Sebk-i Türkistânî/Horâsânî'ye Dair

Klâsik Türk edebiyatında şairlerin, dil ve muhteva açısından çeşitli üslupların tesiriyle şiirler kaleme aldığı gerçeği karşısında edebiyat araştırmalarında üslup çalışmaları göz ardı edilen konulardan biri olarak karşımıza çıkar. Yapılacak olan üslup çalışmaları, şiirimizin geçmişi hakkında bizi bilgi sahibi yapacağı gibi şairlerin daha iyi anlaşılmasını da sağlayacaktır. Derî Farsçasında ilk defa hicrî üçüncü asrın ortasında, genel olarak Horâsân, Sistân ve Mâverâünnehr’de ortaya çıkan şiir, bölgesel olarak gelişim göstermiştir. Derî Farsçasıyla ortaya konan şiirin Büyük Horâsân bölgesinde ortaya çıkması ve olgunlaşıp gelişmesi, sonraları bu üslubun “Sebk-i Türkistânî/Horâsânî” olarak adlandırılmasına sebep olmuştur. Sebk-i Türkistânî/Horâsânî ıstılahı Fars şiirinin devreleri için çok geçmişi olmayan bir durumdur. Hicrî 13. yüzyılda sebk-şinâsî yani üslupbilimi işinin pratik tatbikinin olgunluğa ulaşmasından sonra şahsî tecrübelerden edebî mahfillere doğru bir seyre geçildi ve ilk defa sebkin usulleri ve kaideleri yazıldı. Öte yandan Sebk-i Türkistânî, bir anlamda siyasal bir hareket olan şuubiye hareketinin edebiyata bir yansıması olarak da görülebilir. Türkistân (Horâsân) üslubunda anlamsal karışıklıklar az, şiir akıcı ve anlaşılması kolaydır. Irak üslubunda şiirde irfan öne çıkarken Hind üslubunda ise anlam daha girift bir hâl almıştır. Anlaşıldığı üzere Fars şiirindeki anlam dünyası sadeden girifte doğru bir seyir hâlindedir. Buna mukabil klasik Türk şiirinde de durum bundan çok farklı değildir. Ancak anlam dünyasının giriftleşme yolunda seyrettiği bu düzlemde şiirimizin sadeleşme çabasının bulunduğunu da gözardı etmemeliyiz. Fars edebiyatının ilk üslubu sayılan bu ekolün Türk edebiyatı açısından önemi ortaya konulmalıdır.

Anahtar Kelimeler:

Klasik Türk şiiri, Fars şiiri, Sebk, Sebk-iTürkistani, Sebk-iHorasani

On Turkestan Style / Khorasan Style

In the face of the fact that in Classical Turkish literature, poets wrote poems under the influence of various styles in terms of language and content, style studies appear as one of the issues that are overlooked in literature research. The stylistic studies to be done will make us know about the past of our poetry and will also provide a better understanding of the poets. The poetry, which appeared in Derî Persian for the first time in the middle of the third century, generally in Khorâsân, Sistan and Mâverâünnehr, has developed regionally. The emergence and maturation of the poem, which was put forward in Derî Persian, in the region of Great Horâsân, later caused this style to be called “Sebk-i Türkistânî/Horâsânî”. The term Sebk-i Türkistânî/Horâsânî is a situation that does not have much history for the periods of Persian poetry. In the 13th century, after the practical application of the work of sebk-şinâsî, that is, stylistics, reached maturity, a course from personal experiences to literary circles was passed and the methods and rules of reason were written for the first time. Sebk-i Türkistânî can also be seen as a reflection of the Shubiye movement, which is a political movement in a sense, into the field of literature. There are few semantic confusions in the Turkistân/Horâsân style, the poem is fluent and easy to understand. While lore is prominent in poetry in the Iraqi style, the meaning has become more complex in the Hindi style. As it is understood, the world of meaning in Persian poetry is on a course from plain to entry. On the other hand, the situation is not much different in classical Turkish poetry. However, we should not ignore that our poetry is trying to simplify in this plane where the world of meaning is on its way to becoming intricate. The importance of this school, which is considered to be the first style of Persian literature, in terms of Turkish literature should be revealed. In this study, the historical development of Sebk-i Türkistânî/Horâsânî was mentioned, the general features of the style were determined and its importance for Turkish literature was tried to be revealed.

Keywords:

Classical Turkish poetry, Persian poetry, Style, Turkistan style, Khorasan style,

PDF

___

Abdülmelikiyân, Muhammed Rızâ- Kiyânî, Hamid (1393/2015). Sebk-hâ-yı Şi‘r-i Fârsî, C.13, Tahran: Tahran Büyükşehir Belediyesi Sosyal ve Kültürel İşler Müdürlüğü.
Apak, Adem (2010). “Şuubiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi.C.39, 244-246 İstanbul.
Armutlu, Sadık (2020). Gazel Felsefesi. İstanbul: Kesit Yay.
Arı, Ahmet (2006). “Horâsân’dan Anadolu’ya: Klasik şiirin doğuşu”. Talat Sait Halman (Ed.) Türk Edebiyatı Tarihi. (C.1., 283-289). Ankara: KTB Yay.
Babacan, İsrafil (2008). Klasik Türk Şiirinde Sebk-i Hindî (Hint Üslûbu). Yayımlanmış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Babacan, İsrafil (2012). Klasik Türk Şiirinin Son Baharı Sebk-i Hindî, Ankara: Akçağ Yay.
Barthold, Vasilij Vladimiroviç (1981). Türkistan, Hakkı Dursun Yıldız (Çev.). İstanbul: Kronik Kitap. İstanbul.
Cafer-i Mahcûb, Muhammed (1345/1966). Sebk-i Horâsânî der Şi‘r-i Fârsî, İntişârât-ı Firdevs, Meşhed.
Cafer-i Yâhakkî, Muhammed (1388/2009). “Sebk-i Horâsânî”, Dâniş-nâme-i Zebân u Edeb-i Fârsî, C.3, 584-588, Tahran.
Çetin, Osman (1998). “Horâsân” TDV İslâm Ansiklopedisi, C.18, 234-241, İstanbul.
Çiçekler, Mustafa (2006). “Fars Şiirinde Üsluplar”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları I-Sözde ve Anlamda Farklılaşma Sebk-i Hindî, hzr: Hatice Aynur-Müjgan Çakır- Hanife Koncu. İstanbul: Turkuaz Yay. 2006.
Edward Browne (1382/2003). “Devletşâh-ı Semerkandî-Tezkiretü’ş-şu‘arâ”, Tahran.
Ferşidverd, Husrev (1382/2003). Derbâre-i Edebiyât ve Nakd-i Edebî, C. 2, Tahran.
Hanlârî, Natıl (1361/1982). Vezn-i Şi‘r-i Fârsî, Tahran.
İpekten, Haluk (1996). “Gazel”, TDV İslâm Ansiklopedisi. C.13, 440-442, İstanbul.
Kamyâr-ı Takî, Vâhidyân (1370/1991). Ber-resî-i Münşen Vezn-i Şi‘r-i Fârsî, Meşhed.
Kanar, Mehmet. (2013) Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yay.
Karaismailoğlu, Adnan (2019). Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri, Ankara: Akçağ Yay.
Mu‘în, Muhammed (1358/1979). Ferheng-i Fârsî, C.5, Tahran.
Numanî, Şiblî (1363/1984). Şi‘rü’l-‘acem, Muhammed Takî-i Fahrdaî-i Geylânî (Çev.), Tahran.
Safâ, Zebîhullâh (2003). Muhtasari der Tarih-i Tahavvul-i Nazm u Nesr-i Parsi (İran Edebiyatına Genel Bir Bakış). Hasan Almaz (Çev.). Ankara: Nüsha Yay.
Şecî‘î, Pûrân (1340/1961). Sebk-i Şi‘r-i Pârsî der-Edvâr-ı Muhtelif, Şiraz: Çâp-ı Musevî.
Şefî‘î-i Kedkenî, Muhammed Rızâ (1358/1979). Suver-i Hıyâl der-Şi‘r-i Fârsî, Tahran.
Şemîsâ, Sîrûs (1383/2004). Sebk-Şinâsî-i Şi‘r, Tahran: İntişârât-ı Firdevs.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (1976). 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
Tokmak, Naci (2000). “İran”, TDV İslâm Ansiklopedisi. C.22, 416-424, İstanbul.
Yıldırım, Nimet. (2016) İran Kültürü Zerdüşt’ten Firdevsî’ye Sadî’den Şamlu’ya İran’ın Sözlü ve Yazılı Kaynakları, İstanbul: Pinhan Yay.
Zerrinkûb, Abdü’l-hüseyn (1371/1992). Ez Gozeşte-i Edebî-i İran, Tahran.