XIV. Yüzyıl Orta Anadolu Türkçesi ve Günümüz Orta Anadolu Ağızları Arasında Fiillerin Çekiminde Görülen Biçimbirimsel Değişim ve Alt Biçimbirimsel Gelişimler

Çalışmanın özü, genel anlamda aynı coğrafi bölgede farklı iki zaman dilimindekullanılan aynı dil dizgesinin ortaklaşan ve farklılaşan yönlerini belirlemektir. Özelanlamda ise günümüz Orta Anadolu Bölgesinde konuşulan ağızların Batı Türkçesininkuruluş dönemi içerisinde yer alan XIV. yüzyılda, yine aynı coğrafyada kullanılan Türkçeile ilişkisini tespit etmeye yöneliktir. Bu bakımdan bu çalışma XIV. yüzyıl OrtaAnadolu’sunda kullanılan Türkçenin günümüz Orta Anadolu ağızlarındaki izlerinisürmesi açısından tarihî ağız araştırmalarının içerisinde yer alabilecek bir çalışmadır.Bu çalışmada, Oğuzca esaslı Batı Türkçesinin Anadolu coğrafyasındaki gelişimseyrinde, aynı coğrafi bölgede farklı zamanlardaki durumu tarihsel ve karşılaştırmalıdilbilim metodu çerçevesinde fiil çekimi unsurlarına odaklanılarak incelemeye tâbitutulmuştur. İncelemenin sonucunda XIV. yüzyıl Orta Anadolu Türkçesine ait fiil çekimeklerindeki birçok biçimbirimsel özelliğin modern standart Türkçenin aksine günümüzOrta Anadolu ağızlarında korunduğu, bir kısmının ise kullanımdan düşerek zamanlayerlerini başka biçimbirimlerin aldığı, ayrıca türlü fonolojik olaylar neticesinde ortayaçıkan alt biçimbirimlerle de çeşitlenerek gelişimlerini devam ettirdikleri görülmüştür.

Morpholocigal Changes and Allomorphic Variations Encountered in (verb) Conjugations Between XIV. Century Central Anatolian Turkish and Contemporary Central Anatolian Dialects

The purpose of this study, in general terms, is to determine the common and varying aspects of the same language system used in two different time periods in the same geographical region. It also aims to identify the relation between the dialects spoken in spesific terms in XIVth century. These dialects shared the same region which both spoke the contemporary Central Anatolian and the foundation period of West Turkish dialects. In this respect, this study is the one that can be included in the historical dialect pieces of research of Turkish used in Central Anatolia in the XIVth century in terms of following the traces in the contemporary Central Anatolian dialects. In this study, the progress of the Oghuz-based West Turkish in the Anatolian geography, in the same geographical region at different times was examined by considering verb conjugation structures on the basis of historical and comparative linguistic method. As a result of the analysis, it was observed that many morphemic features in conjugation suffixes of 14th century Central Anatolian Turkish preserved in contemporary Central Anatolian dialects unlike modern standard Turkish, but some of them became archaic and these were replaced by other morphemes in time. In addition, they continued their development by diversifying with allomorphs that emerged as a result of various phonological events.In this study, the progress of the Oghuz-based West Turkish in the Anatolian geography, in the same geographical region at different times was examined by considering verb conjugation structures on the basis of historical and comparative linguistic method. As a result of the analysis, it was observed that many morphemic features in conjugation suffixes of 14th century Central Anatolian Turkish preserved in contemporary Central Anatolian dialects unlike modern standard Turkish, but some of them became archaic and these were replaced by other morphemes in time. In addition, they continued their development by diversifying with allomorphs that emerged as a result of various phonological events

PDF

___

Akar, Ali (2010). Lehçe Oluşma Şartları ve Evreleri Bakımından Eski Türkiye Türkçesi. Türklük Bilimi Araştırmaları. (28). 15-29.
Akca, Hakan (2011). Ankara İli Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekinin Varyantları. Turkish Studies. V.6/1. 611-619.
Akyıldız Ay, Didem (2018). XIV. yüzyıl Orta Anadolu Türkçesi ile Günümüz Orta Anadolu Ağızlarının Karşılaştırmalı Dil İncelemesi (Ses Bilgisi-Şekil Bilgisi). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
Ay, Özgür (2009). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fiil Çekimi. Ankara: TDK Yay.
Baskakov, Nikolay A. (2014). Türk Lehçelerinde -sa/-se Şart Şeklinin Kökeni Sorununa Dair. (Çev. Mehman Musaoğlu- Cemile Kınacı). Dil Araştırmaları. 14. 201-232.
Bayraktar, Fatma Sibel (2000). Kayseri Merkez İlçe Ağzı (Metin-Gramer-Sözlük). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Edirne: Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
Benzer, Ahmet (2010). -sA Ekinin İşlevleri ve Dilek-Şart Ayrımı. Selçuk Ünversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 28, 131-140.
Biray, Nergis (2007). Acıpayam Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Ekleri ve Etnik Yapı İle İlişkisi. Acıpayam Sempozyumu (1-3 Aralık 2003) Bildirileri. Denizli.
Bulak, Şahap (2011). Tarihî ve Çağdaş Türk Yazı Dillerinde Şart Kipi. Selçuk Ünversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 30. 71-98.
Demir, Necati ve Şen, Ülker (2006). Sivas İli ve Yöresi Ağızları (Etnik Yapı-Dil İncelemesi-Metinler-Sözlük). Ankara: Gazi Kitabevi.
Demir, Nurettin (1996). Güneybatı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir. Dilbilim Araştırmaları. 136-148.
Develi, Hayati(1995). “-sA Eki Nedir? Kip mi, Zarf-fiil mi?”. İlmî Araştırmalar. 1. 91-94.
Develi, Hayati (1998). “Eski Türkiye Türkçesi Devresine Ait Manzum Bir Miracnâme”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. XXVIII. 81-228.
Develi, Hayati (2008). Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılması. Turkish Studies. 3/3. 212-230.
Develi, Hayati (2002). Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılmasında Morfolojik Esaslar. Türk Bilig. 4. 117-124.
Duman, Musa (2012). Eski Anadolu Türkçesine Ait Bazı Metinlerdeki Dil Uyumuna Aykırı Örnekler Üzerine. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 32. 53-64.
Ercilasun, Ahmet Bican (1995). Türkçede Emir ve İstek Kipi Üzerine. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı (22-23 Ekim 1993). Ankara: TDK Yay. 61-72.
Erdem, Mehmet Dursun (2005). Kırşehir ve Konya Ağızlarının Eski Anadolu Türkçesi Yazı Dilinin Oluşumuna Etkisi. Karadeniz Araştırmaları. 8. 56-65.
Erdem, Mehmet Dursun ve Gül, Münteha (2006). Kapalı e (ė) Sesi Bağlamında Eski Anadolu Türkçesi-Anadolu Ağızları İlişkisi. Karadeniz Araştırmaları. 11. 111-148.
Ergin, Muharrem (2004). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yay.
Flemming, Barbara (2011). {Isar} Gelecek Zaman Eki ve Onun Kiplik Fonksiyonları Üzerine Notlar. (Çev. Musa Salan). Dil Araştırmaları. 9. 141- 155.
Gülensoy, Tuncer (1985). Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Eki. Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun Hatırasına Armağan. (Haz. Ş. Elçin, C. Kurnaz, D. Aslanpaşa, M. Ergin, T. Yücel). XXIII ½. Ankara: TKAE. 281-295.
Gülsevin, Gürer (1992). Eski Anadolu Türkçesinde Birleştirilmiş Özel Şekiller. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. 489. Ankara: TDK Yay. 256-261.
Gülsevin, Gürer (1990). Türkçede -sa Şart Gerundiumu Üzerine. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. Ankara: TDK Yay. II/ 467. 276-279.
Gülsevin, Gürer (2002). “Eski Türkiye Türkçesinde “İstek Kipi” Üzerine”. İlmî Araştırmalar.13. 35-50.
Gülsevin, Gürer (2007). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yay.
Gülsevin, Gürer (2008a). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 2: (ç>ş değişmesi). Turkish Studies. 3/3. 378-387.
Gülsevin, Gürer (2008b). Eski Anadolu Türkçesi Ağızları Üzerine. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (20-25 Kasım 2008). II, Ankara: TDK Yay. 1953- 1962.
Gülsevin, Gürer (2009). Eski Anadolu Türkçesi Ağızlarında Uzun Ünlüler Üzerine. Dil Araştırmaları. 5. 39-56.
Gülsevin, Gürer (2013). Eski Anadolu Türkçesinin Yaşayan Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki İzleri. Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu Bildiriler. (Haz. M. Fatih Köksal). (1-2 Kasım 2013). Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yay. 38. 171-184.
Günşen, Ahmet (2000). Kırşehir ve Yöresi Ağızları, İnceleme-Metinler-Sözlük. Ankara: TDK Yay.
Güven. Ömer (2014). Sivas İli Zara İlçesi Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Haşimi, Ahmet (2017). Türkiye Türkçesi Orta Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekleri. Asos Journal. 45. 313-328
İlker, Ayşe (2013). Manisa Ağzında Şimdiki Zaman İşleviyle Kullanılan -mAcI Eki. Diyalektoloji. Yaz. 6. 1-6.
Johanson, Lars (2009). Türk Dillerinde Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi ve Kıbrıs Türkçesinde Eksikliği. Bilig. 49. 93-100.
Karahan, Leyla (1994). -sa/-se Eki Hakkında. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. Ankara: TDK Yay. II/516. 471-474.
Karahan, Leyla (2006). Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili-Ağız İlişkisi. Turkish Studies. 1/1. 1-12.
Karahan, Leyla (2013). Oğuzcanın Anadolu’da Yazı Dili Olma Sürecine Dair Düşünceler. Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu Bildiriler. (Haz. M. Fatih Köksal). (1-2 Kasım 2013). Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yay. 38. 219-228.
Korkmaz, Zeynep (1971). Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı ile İlişkisi Sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 19. 21-32
Korkmaz, Zeynep (1994). Nevşehir ve Yöresi Ağızları. 2. bs. Ankara: TDK Yay.
Korkmaz, Zeynep (1995). Eski Anadolu Türkçesinde Aslî Ünlü (Vocal) Uzunlukları. Türk Dili Üzerine Araştırmalar I. Ankara: TDK Yay. 443-458.
Korkmaz, Zeynep (2007a). Nevşehir ve Yöresi Ağızlarının Şekil Bilgisini Belirleyen Temel Özellikleri Üzerine. Turkish Studies. 2/2. 492-501.
Korkmaz, Zeynep (2010). Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Dayandığı Temeller. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 1 Ankara: TDK Yay. 87-110.
Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yay.
Mutlu, Hüseyin Kahraman (2009). Balıkesir Yörük Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Biçimleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. II. 71-83.
Özek, Fatih (2012). Türkiye Türkçesi Doğu Grubu Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekleri. Turkish Studies. 7/1. 1751-1765.
Paçacıoğlu, Burhan (1987). Sivas İlbeyi Ağzı (İnceleme-Metinler-sözlük). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sarıkaya, Mahmut (2003). Muğla Ağzında Şimdiki Zaman Çekimi Üzerine. TÜBAR. XIV. 65-75.
Sümer, Faruk (1999). Oğuzlar (Türkmenler). Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Türk, Vahit (1996). Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimi ve Ekleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. Ankara: TDK Yay. 291-340.
Tor, Gülseren (2006). Mersin’de Şimdiki Zaman”, Workshop on Turkish Dialects Orient-İnstitut İstanbul (19-20 November 2004). Türk Dilleri Araştırmaları. 19. 49-123.
Uysal, İdris Nebi (2018). Yunus Emre Divanı Karaman Nüshasına Dair Bazı Tespitler. Karaman Kitabı Birinci Cilt: Karaman ve Dil. Karaman: Karaman Belediyesi Kültür Yay. 125-151.
Üstüner, Ahat (2000). Türkçedeki +-A Pekiştirme Ekinin Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kullanılışı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 10/1. 189- 206.
Yapıcı, Ali İhsan (2013). Aydın ve Yöresi Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Şekilleri. Türük. 2. 1-48.
Yavuzarslan, Paşa (2011). Türk Dilinde Kişi Eklerinin Tarihsel Gelişimi ve Değişimi. 38. ICANAS (International Congress of Asian and North African Studies), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
Yücel, Bilal (2004). Sivas İli Ağızlarında -(ı)yor Şimdiki Zaman Eki. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri. II. Ankara: TDK Yay. 3299-3309.