CUMHURİYET’TEN BUGÜNE TÜRKİYE’DE PARA POLİTİKASI: DALGALANAN SULARI YÖNET(EME)MEK

Para politikası hedef ve araçlarını inceleyen bu çalışma, Türkiye’de Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze para politikası uygulamaları ve etkilerini ele almaktadır. Aynı zamanda, 2021 yılında yaşanan "kırılma"nın sorgulandığı çalışmada, para politikası amaç ve aracının yer değiştirildiği hatalı ve maliyetli politikaların terk edilerek etkin bir para politikası çerçevesi oluşturulması gerektiği vurgulanmaktadır. Ekonomik istikrarın sağlanması ve sürdürülmesi için Merkez bankasının fiyat istikrarı hedefine odaklanması gerektiği, politika araçlarını hedeflere ve veri koşullara uygun bir şekilde seçmesi ve bağımsız bir şekilde politika kararlarını tutarlılık içinde uygulaması gerektiği belirtilmektedir. Bu yaklaşımla, ekonomik istikrarın korunması, enflasyonun kontrol edilmesi, finansal istikrarın sağlanması ve ekonomik büyümenin teşvik edilmesi mümkün olabilir. Türkiye'nin ekonomik istikrarını güvence altına almak için İktisat biliminin rehberliğinde etkili bir para politikası çerçevesinin oluşturulması ve sürdürülmesi kritik bir rol oynamaktadır. Ancak, son dönemde uygulanan hatalı para politikalarının olumsuz sonuçlarına rağmen, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)'nın bu maliyetli uygulamalara devam etmesi, Merkez Bankası bağımsızlığı hakkında tartışmalara yol açmaktadır. Bu bağlamda çalışma, Türkiye'nin teori ile çelişen faiz politikaları ve sonuçları yanında TCMB’nin bağımsızlığını da sorgulamaktadır. Ayrıca, ekonomi yönetiminin bütüncül bir yaklaşım benimsemesi, diğer politika alanlarıyla koordinasyonu sağlaması ve halkçı, planlı, kapsamlı ve uyumlu yapısal reformlara odaklanılmalıdır. Çalışma, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana, paradigma değişimini eleştirel bir şekilde ortaya koyması açısından, önemlidir. Cumhuriyet’in 100. Yılında yaşanan bu kırılmaya ilişkin ampirik gelecek çalışmalar, sonraki dönemler açısından yol gösterici olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Para Politikası, Para Politikası Hedefleri, Para Politikası Araçları, Faiz, Döviz

MONETARY POLICY IN TURKEY FROM THE REPUBLIC TO TODAY: (EME)MANAGING CHOPPY WATERS

Analyzing monetary policy objectives and instruments, this study examines monetary policy implementations and their effects in Turkey since the foundation of the Republic. At the same time, the study questions the "break" experienced in 2021 and emphasizes the need to establish an effective monetary policy framework by abandoning erroneous and costly policies in which the monetary policy objective and instrument are switched. It is stated that in order to achieve and maintain economic stability, the central bank should focus on the price stability target, select policy instruments in accordance with the objectives and data conditions, and implement policy decisions independently and consistently. With this approach, it would be possible to maintain economic stability, control inflation, ensure financial stability and promote economic growth. Establishing and maintaining an effective monetary policy framework guided by economic science plays a critical role in securing Turkey's economic stability. However, despite the negative consequences of the recent flawed monetary policies, the Central Bank of the Republic of Turkey's (CBRT) continuation of these costly practices has led to debates about the independence of the Central Bank. In this context, the study questions the independence of the CBRT as well as Turkey's interest rate policies and their consequences, which contradict the theory. Moreover, the economic administration should adopt a holistic approach, coordinate with other policy areas and focus on populist, planned, comprehensive and harmonized structural reforms. The study is important as it critically reveals the paradigm shift since the founding of the Republic of Turkey. Future empirical studies on this rupture in the 100th anniversary of the Republic will be instructive for future periods.

Keywords:

Monetary Policy, Monetary Policy Objectives, Monetary Policy Instruments, Interest Rate, Foreign Exchange,

PDF

___

Acemoğlu, D. ve Üçer, M. (2015). The ups and downs of Turkish growth, 2002-2015: Political dynamics, the European Union and the institutional slide. NBER Working Paper 21608, 18 Mayıs 2023 tarihinde http://www.nber.org/papers/w21608 adresinden edinilmiştir.
Akbaş, H. (2007). Alternatif para politikası stratejileri ve enflasyon hedefleme stratejisi: Türkiye örneği [yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
Akçay, M. A. (1997). Para politikası araçları Türkiye ve çeşitli ülkelerdeki uygulamalar [DPT, uzmanlık tezi]. Ankara.
Akdiş, M. (1996). Para politikalarının ekonomik istikrar üzerindeki etkinliği ve Türkiye. Kocatepe Üniversitesi Basımevi.
Albulescu, C. T. (2015). Banks' profitability and financial soundness indicators: A macro-level investigation in emerging countries. Procedia Economics and Finance, 23, 203-209. https://doi.org/10.1016/S2212-5671(15)00551-1
Ardıç, H. (2004). 1994 ve 2001 yılı ekonomik krizlerinin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bilançosunda yarattığı hareketlerin incelenmesi [TCMB uzmanlık yeterlilik tezi]. Ankara.
Ayyıldız Onaran, Z. (1997). Para politikası ve merkez bankasının rolü. Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 3(34), 53-61.
Bakır, C. (2007). Merkezdeki banka, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve uluslararası bir karşılaştırma. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını.
Banerjee, A., Bystrov, V. ve Mizen, P. (2013). How do anticipated changes to short-term market rates in fluence banks' retail interest rates? Evidence from the four major Euro Area economies. Journal of Money, Credit and Banking. 45(7), 1375-1414.
BBC. (2022). Tüik ve ENAG’ın açıkladığı yıllık TÜFE arasındaki makas açıldı.
Binici, M., Erol, H., Kara, H., Özlü, P. ve Ünalmış, D. (2013). Faiz koridoru bir makro ihtiyati araç olabilir mi? TCMB Ekonomi Notları, 20, 1-16.
Bloomberg. (2022 a). Enflasyon %48’i aştı. 27 Ağustos 2023 tarihinde https://www.bloomberght.com/enflasyon-yuzde-48-i-asti-2298052 adresinden edinilmiştir.
Bloomberg. (2022 b). Faizi 1,5 puan düşüren TCMB'den Kasım'da da benzer hamle sinyali. 27 Ağustos 2023 tarihinde https://www.bloomberght.com/tcmb-nin-faiz-karari-belli-oldu-2317557 adresinden edinilmiştir.
Bloomberg. (2022 c). G20 ülkelerinde enflasyon oranları. 11 Eylül 2023 tarihinde https://twitter.com/BloombergHT/status/1588074616353964032 adresinden edinilmiştir.
Cesur, F. (2010). Para ve para teorileri. Kriter Yayınları.
Ceylan, E. (2010). Para politikası amaçları, araçları, Türkiye’de 1980 sonrası izlenen para politikası uygulamaları ve 2000 yılı sonrası Türk dış ticaretindeki gelişmeler [yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
Cömert, H. ve Türel, O. (2016). Finansal küreselleşme sürecinde Türkiye’de para politikalarının evrimi, 1980-2014. ERC Working Papers in Economics, 16/13, 1-37.
Çelebi, A. K. (1998). Türkiye’de Ekonomik İstikrarsızlığın Dışsal-Yapısal Nedenleri ve İstikrar Politikaları. Emek Matbaacılık.
Çetin, M. Ö. (2016). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) para politikası uygulamalarının gelişimi. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 8(14), 67-101.
Demiralp, S. (2023, 15 Ağustos). Seçim sonrası kur ne kadar tutulabilir, Mısır modeline geçilebilir mi? BBC News. 17 Temmuz 2023 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/articles/c3g4rkdg508o adresinden edinilmiştir.
Demirhan, İ. (2007). Türkiye’de para politikası uygulamaları ve enflasyon hedeflemesi [yüksek lisans tezi] Marmara Üniversitesi.
Doğançay, Y. (2013). Para politikası araçları ve Türkiye uygulaması (1980-2012) [yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
Doğru, B. (2012). Merkez Bankası politikalarının fiyat istikrarı ve diğer iktisadi olgular açısından değerlendirilmesi ve Türkiye’de enflasyon hedeflemesi örneği [doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Eğilmez, M. (2012 a). Güncellenmiş para politikası uygulamaları. 21 Ağustos 2023 tarihinde https://www.mahfiegilmez.com/2012/09/guncel-para-politikas.html adresinden edinilmiştir.
Eğilmez, M. (2012 b). Türkiye'de para politikası iletişimi: 2006-2011 dönemi üzerine bir değerlendirme. İktisat İşletme ve Finans, 27(317), 49-80.
Eğilmez, M. (2013). Merkez bankası faizleri ve faiz politikası. 8 Ağustos 2023 tarihinde https://www.mahfiegilmez.com/2013/12/merkez-bankas-faizleri-ve-faiz-politikas.html adresinden edinilmiştir.
Enoch, C., Balino, T. ve Alexander, W. (1995). The adoption of indirect instruments of monetary policy. IMF Occasional.
Eren, A. (2006). Türkiye Ekonomisi. Ekin Kitapevi.
Eroğlu, N. (2008). Türkiye’de Parasal Kesim ve Merkez Bankası İşlemlerinin Analizi. Der Yayınları.
Eroğlu, N. (2009). Türkiye’de 1990’lı ve 2000’li yıllarda para politikaları. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, XXVI(1), 23-42.
Güler, A. (2021). Politika faizlerinin banka faizlerine geçişkenliği: Türkiye örneği. Ekev Akademi Dergisi, 25(85), 15-38.
Günal, M. (2001). Merkez Bankasının Değişen Rolü ve Para Politikası Uygulamaları. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yayınları.
Gürkaynak, R. ve Sayek-Böke, S. (2013). AKP döneminde Türkiye ekonomisi. Birikim Dergisi, Aralık, 64-69.
Ho, T. S. ve Saunders, A. (1981). The determinants of bank interest margins: Theory and empirical evidence. Journal of Financial Quantitative Analysis, 16(4), 581–600.
IMF. (2022). 18 Ağustos 2023 tarihinde https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2022/10/11/policymakers-need-steady-hand-as-storm-clouds-gather-over-global-economy adresinden alınmıştır.
Kara, H. (2012). Küresel kriz sonrası para politikası. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Çalışma Tebliği, No:12/17.
Kara, H. (2022). Yıllık enflasyon değişimi (%). 17 Temmuz 2023 tarihinde adresinden edinilmiştir.
Kara, H. (2023 a). Faiz oranları (%). 17 Temmuz 2023 tarihinde https://twitter.com/ali_hakan_kara/status/1661749084586401797/photo/1 adresinden edinilmiştir.
Kara, H. (2023 b). TCMB Döviz alım-satım farkı. 17 Temmuz 2023 tarihinde https://twitter.com/ali_hakan_kara/status/1661629890557255680 adresinden edinilmiştir.
Kara, H. (2023 c). TCMB rezervleri. 17 Temmuz 2023 tarihinde https://twitter.com/ali_hakan_kara/status/1660902383726075904 adresinden edinilmiştir.
Kara, H. (2023 d). Enflasyonda küresel sıralama. 17 Temmuz 2023 tarihinde https://twitter.com/ali_hakan_kara/status/1667448976084283393 adresinden edinilmiştir.
Kara, H. (2023 e). Dış ticaret açığı. 17 Temmuz 2023 tarihinde https://twitter.com/ali_hakan_kara/status/1663454720533331969 adresinden edinilmiştir.
Kara, H. (2023 f). TCMB başkanlarının görevi süresi. 17 Haziran tarihinde https://twitter.com/ali_hakan_kara/status/1667200090342080525 adresinden edinilmişir.
Karagiannis, S., Panagopoulos, Y. ve Vlamis, P. (2010). Interest rate pass-through in the Eurozone and the USA: Implications for monetary policy in the context of the recent financial crisis. Journal of Policy Modeling, Elsevier, 32(3), 323-338.
Kazazi, S. (2010). Merkez Bankası para politikaları ve menkul kıymet getirileri üzerine etkisi [yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
Kazgan, G. (2017). Türkiye Ekonomisinde Krizler (1929-2009)(5. Baskı). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Kazgan, H., Öztürk, M. ve Koraltürk, M. (2000). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Creative Yayıncılık.
Kesriyeli, M. (1997). 1980’li yıllardan günümüze para politikası gelişmeleri. TCMB Yayınları.
Kılıçarslan, T. (2016). 2001 ve 2008 finansal krizlerinin Türkiye imalat sanayiindeki 1000 büyük sanayi kuruluşunun performansına etkisi: performans ölçütü olarak kârlılık, verimlilik, ihracat, istihdam [yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
Kibritçi Artar, O. (2011). Türkiye’de para politikası kararlarının makroekonomik değişkenler üzerindeki etkisi: Vektör otoregresyon (VAR) analizi. Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 1-17.
Korkmazer, G. (2018). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) gelişimi: Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri. Ekonomi Maliye İşletme Dergisi, 1(2), 79-92.
Leite, S. P. (1992). Monetary policy instruments. IMF Monetary and Exchange Affairs Department.
Lipsey, R. G., Steiner, P. O. ve Purvis, D. D. (1984). İktisat (Çev. Ahmet Çakmak). Bilim Teknik Yayınevi. Lopez-Espinosa, German- Moreno, Antonio, - Gracia, Fernando Perez de. (2011). Banks' net interest margin in the 2000s: A macro-accounting international perspective. Journal of International Money and Finance, 1214-1233.
Meulendyke, A. M. (1992). Reserve requirements and the discount window in recent decades. Federal Reserve Bank of New York, Quarterly Review, 17(3), 25-43.
Mishra, P. ve Reshef, A. (2018). How do central bank governors matter? Regulation and the financial sector. Jounal of Money, Credit and Banking. 13 Temmuz 2023 tarihinde https://doi.org/10.1111/jmcb.12578 adresinden alınmıştır.
Okay, G. ve Arıcan, E. (2014). Ekonomik istikrarsızlık ortamında merkez bankalarının uyguladığı para politikaları ve Türkiye. İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, 1(1), 1-50.
Orphanides, A. (2007). Taylor Rules. FEDS Working Paper, 18, 1-13.
Önder, T. (2005). Para politikası: Araçları, amaçları ve Türkiye uygulaması [TCMB uzmanlık yeterlilik tezi]. Ankara.
Özatay, F. (2013). Parasal iktisat kuram ve politika (3. Baskı). Efil Yayınevi.
Parasız, İ. (1998). Türkiye ekonomisi, 1923’den günümüze iktisat ve istikrar politikaları. Ezgi Kitabevi.
Paya, M. (1998). Para Teorisi ve Politikası. Filiz Kitabevi.
Ritter, L. S. ve Silber, W. L. (1994). Principles of Money, and Banking and Financial Markets (8th Edition). Harper Collins.
Sağlam, D. (1991). Türkiye ekonomisi yapısı ve temel sorunları. Ayyıldız Matbaası.
Sarı, Y.(2007). Cumhuriyetten günümüze Türkiye’de uygulanan para politikaları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(7), 37-59.
Şeker, H. ve Demirel B. (2019). 2008 Finansal Krizi sonrası para politikası üzerine teorik bir inceleme. Politik Ekonomik Kuram, 3(1), 1-18.
Taylor, J. B. (1993). Discretion versus policy rules in practice. Carnegie Rochester Conference Series on Public Policy, North-Holland, 39,195-214.
TCMB, Merkez bankası para politikası çerçevesi. 21 Temmuz 2023 tarihinde https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/temel+faaliyetler/para+politikasi/para+politikasi+cerceve adresinden alınmıştır.
TCMB. (2001). Yıllık Rapor. Türkiye’nin Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı. 15 Haziran 2023 tarihinde www.tcmb.gov.tr/duyurular adresinden alınmıştır.
TCMB. (2005). Yıllık rapor. 3 Ağustos 2023 tarihinde https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/93d66fab-9efd-48f1-bdc4-58c80aa519b1/YR2005.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=93d66fab-9efd-48f1-bdc4-58c80aa519b1 adresinden edinilmiştir.
TCMB. (2006). Enflasyon hedeflemesi rejimi. 03 Ağustos 2023 tarihinde https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/d569623f-b40c-4ff3-9e64-10ccd5c9562a/TBB_aralik2005.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-d569623f-b40c-4ff3-9e64-10ccd5c9562a-m3fBeXg adresinden edinilmiştir.
TCMB. (2009). Yıllık rapor. 03 Ağustos 2023 tarihinde chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/95d30d54-335f-4540-847d-9068a4322c69/09turkce.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-95d30d54-335f-4540-847d-9068a4322c69-m3fBcyR adesinden edinilmiştir.
Thornton, D. L. (1986). The discount rate and market interest rates: Theory and evidence. Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 68(7), 5-21.
Uğur, A. ve Erkuş, H. (2010). Determinants of net interest margins of banks in Türkiye. Journal of Economic and Social Research, 12(2), 101-118.
Ural, M. (2003). Liberalizasyon dönemlerinde mali piyasalardaki kırılganlığın oluşturduğu krizler [doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
Ünal, S. (2015). Kurumsal görüşlere göre para politikası, politika araçları ve dünya merkez bankacılığı [yüksek lisans tezi]. Hasan Kalyoncu Üniversitesi.
Vural, U. (2013). Geleneksel olmayan para politikalarının yükselişi [TCMB uzmanlık tezi]. Ankara. Yeni Ekonomi Pogramı (YEP). (2020). Yeni Dengelenme/Yeni Normal/Yeni Ekonomi. 1 Ağustos 2023 tarihinde https://www.hmb.gov.tr/haberler/yeni-ekonomi-programi-2021-2022-2023 adresinden alınmıştır.
Yıldırım, C. (2011). Birinci ve ikinci nesil Washington Uzlaşması: Neoliberal iktisat politikalarının 1980’den sonraki evrimi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 1-23.
Yükseler, Z. (2023). Geçiş dönemi para ve kur politikası kararları. https://zaferyukseler.blogspot.com/2023/05/secim-sonrasi-para-ve-kur-politikalari.html
Yüret, R. (2019). Merkez bankalararası para politikalarının ülke ekonomilerine etkileri [yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.