Türk sosyolojisinde bir geleneksel düşünce kaynağı olarak sefaretnameler: Kapıcıbaşı nişli mehmet ağa’nın rusya sefaretnamesi örnek olay incelemesi

Bu yazı, Osmanlı’nın Batıyı sorgulama/tanıma/anlama ve onunla farklı türde ilişkiler kurma çabalarına örneklik teşkil eden sefaretnamelerin Türk sosyolojisi açısından nasıl bir rol ve işlevi olabileceğini tartışmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, Kapıcıbaşı Nişli Mehmet Ağa’nın Rusya Sefaretnamesi örnek olay olarak incelenecektir. Konunun incelenmesi, öncelikle Türk Sosyolojisinin özgünlük çabaları açısından gerekçelendirilecektir. Bu bağlamda, özgün bir Türk sosyolojisinin tarihle ve geleneksel düşünce kaynaklarıyla yakın bir ilişki kurmak zorunda olduğu savunulacaktır. Daha sonra sefaretnameler, Türk toplumunun önemli geleneksel düşünce kaynaklarından birisi olarak sunulacak ve Türk sosyolojisine ne tür bilgiler sunma kapasiteleri olduğu tartışılacaktır. İlgili literatürün aksine, sefaretnameleri, esas olarak Osmanlı Devleti’nin modernleşme çabalarının belgeleri olarak değil, onun alternatif siyasetler ve ittifaklar arayışının belgeleri olarak okumanın gerektiği ileri sürülecektir. Son olarak, argümanlar Kapıcıbaşı Nişli Mehmet Ağa’nın Rusya Sefaretnamesi örnek olayından elde edilen veriler çerçevesinde desteklenmeye çalışılacaktır.

Books of ambassadorship as traditional sources of thought for Turkish sociology: A case study of kapicibaşi nişli Mehmet ağa’s book of russia ambassadorship

This paper aims, within the context of Turkish sociology, at discussing the role and functions of books of ambassadorship (sefaretname) as samples of the Ottoman Empire’s efforts of questioning, getting to know and understanding the West and of developing new ways of relationship with the West. For this purpose, Kapıcıbaşı Nişli Mehmet Ağa’s Book of Russia Ambassadorship will be examined as a case study.At first, the examination of this subject matter will be justified from the viewpoint of Turkish sociology’s authenticity considerations. It will be argued that an authentic Turkish sociology has to develop a closer relationship with history and traditional sources of thought. Then, books of ambassadorship will be presented as a traditional source of thought of the Turkish society. Additionally, it will be discussed what kinds of informational potentials this source has for the Turkish sociology. Contrary to the literature, it will be argued that books of ambassadorship should be read mainly as documents of the Ottoman Empire’s efforts to find new politics and alliances rather than as documents of its efforts of modernization. Finally, the arguments will be supported from data gained by a historical reading of Kapıcıbaşı Nişli Mehmet Ağa’s Book of Russia Ambassadorship.

PDF

___

GÜRSOY, Belkıs Altıniş. (2006) “Türk Modernleşmesinde Sefir ve Sefaretnamelerin Rolü.” Bilig, sayı 36: 139-165.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin. (1991) “Modern Bilimlerin Türkiye’ye Girişi.” 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji. (Editör: İsmail Coşkun). İstanbul: Bağlam Yay..
KORKUT, Hasan. (2003) “Osmanlı Sefaretnameleri Hakkında Yapılan Çalışmalar.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. Cilt 1, Sayı 2: 491-511.
MERTAYAK, Aydın. (2008) “Nişli Mehmet Ağa.” Historians of the Ottoman Empire (Editörler: C. Kafadar, H. Karateke, C. Fleischer).
http://www.ottomanhistorians.com/database/pdf/nislimehmed.pdf (Erişim tarihi: 23.05.2011).
SEZER, Baykan, (1991) “Türk Sosyolojisinin Önündeki Sorunlar.” 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji. (Editör: İsmail Coşkun). Bağlam Yay. İstanbul.
SINGLETON v.d. (1993). (Royce A. Singleton Jr., Bruce C. Straits, M. Miller Straits) Approaches to Social Research. Oxford University Press. New York.
ŞAHİN, Esin. (2007) “Edebi Bir Tür Olarak Klasik Edebiyatımızda Sefaretnameler.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Sayı 33: 61-68.
TUNA, Korkut, (1991) “Türk Sosyolojisinin Batı Sosyolojisi ile İlişkisi ve Sonuçları.” 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji. (Editör: İsmail Coşkun). Bağlam Yay. İstanbul.
UNAT, F. Reşit. (1987) Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. (Hazırlayan: Bekir Sıtkı Baykal) Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ankara.
UNAT, F. Reşit. (1943a). “Kapıcıbaşı Nişli Mehmet Ağa’nın Moskova Sefâretnâmesi.” Tarih Vesikaları Dergisi, (II/XI): 352-371.
UNAT, F. Reşit. (1943b). “Kapıcıbaşı Nişli Mehmet Ağa’nın Moskova Sefâretnâmesi.” Tarih Vesikaları Dergisi, (II/XII): 462-472.
UNAT, F. Reşit. (1942). “Bin Yüz Otuz Beş Tarihinde Moskova’ya Giden Elçinin Takriri.” Tarih Vesikaları Dergisi, (II/X): 284-299.
YALÇINKAYA, M. Alaaddin (1996). “Osmanlı Zihniyetindeki Değişimin Göstergesi Olarak Sefaretnamelerin Kaynak Değeri.” OTAM, sayı 7: 319-338.