Sözel Hikâyecilik Geleneğinin Merkezi Kars ve Çevresinden Derlenen Halk Hikâyelerinde Mekânın İşlevi

Anlatının temel bileşenlerinden olan mekân kavramına tarihsel süreçte farklıyaklaşımlar olmuştur. Başlangıçta anlatıda olayların yaşandığı yer olarak kabul görenmekânın, zamanla farklı işlevlerinin olduğu görülmüştür. Mekân toplumların kültürününyaratılmasında ve şekillenmesinde etkili olmuştur. Türk edebiyatında Âşık kahvehanelerive beraberinde Âşıklık geleneğinin doğmasına imkân sağlamıştır. Ayrıca halk hikâyeleride icra şekillerinin bir gereği olarak kendine yaşam alanı/icra ortamı olacak mekânlaraihtiyaç duymuş ve zuhur ettiği mekânların etkisinde kalarak gelişimini sürdürmüştür. Buçalışmada Âşıklık geleneğinin ve sözel halk hikâyeciliğinin merkezlerinden olan Kars vebölgesinde yetişmiş âşıkların tasnif ettiği halk hikâyelerinde mekân kavramının fiziksel veişlevsel niteliklerini tespit etmek amacı güdülmüştür. Öncelikle mekân kavramınayaklaşımın tarihsel sürecine ve halk hikâyelerinin mekân kavramı eksenindeincelenmesine yer verilmiştir. Türk düşünce yapısının bir etkisi olarak fiziksel çevreninbölgede anlatılan metinlerde yer aldığı görülmüştür. Bununla beraber mekânlarınhikâyelerde yalnızca bir sahne olmadığı ve zenginlik göstergesi, haberleşme, bedduaunsuru, ad koymaya kaynaklık etme, gelir getirici unsur olma gibi işlevlerinin olduğutespit edilmiştir.

The Function of Place in the Folk Stories Compiled from Kars and its Surrounding as the center of Oral Storytelling

There have been different approaches to the concept of space, which in one of the main components of the narrative, in the historical process. Over time, it has been that the space initially accepted as where the events took space in the narrative has different functions. Space has been influential in creating and shaping the culture of communities. In Turkısh literature, it has been enabled the birth of the minstrel coffees and Ashik tradition. In additıon, folk tales needed spaces that would be their living space as a requirement of their performance and continued to develop under the influence of the space derived from. This study aimed to determine the physical and functional qualities of the concept of space in folk tales classified by Ashik who grew up in Kars and its region, which is one of the centers of the tradition of Ashik and oral storytelling. First of all, the historical process of the approach to the concept of space and the examination of folk tales with respect to space is included. An effect of the Turkish thought structure, it has been seen that the physical environment is included in narratives in the region. However, it has been determined that the space in stories are not only a scene but also have functions such as an indicator of wealth, communication, an element of curse, a source for naming and an income generating element.

PDF

___

Acıpayamlı, O. (1992). Türk kültüründe “Ad Koyma Folkloru”nun morfolojik ve fonksiyonel yönlerden incelenmesi. IV. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, IV. Cilt, 1-15.
Akman, E. (2002). Türk ve dünya kültüründe su kültü üzerine düşünceler. Gazi Üniversitesi, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt 10, No:1, 1-6.
Albayrak, N. (2005). Türk halk hikâyelerinin genel özellikleri, tasnifi ve taş baskısı halk hikâyelerine bazı katkılar. Osmanlı Araştırmaları Dergisi. XXVI, 39-49.
Aslan, E. (2007). Çıldırlı Âşık Şenlik. Maya Akademi Yayınları.
Bachelard, G. (1957). Mekânın poetikası. (Aykut, Derman, Çev.). Kesit Yayıncılık.
Balkaya, A. (2013). Mekân poetikası bağlamında âşık kahvehaneleri ve âşık üzerinde kimi fonksiyonları, Turkısh Studies, Volume 8/1, Winter, 881-889.
Boratav, P. N. (2002). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Çetin, İ. (2020). Türk halk hikâyeciliği. Nobel Yayınları.
Çiftlikçi, R. (1996). Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği üzerine Âşık Murat Çobanoğlu ve Âşık Şeref Taşlıova ile bir görüşme, Folklor Edebiyat Dergisi. S 7. 97-106.
Çobanoğlu, Ö. (2007). Âşık tarzı edebiyat geleneği ve İstanbul. 3F Yayınevi.
Demir, A. (2011). Mekânın hikâyesi hikâyenin mekânı. Kesit Yayınları.
Devellioğlu, F: (2006). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi.
Durna, N. (2020). Mekânın tahakkümünden Gaston Bachelard’ın izinde poetik mekâna. Senem Kurtar Ed. (s. 173-214). NotaBene Yayınları.
Eğlen, M. S. (2012). Anadolu sahası âşık hikâyelerinde zaman ve mekân. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ergin, M. (2008). Dede Korkut kitabı-1. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Görkem, İ. (2000). Halk hikâyeleri araştırmaları, Çukurovalı Âşık Mustafa Köse ve hikâye repertuarı. Akçağ Yayınları.
Kaya, D. (2010). Ansiklopedik halk edebiyatı terimleri sözlüğü. Akçağ Yayınları.
Karaca, İ. (2012). Tarihi romanlarda mekân-coğrafya. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 34, 71-90.
Kefeli, E. (2009). Coğrafya merkezli okuma, Turkısh Studies, Volume 4, 1-I, Winter, 423-433.
Korkmaz, R. (Ed). (2017). Romanda mekânın poetigi. Romanda Mekân (s. 9- 26).Akçağ Yayınları.
Kurtar, S. (Ed). (2020). Henri Lefebvre’nin mutlakları: “Gündelik Hayat” ve “Toplumsal Mekân”. Mekân varyasyonları (s. 59-100). NotaBene Yayınları.
Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. ( Ergüden, Işık Çev.) Sel Yayıncılık.
Ong, J. W. (2012). Sözlü ve yazılı kültür sözün teknolojileşmesi.(Postacıoğlu Banon, Sema Çev.) Metis Yayıncılık.
Oymak, İ. (2010). Anadolu’da su kültünün izleri, Fırat Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi. 15:1, 35-55.
Özçınar, M. (2009). Toplumsal kültürel zaman mekân algısının anlatı inşasındaki yeri ve örnek film incelemeleri, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. 37, 88-108.
Özçınar, M. (2010). Sinematografik zaman ve mekânın oluşumunda felsefi arka plan. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
Sözen, M. (2009), Doğu anlatı gelenekleri ve Türk sinemasının aidiyeti. Bilig. 50, 131- 152.
Şahin, V. (2017). Halid Ziya Uşaklıgil’in ‘Aşk- Memnu’ romanında mekân-insan diyalektiği. Ramazan Korkmaz-Veysel Şahin (Ed). Romanda mekân (s. 27-46). Akçağ Yayınları.
Taşlıova, M. M. (2006). Kars’ta sözel hikâyecilik ve hikâyeler”, [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tökel, D. A. (2007). Sevdakar Şah ve Gülenaz hikâyesi: yapısal açıdan bir inceleme, Turkısh Studıes. Volume 2/4, Fall, 783-794.
Türkmen, F. ve Cemiloğlu, M. (2009). Âşık Şevki Halıcı’dan derlenen halk hikâyeleri, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkmen, F., Tan, N., Taşlıova ve M. M. (2014). Âşık Şeref Taşlıova’dan derlenen halk hikâyeleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yıldırım, D. (2009). Türkler, coğrafya ve anayurtlar, Turkısh Studies. Volume 4/8, Fall, 13-22.
Yücel, G. (2020). Türk milliyetçiliğinin terkibinde mekân. Gazi Kitabevi.