics and Methodological Individualism: A Critical Analysis of HomoIslamicus Concept

This study aims to examine the implications of methodological individualism assumption of neoclassical economics in the literature of modern Islamic economics studies. Although it is assumed that the introduction of homoIslamicus against the assumption of homoeconomicus distinguishes Islamic economics from conventional economics, both concepts, in fact, are based on methodological individualism and hence follow the same methodology. The adoption of methodologically individualist approach, which is based on individual and limit itself with individual, by Islamic economists through the concept of homoIslamicus makes a restraining impact on developing an authentic and alternative Islamic economic system. On the contrary, this study also keeps its reservations against methodological holism, which is not atomist but neglects human wellbeing and dignity under the guise of social welfare and development. This study, beyond these two extremes, suggests an Islamic economics methodology based on Islamic morality. By utilizing Polanyi’s embeddedness concept and Bourdieu’s field theory, it aims to contribute on developing an Islamic economics methodology based on morality beyond individualist and holist approaches.

Keywords:

Islamic Economics, Methodological Individualism, HomoIslamicus, Embeddedness, Field Theory,

PDF

___

Acar, Mustafa. “Avusturya iktisadının iktisadi düşünceye katkıları üzerine”. Liberal Düşünce Dergisi, 15/59-60, (2010), 203-214.
Alvey, James E. “A short history of economics as a moral science”. Journal of Markets & Morality, 2/1, (1999), 53-73.
Arnold, Thomas C. “Rethinking moral economy”. The American Political Science Review, 95/1, (2001), 85-95.
Asutay, Mehmet. “Conceptualisation of the second solution in overcoming the social failure of Islamic Banking and finance: Examining the overpowering of homoislamicus”. IIUM Journal of Economics and Management, 15/2, (2007), 167-195.
Bacha, Obiyathulla I. – Mirakhor, Abbas. Islamic Capital Markets: A Comparative Approach. Singapore: John Wiley & Sons, 2013.
Bilir, Hüsnü. “Neoklasik iktisat: Anaakım mı, ortodoks mu?”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/2, 2019, 65-80.
Block, Fred. “Karl Polanyi and the writing of the great transformation”. Theory and Society, 32/3, 2003, 275-306.
Boetke, Peter J. “Evolution and economics: Austrians as institutionalists”. Research in the History of Economic Thought and Methodology, 6/1, 1989, 73-89.
Booth, William J. “On the idea of the moral economy”. The American Political Science Review, 88/3, 1994, 653-667.
Bourdieu, Pierre. (1972). Outline of a Theory of Practice. Trans. R. Nice (1977; 27th edn. 2012). Cambridge: Cambridge University Press, 1972.
Çobanoğlu, Şevki. İslam Ekonomisi. İstanbul: Yediveren Yayınları, 2013.
Durkheim, Emile. Sosyoloji Dersleri (Çev. A. Berktay). İstanbul: İletişim Yayınları, 2006.
Etzioni, Amitai. The Moral Dimension: Toward a New Economics. New York: The Free Press, 1988.
Furqani, Hafas. “Consumption and morality: Principles and behavioral framework in Islamic economics”. Journal of King Abdul-Aziz University: Islamic Economics, 30/1, 2017, 89-102.
Ghazanfar, Shaikh M. – Islahi, Abdul A. Economic Thought of al-Ghazali. Jeddah: King Abdulaziz University., 1998.
Görmüş, Şakir. “İslam iktisadı insanlık için bir ihtiyaç mı?”. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 1/2, 2015, 161-170.
Götz, Norbert. “Moral economy: Its conceptual history and analytical prospects”. Journal of Global Ethics, 11/2, 2015, 147-162.
Granovetter, Mark. “Economic action and social structure: The problem of embeddedness”. American Journal of Sociology, 91/3, 1985, 481–510.
Hanappi, Doris. “Revisiting Field Theory”. Re-Thinking Economics: Exploring the Work of Pierre Bourdieu. Ed. Asimina Christoforou - Michael Lainé, 161-173, London: Routledge., 2014.
Hirschman, Albert O. Tutkular ve Çıkarlar: Kapitalizm Zaferini İlan Etmeden Önce Nasıl Savunuluyordu?. İstanbul: Metis Yayınları, 2018.
Hodgson, Geoffrey M. “Meanings of methodological individualism”. Journal of Economic Methodology, 14/2, 2007, 211–226.
Islahi, Abdul A. “Four generations of Islamic economists”. Journal of King Abdulaziz University, 23/1, 2010, 163-168.
Jan, Shafiullah – Asutay, Mehmet. “Introduction”. A Model for Islamic Development: An Approach in Islamic Moral Economy. Ed. Shafiullah Jan - Mehmet Asutay, 1-12, Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing, 2019.
Khan, Muhammad A. “Methodology of lslamic economics”. Joumal of lslamic Economics, 1/1, 1987, 17-32.
Khan, Muhammad A. “Theory of consumer behavior: An Islamic perspective”. MPRA Paper 104208, University Library of Munich, Germany, 2020.
Kureşi, Enver. İkbal. Faiz Nazariyesi ve İslam (Çev. Saliğ Tuğ). İstanbul: İrfan Yayınevi, 1966.
Kutub, Seyyid. İslam-Kapitalizm Çatışması (Çev. Kamil M. Çetiner). İstanbul: Beka Yayınları, 2014.
Kutub, Seyyid. İslam’da Sosyal Adalet (Çev. Kamil M. Çetiner). İstanbul: Beka Yayınları, 2016.
Levent, Adem. “İslam Ekonomi Doktrini Heterodoks Bir İktisat Okulu Mudur?”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı Sempozyumu (Cilt 2). Ed. Mahsum Aytepe - Abdulcelil Bilgin, 67-78, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
Levent, Adem. “Kurumlar ve evrim: Veblen’den Hodgson’a evrimci iktisat metodolojisi”. Akademik İncelemeler Dergisi, 14/2, 2019, 31-58.
Louzek, Marek. “The battle of methods in economics: The classical methodenstreit—Menger vs. Schmoller”. American Journal of Economics and Sociology, 70/2, 439-450., 2011.
Macfarlane, Alan. İngiliz Bireyselciliğinin Kökenleri (Çev. Onur İşci). İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları, 2021.
Mandeville, Bernard. The Fable of the Bees or Private Vices, Publick Benefits Vol. I ve II. (Ed. Frederick Benjamin Kaye). Indianapolis: Liberty Fund, 1988.
Méda, Dominique. Emek: Kaybolma Yolunda Bir Değer Mi?. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
Mevdudi, Ebu’l A. Faiz (Çev. Ahmet Asrar). İstanbul: İnsan Yayınları, 1992.
Mouffe, Chantal. “Democratic Citizenship and the Political Community”. Chantal Mouffe: Hegemony, Radical Democracy, and the Political. Ed. James Martin, 70-82, Minnesota: University of Minnesota Press, 1991.
Özdirek, Recep. İslâm Hukukunda Akdin Sınırları. İstanbul: Yedi Renk Yayınları, 2009.
Özhan, Taha. “Homo economicus, hakikat ve değer”. Eskiyeni, 2/1, 2006, 13-26.
Polanyi, Karl. Büyük Dönüşüm: Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökenleri (Çev. A. Buğra). İstanbul: İletişim Yayınları, 1944/2020.
Scott, James C. The moral economy of the peasant. New Haven: Yale University Press, 1976.
Simmel, Georg. Paranın Felsefesi (Çev. Y. Alogan & Ö. D. Aydın). İstanbul: İthaki Yayınları, 2014.
Smith, Adam. An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (5th ed.). London: Methuen & Co., Ltd, 1776/1906.
Subaşı, Erol. “Society, person and their connections: A Bhaskarian formulation”. Beytulhikme International Journal of Philosophy, 10/1, 2020, 105-116.
Tabakoğlu, Ahmet. İslam İktisadına Giriş. İstanbul: Dergah Yayınları, 2008.
Taylor, Charles. Modernliğin Sıkıntıları (Çev. Uğur Canbilen). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2011.
Thompson, Edward P. “The moral economy of the English crowd in the eighteenth century”. Past & Present, 50/1, 1971, 76-136.
Tönnies, Ferdinand. Cemaat ve cemiyet (Çev. Emre Güler). İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları. (Orijinal Yayın Tarihi, 1902), 2019.
Tüzen, Muhammed A. “Hiyerarşik varlık zincirinden modern bireyin doğuşuna”. Mavi Atlas, 6/3, 2018, 107-125.
Warde, Ibrahim. Islamic Finance In the Global Economy, Second edition. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010.
Yay, Turan. “Avusturya iktisat okulunun tarihsel gelişimi ve metodolojisi”. Piyasa Dergisi, 11/1, 2004, 1-29.
Yılmaz, Feridun. İktisatta ortodoksi ve naturalizm: Davranışçı, deneyci ve nöroiktisatın yükselişinin imaları. 3 Mart 2018. İSAR Konferansı. Erişim Adresi: , 17.12.2021, 2018.
Yılmaz, İsa - Ateş, Burak – Soylu, Merve. “İdeal devletten imkânsız devlete: İslam iktisadında devlet düşüncesi”. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/1, 2021, 111-140.
Zaim, Sabahattin. İslam-İnsan-Ekonomi. İstanbul: Yeni Asya Yayınları, 1992.