SUNA KAN’IN ARDINDAN CUMHURİYET DÖNEMİ “MÜZİKTE MODERNLEŞME” İDEALİNİ YENİDEN SORGULAMAK

Müzikte batılılaşma ve çağdaşlaşma, cumhuriyet dönemi modernleşme ideolojisinin en temel amaçlarından biridir. Batılılaşma yolunda yapılan tüm reformlar gibi müzik alanındaki reformlar da yeni cumhuriyetin yüzünü yansıtacağı ve onu “muasır medeniyet” seviyesine çıkartacağı inancıyla gerçekleştirilir. Bu amaca yönelik olarak uygulanan bir dizi eğitim politikası hayata geçirilirken; çağdaşlaşmanın temel ölçütü olarak görülen batı müziğinin yaygınlaştırılması ve toplumda batı etkili yeni bir müzik zevki yerleştirilebilmesi hedefi, genç cumhuriyetin kadrolarının Osmanlı müzik geleneğinin tamamiyle rafa kaldırılması için gösterdikleri yoğun bir çabaya yol açar. Atılan çok sayıda adımdan biri de batı müziği alanında uzmanlar yetiştirilebilmesinin gerekliliğiyle genç yeteneklerin yurtdışına eğitim için gönderilebilmesine yönelik alınan meclis kararlarıdır. Bu karardan yararlanan ilk sanatçılardan biri, 11 Haziran 2023’de vefat eden ve batı müziği alanındaki uluslararası tanınırlığıyla Cumhuriyet tarihinde batılılaşmanın simgelerinden biri haline gelmiş olan Suna Kan’dır. Kan, Türk medyasında “modern Türk kadını” profilini başarıyla çizerken 1971 yılında Kültür bakanı Talat Sait Halman ile düzenlenecek bir dizi Türk müziği etkinliği hakkında Atatürk’ün ilkeleriyle ters düştüğü iddiasını yönelterek yaşadığı bir tartışma nedeniyle Türk müziği icracıları ve destekçileri tarafından büyük bir tepkiyle karşılanır. Bu tartışma aslında cumhuriyet tarihinin hemen her döneminde rastlanan kültür-medeniyet ikileminin müzik alanındaki karşılığı olarak süregelen “alaturka-alafranga” ve “tek sesli-çok sesli” ayrımının bir özeti niteliğindedir. Cumhuriyet tarihinde pek çok kez ele alınmış olan müzikteki siyasi tabanlı mevcut kamplaşma, bu çalışma özelinde farklı siyasi çizgideki medya organlarında Suna Kan’ın ölüm haberinin sunuluş biçimleri incelenerek tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

müzikte modernlik, , medya, haber söylemi, Suna Kan

QUESTIONING THE REPUBLICAN IDEAL OF “MODERNISATION IN MUSIC” AFTER SUNA KAN

Westernisation and modernisation in music is one of the most fundamental aims of the republican modernisation ideology. Like all reforms on the road to westernisation, reforms in the field of music were carried out with the belief that they would reflect the face of the new republic and raise it to the level of “contemporary civilisation”. While a series of educational policies were being implemented for this purpose, the goal of popularising western music, which was seen as the main criterion of modernisation, and establishing a new western-influenced musical taste in society, led to an intensive effort by the cadres of the young republic to completely shelve the Ottoman musical tradition. One of the many steps taken was a parliamentary decision to send young talents abroad for education in order to train specialists in the field of western music. One of the first artists to benefit from this decision was Suna Kan, who died on 11 June 2023 and became one of the symbols of westernisation in the history of the Republic with her international recognition in the field of western music. While Kan was successfully portraying the profile of a “modern Turkish woman” in the Turkish media, in 1971 she had a dispute with the Minister of Culture, Talat Sait Halman, about a series of Turkish music events to be organised, claiming that they contradicted Atatürk’s principles, which was met with a great reaction by the performers and supporters of classical Turkish music. This debate is actually a summary of the “alaturka-alafranga” and “monophonic-polyphonic” music distinction, which is the musical counterpart of the culture-civilisation dichotomy encountered in almost every period of the republican history. The current politically based polarisation in music, which has been dealt with many times in the history of the Republic, will be discussed in this study by analysing the way the news of Suna Kan’s death is presented in media organs of different political stripes.

Keywords:

modernisation in music, Suna Kan, medya, haber söylemi,

PDF

___

Açıkgöz, N. (2020, 10 Ocak). Itrî krizinden Leyla ile Mecnun’a kültür politikalarında yerlilik. Star. 12 Temmuz 2023 tarihinde https://www.star.com.tr/acik-gorus/itri-krizinden-leyla-ile-mecnuna-kultur-politikalarinda-yerlilik-haber-1505998/ adresinden edinilmiştir.
Altar, C. M. (1986). Müzikte neden çok seslilik?. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 2(6). 749-768.
Ayas, O. G. (2014). Musiki ınkılabı’nın sosyolojisi: Klasik Türk müziği geleneğinde süreklilik ve değişim. Doğu Kitabevi.
Bali, S. (2023, 11 Haziran). Devlet sanatçısı Suna Kan aramızdan ayrıldı. Andante. 10 Temmuz 2023 tarihinde https://www.andante.com.tr/tr/11260/Devlet-Sanatcisi-Suna-Kan-Aramizdan-Ayrildi adresinden edinilmiştir.
Bardakçı, M. (2023, 14 Haziran). Suna Kan hem müziğin, hem de geçmişteki ideolojik bir tartışmanın sembolüdür!. Habertürk. 5 Ağustos 2023 tarihinde https://www.haberturk.com/ozel-icerikler/murat-bardakci/3599937-suna-kan-hem-muzigin-hem-de-gecmisteki-ideolojik-bir-tartismanin-semboludur adresinden edinilmiştir.
BBC News Türkçe. (2015, 30 Nisan). Arşiv Odası: Suna Kan, Gürer Aykal ve arabesk, 1983. [video]. Youtube. 5 Ağustos 2023 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=jJ5lrOjigsA&t=132 adresinden edinilmiştir.
Bilgehan, G. (2023, 13 Haziran). Atatürk Türkiye’si Aydınlanma Devrimi’nin simgesiydi. Cumhuriyet. 8 Ağustos tarihinde https://www.cumhuriyet.com.tr/kultur-sanat/ataturk-turkiyesi-aydinlanma-devriminin-simgesiydi-2090055 adresinden edinilmiştir.
Bilgen, E. (2023, 14 Haziran). Uygarlığın sesi: Kemancı Suna Kan. Cumhuriyet. 11 Ağustos tarihinde https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/olaylar-ve-gorusler/uygarligin-sesi-kemanci-suna-kan-erden-bilgen-2090377 adresinden edinilmiştir.
Büyükduman, B. (2020). Demokrat parti döneminde uygulanan kültür politikalarının Türk makam müziğine yansımaları. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
Cömert, E. (2021). İstanbul Türk Musikisi Devlet Konservatuarı (1975-1982). Songül Karahasanoğlu (Ed.), İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Tarihçesi içinde (s. 77-212). İTÜ Yayınları.
Çatalbaş, G. ve Koç, N. (2016). Demokrat parti dönemi kültür politikaları (1950-1960). Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 11(22), 227-247.
Çevikoğlu, T. (2016). Devlet Klasik Türk Müziği koro ve toplulukları: İdeoloji ve yapı. F. Kutluk (Ed.). İllüzyon: Cumhuriyetin klasik müzik serüveni içinde (s. 257-174). H2o.
Erbaş, F. (2021, 11 Temmuz). Harika çocuğun Itrî ile sebebi bilinmez düşmanlığı. Gzt. 17 Ağustos 2023 tarihinde https://www.gzt.com/cins/harika-cocugun-itr-ile-sebebi-bilinmez-dusmanligi-3334710 adresinden edinilmiştir.
Erdoğan, D., İ. ve Çetin, E. (2020). Demokrat Parti’nin muhalefet yıllarında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapılan müzik tartışmaları (1945-1950). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 67 (1). 615-635. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4286
Gökalp, Z. (2014). Türkçülüğün esasları. Salim Çonoğlu (Ed.). Ötüken yayınevi. (Orijinal eser 1923’te yayınlandı).
Güneş, M. (2012). Adnan Menderes ve halkevleri. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(25), 141-155.
Haber262. (2011, 5 Ağustos). Başak Tüysüz söyleşileri-Suna Kan. [video]. YouTube. 18 Ağustos 2023 tarihinde https://youtube.com/watch?v=Ljqq_adm5wo&t=1176s adresinden edinilmiştir.
Hürmüzlü, B., Ataseven, O. (2019). Devlet sanatçısı/keman virtüözü Suna Kan fahri doktora töreni, Süleyman Demirel Üniversitesi yayını.
İlyasoğlu, E. (2023, 14 Haziran). Suna Kan ile elli yıl önce çıktığı sahnede. Cumhuriyet. 16 Temmuz 2023 tarihinde https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/evin-ilyasoglu/suna-kan-ile-elli-yil-once-ciktigi-sahnede-2090403 adresinden edinilmiştir.
İnönü Vakfı. (t.y.). Teknik öğretimin yaygınlaştırılması, dünya klasiklerinin çevirisi, üstün yetenekli çocuklar yasası. 18 Ağustos tarihinde https://www.ismetinonu.org.tr/teknik-ogretimin-yayginlastirilmasi-dunya-klasiklerinin-cevirisi-ustun-yetenekli-cocuklar-yasasi/ adresinden edinilmiştir.
İnönü Vakfı. (t.y.). İnönü ve harika çocuklar yasasından faydalananlar. 18 Ağustos tarihinde https://www.ismetinonu.org.tr/inonu-ve-harika-cocuklar-yasasindan-faydalananlar/ adresinden edinilmiştir.
Kahramankaptan, Ş. (1998). İsmet İnönü ve harika çocuklar. Ümit Yayınları.
Kan, S. (1971, 26 Kasım). Talat Halman’a açık mektup. Milliyet.
Kan, S. (1971, 24 Aralık). Suna Kan. Cumhuriyet.
Karpat, K. (2021). Türk demokrasi tarihi: Sosyal kültürel ekonomik temeller. Timaş Yayınları.
Karabey, L. (1971, 7 Aralık). Suna Kan ve Kültür Bakanı. Cumhuriyet. 23 Ağustos 2023 tarihinde https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1971-12-07/2 adresinden edinilmiştir.
Kütahyalı, R. O. (2023, 14 Haziran). Rasim Ozan Kütahyalı: Talat Halman’ı Kültür Bakanlığı’ndan tasfiye ettiren büyük sanatkâr Suna Kan ve Itri meselesi değildir. Haber24. 6 Ağustos 2023 tarihinde https://t24.com.tr/haber/rasim-ozan-kutahyali-dan-suna-kan-paylasimi,1115490 adresinden edinilmiştir.
Selek, S. (1997). İsmet İnönü/Hatıralar. Bilgi Yayınevi.
Kayalı, S. (1971, 13 Aralık). Suna Kan’ın yanında olmalıyız. Cumhuriyet.
Karancı, E. (1971, 14 Aralık). Halman’ın tutumu ve destekçileri. Cumhuriyet.
Yöre, S. ve Gökbudak, S. (2012). Ahmed Adnan Saygun’un çoksesli müzikte/Türk çoksesli müziğinde ulusalcılığa ilişkin kodları. Bilig, 61, 265-282.
Zıraman, E. D. ve Kutluk, F. (2016). Hars ve medeniyet ekseninde Cumhuriyet Dönemi müzik politikalarının kitlesel uygulama alanı: Halkevleri. F. Kutluk (Ed.). İllüzyon: Cumhuriyetin klasik müzik serüveni içinde (s. 111-138). H2o.