Gre Fılla Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşiminden Kesici Kenarlı Sürtme Taş Aletler

Neolitik yaşam biçiminin ortaya çıkışı ve gelişimi açısından, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin önemi tartışılmaz bir gerçek olarak önümüzde durmaktadır. Bu bölge içinde Geç PPNA ve Erken PPNB döneme tarihlenen çok az yerleşim yerinde kazı yapılmıştır. Bunlardan biri, Yukarı Dicle havzasının kuzey kesiminde, Ambar Çayı’nın batı kıyısına kurulmuş olan Gre Fılla yerleşimidir. Bu yazıda Gre Fılla’da 2018-2019 kazılarında ele geçen kesici kenarlı sürtme taş aletler ele alınmıştır. Bu tür aletler, sürtme taş buluntu topluluğu içinde tanımlı bir alet grubunu oluşturmaktadır. Toplam 26 adet buluntunun her biri öncelikle metrik ölçüleri, kullanılan hammaddeler, üretim teknikleri, tipolojileri ve yerleşim içindeki buluntu yerleri bağlamında ele alınmıştır. Gre Fılla kesici sürtme taş aletleri, üretiminde kullanılan hammaddeler ve boyutları bakımından büyük bir çeşitlilik sunmaktadır. Bunlardan elde edilen veriler diğer buluntulardan elde edilen verilerle birlikte değerlendirilmiştir. Bu aletler üzerinde yürütülen analizlerden elde edilen veriler bölge içinde kazıları yapılmış çağdaşı yerleşmelerin verileriyle karşılaştırılmıştır. Yakındoğu’nun neredeyse tüm yerleşmelerinde Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem boyunca yaygın olarak gözlemlenen bu aletler üzerine ayrıntılı analizler çok sınırlı yapılmış olup, kullanılan terminoloji de büyük ölçüde farklılık göstermektedir. Gre Fılla kazılarından elde edilen bulgular bölgenin kültür tarihine önemli katkılar sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kesici Kenarlı Sürtme Taş Aletler, Gre Fılla, Çanak Çömlek Öncesi Neolitik, Yukarı Dicle Havzası.

Cuttıng Edge Ground Stone Tolls From The Gre Fılla Pre-Pottery Neolithic Settlement

The importance of the Southeastern Anatolia in terms of the emergence and development of the Neolithic way of life is an indisputable fact. Within the region, only a few excavations have been carried out in settlements dating to the Late PPNA and Early PPNB periods. One of these sites is Gre Fılla, located in the upper part of the Upper Tigris region, on the western bank of the Ambar River. In this paper, cutting edge ground stone tools found in 2018-2019 excavations are handled. These tools belong to a defined type among grinding stones. Each of the total of 26 finds have been primarily handled in regard of their dimensions, materials, production techniques, typologies as well as their archaeological contexts. These tools reveal a great variety in terms of their material and size. The data is assessed together with the data obtained from other finds. The data obtained from these analyzes are then compared with those from contemporary settlements in the region. Detailed analyzes on these tools, commonly observed in almost all settlements of Near East throughout the Pre-Pottery Neolithic period, appear to have been limited, and the terminology is very diverse. The findings obtained from the excavations at Gre Fılla provide significant data contributing to the cultural history of the Upper Tigris region.

Keywords:

Cutting edge ground stone tolls, Gre Fılla, Pre Pottery Neolithic, Upper Tigris Region,

PDF

___

Asouti, E.(2006). “Beyond the Pre-Pottery Neolithic B interaction Sphere,” Journal of World Prehistory 20/2–4, 87-126.
Atalay, İ.- Mortan, K. (2006). Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İstanbul.
Bamyacı, O. A. (2017). Prehistorik Gülpınar (Smintheion) Yerleşimi Sürtme Taş Alet ve Objeler: Tipolojik, Teknolojik Ve Fonksiyonel Bir Yaklaşım, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
Bar-Yosef, O. (1980). “Prehistory of the Levant,” Annual Review of Anthropology 9:101–133.
Barkai, R. (2011).” PPNA Stone And Flint Axes As Cultural Markers: Technological, Functional And Symbolic Aspects”, (eds) Healey, Campbell, S- Maeda, O, The State of the Stone: Terminologies, Continuities and Contexts in Near Eastern Lithics. Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 13, 443–448, Berlin.
Baysal, A. (2016). “Materyal Kültür Elitizminin Göstergesi Olarak Arkeolojide Taşlar ve Diğer Taşlar”, (eds) Ayter, P.- Demirci, Ş. IV. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı/Türkiye Arkeolojisinde Taş: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar, 81-87. Ankara.
Bozbay, H. (2009). Neolitik Dönem Akarçay Tepe Yerleşmesinde Küçük Buluntular Işığında Zanaat Ürünleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Çalgan, G. (2015). Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan Seramiksiz Neolitik Döneme Ait Bir Buluntu Merkezi Karahan Tepe (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Cauvin, J. Aurenche, O. Cauvin, M-C. Balkan-Atlı, N. (2011). “The Pre-Pottery Site of Cafer Höyük”, (eds) Özdoğan M.- Başgelen, N., Kuniholm, P. The Neolithic in Turkey, Vol 2, 1-40, İstanbul.
Dolukhanov, P. (1998). Eski Ortadoğu'da Çevre ve Etnik Yapı, Ankara.
Durmuş, E. (2018). “Diyarbakır İli’nde Yerleşmelerin Yükselti Basamaklarına Göre Dağılışı”, TÜCAUM, 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildirileri, 336-354, Ankara.
Erim-Özdoğan, A. (2011). “Çayönü”, (eds) Özdoğan M.- Başgelen, N.- Kuniholm, P. The Neolithic in Turkey, Vol 1, 185-269, İstanbul.
Erim-Özdoğan, A. (2011a). “Sumaki Höyük, A New Neolithic Settlement in the Upper Tigris Basin”, (eds) Özdoğan, M.- Başgelen, N.- Kuniholm, P. The Neolithic in Turkey, Vol 1, 19-60, İstanbul.
Erinç, S. (2000). Jeomorfoloji I, İstanbul.
Erinç, S., (2000a). Jeomorfoloji II, İstanbul.
Goring-Moris, A. N. – Belfer Cohen, A. (2016). “The appearance of the PPNA in the Levant: Sudden? Gradual? And Where From?”, Anatian Metal VII, 185-198.
Güldoğan, E. (2008). Aşıklı Höyük Sürtmetaş Endüstrisi Kesiciler ve Diğer Araç, Silah ve Aletler Grubu, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı, (eds) Delemen, İ. -Çokay-Kepçe, S.- Özdizbay, A. - Turak, Ö. 521-530, Antalya.
Güldoğan, E. (2011). “Aşıklı Höyük Sürtmetaş Buluntu Topluluğu”, TÜBA-AR 14, 41-58.
Güngördü, E.(2003). Türkiye’nin Coğrafyası, Ankara.
Güngördü, V. - Başoğlu, O.K. (2019) “Kızılırmak Nehri Kenarında Bir Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşimi: Sofular Höyük”, OLBA XXVII, 41-60.
Hauptmann, H. (2011). “The Urfa Region”, (eds) M. Özdoğan - N. Başgelen - P.Kuniholm, The Neolithic in Turkey, Vol 2, 85-138, İstanbul.
Karul, N. (2011). “Gusir Höyük”, (eds) M. Özdoğan - N. Başgelen - P. Kuniholm, The Neolithic in Turkey, Vol 1, 1-17, İstanbul. Kavak, O. (2013). “Diyarbakır İli Dicle İlçesi ve Çevresinin Jeolojik Özellikleri”, Tüm Yönleriyle Diyarbakır Dicle İlçesi ve Turizm, (ed) Y. K. Haspolat, 24-50, İstanbul.
Kuijt, I., N. -Goring Morris, A. N. (2002). “Foraging, Farming, and Social Complexity in the Pre-Pottery Neolithic of the Southern Levant: A Review and Synthesis,” Journal of World Prehistory 16/4, 361–440.
Masclans, A.- Palomo, A.- Gibaja, J. (2017). “Functional Studies Of Neolithic Stone Axes and Adzes. Experimental Programme and Archaeological Applications”, CPAG 27, 177-210.
Özbaşaran, M.- Duru, G. (2011) “Akarçay Tepe, A PPNB and PN Settlement in Middle Euphrates-Urfa”, (eds) M.Özdoğan - N. Başgelen - P. Kuniholm, The Neolithic in Turkey, Vol 2, 165-202, İstanbul.
Ökse, A. T. - Konak, A. - Yurt, V. (2019). “Ambar Barajı – Ambar Höyük, Gre Filla ve Kendale Hecala – 2018 Kurtarma Kazıları”, 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, 299-314.
Özbek, O. (2008). “Aktopraklık Höyük (Bursa) Sürtmetaş Endüstrisi Üzerine Öncül Arkeometrik Çalışmalar: Tipolojik Yaklaşım”, 23. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 265-278.
Özbek, O. (2009), “2007 Yılı Gelibolu Yarımadası Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması”, 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, 367-382.
Özbek, O. (2010). “Trakya’da Neolitik Dönemde farklı kayaçların kullanımı: Öncül gözlemler. Exploitation of different rocks in the Neolithic Turkish Thrace: preliminary observations” International Symposium of Archaeometry-25th: 459-480.
Özdoğan, M. (2011). “Mezraa-Teleilat”, (eds) M. Özdoğan - N. Başgelen - P.Kuniholm, The Neolithic in Turkey, Vol 2, 203-260, İstanbul.
Özdoğan, M. (2019). Hammaddeden Ustalara Tarihöncesi Arkeolojisinde Malzeme, İstanbul.
Özdoğan, M.- Hauptmann, H. (2007). “Anadolu'da Neolitik Devrim”, 12.000 Yıl Önce Anadolu İnsanlığın En Eski Anıtları, Karlsruhe: Karlsruhe Baden Eyalet Müzesi Yayını, Baden.
Özkaya, V. - Çoşkun, A. (2011). “Körtik Tepe”, (eds) M. Özdoğan - N. Başgelen - P. Kuniholm, The Neolithic in Turkey, Vol 1, 89-127, İstanbul.
Sagona, A., Zimansky, P. (2009). Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye'nin En Eski Kültürleri M.Ö. 1.000.000-550. İstanbul. Sırlan, K. (2019). Körtik Tepe 2014-2016 Kazılarında Ele Geçen Bir Grup Sürtme Taş Alet, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Batman Üniversitesi, Batman.
Sönmez, D. (2018) Küçük Buluntular Yoluyla Aşıklı Höyük Topluluğunun Çağdaşı Topluluklarla Etkileşimi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Şaroğlu, F. Yılmaz, Y. (1986). “Doğu Anadolu’da neotektonik dönemdeki jeolojik evrim ve havza modelleri”, MTA Dergisi 107: 73-94.
Şahin, C. - Doğanay, H. - Özcan, N.A. (2006). Türkiye Coğrafyası, Ankara.
Şengör, A. M. C. - Yücel, Y. (1983). “Türkiye’de Tetis’in Evrimi: Levha Tektoniği Açısından Bir Yaklaşım”, Türkiye Jeoloji Kurumu Yerbilimleri Özel Dizisi No:1, 3-24.
Yaylalı, S. - Tütüncüler Bircan, Ö. (2014). Milet Müzesi Kesici Sürtme Taş Aletlerinden ‘Baltalar’, İstanbul.