Batı Akdeniz Yörüklerinin Ağzında Eski Türkçe Unsurlar

Türkiye Türkçesi ağızları, gerek ses bilgisi (~fonetik) ve şekil bilgisi (~morfolojik) yapıları itibariyle gerekse de taşıdıkları söz varlığı (~leksikoloji) yönünden dilimizin en önemli kültür hazinelerinden biridir. Ses, yapı ve kelime bakımından Oğuz Türkçesine dayanan Türkiye Türkçesi ağızlarında eskicil (~arkaik) izleri görmek mümkündür. Türkiye Türkçesinin özellikle tarihi problemlerinin çözümünde genellikle ağızlardaki ses, yapı ve anlam denkliklerine başvururken bu eskicil özelliklerden yararlanmaktayız. Çünkü zengin bu söz varlıkları, dilin gelişim ve değişim seyrinin yakından takip edilebilmesinden, kelime türlerinin yoğunluk kazandığı anlam alanlarına bakılarak milletin sosyo-kültürel, siyasi ve ekonomik yaşantısındaki tercihlerine kadar birçok noktanın kolaylıkla aydınlatılmasına katkıda bulunacak en önemli dil göstergelerdir. Bu çalışmada, Türkiye Türkçesinin yazı dilinde bulunmayıp Türkiye Türkçesi ağızlarında yaşayan kelimelerin Türk dilinin en eski metinlerinden yola çıkılarak bugünküne kadarki gelişimi ele alınacaktır. Ayrıca ele alınan kelimeler ile anlam ve yapı bakımından ilgili olduğunu düşündüğümüz diğer kelimeler ortaya konulacaktır. Konu külliyatını genişletmemek adına kelimelerin çağdaş Türk lehçe ve şivelerindeki görünümü üzerinde ise durulmayacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Antalya, Batı Akdeniz Yörükleri, Derleme Sözlüğü

The Old Turkish Elements in the West Mediterranean Yoruk Dialects

Turkish dialects are one of the most important cultural treasures of Turkish in terms of not only phonetic and morphological structures but also lexicology. It is possible that in Turkish dialects based on Oghuz Turkish in terms of phonetic, morphological structure and vocabulary see archaic traces. For solving especially historical problems of Turkish, generaly by viewing phonetic, morphological structure and semantic depth of the Turkish dialects, that archaic elements have been benefited. Because that rich vocabularies are the most important language indicators contributing to the clarification of the many points from to the progress of development and change of the Turkısh language to preferences in socio-cultural, political and economic life of Turkish nation. In this study, the development of words which not found in written Turkish, found in West Mediterranean Yoruk dialects will have been tackled by basing on the oldest texts of the Turkish language. In addition, the other words thought relevant with tackled words in terms of meaning and morphological structure, will be revealed. In order not to expand the subject literature, the form of words in contemporary Turkish dialects and accents will not be emphasized.

Keywords:

ntalya west mediterranean yoruks, derleme sözlüğü, dialectology,

PDF

___

Ak, M. (2015). Teke Yörükleri (1800-1900), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Akar, A. (2001). “Derleme Sözlüğü Verilerine Göre Uşak Ağızlarındaki Eski Türkçe Unsurlar”, 25-27 Ekim 2001 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu, Cilt 1, Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 71-78.
Ata, A. (2000). “Derleme Sözlüğü’nde Geçen En Eski Türkçe Kelimeler”, Türkoloji Dergisi, C. XIII, S. 1, Ankara: 67-99.
Ata, A. (2001). “Derleme Sözlüğü’nde Eski Türkçe Bir Kelime: aġlak”, Türkoloji Dergisi, IV(1): 21-27.
Aya, A. (2007). “Derleme Sözlüğünde Geçen En Eski Türkçe Kelimeler”, Turcology in Turkey. Selected papers, Studia Uralo-Altaica 47, (haz. N. Demir ve E. Yılmaz), Szeged. 11-39.
Atmaca, E. ve Yılmaz, A. (2006). Alanya’nın “Bıçakçı, Üzümlü, Uğurlu Köylerinde Mutfak Araç-Gereç Adları”, Alanya Tarih ve Kültür Seminerleri IV, Antalya, Türkiye, 10-11 Kasım, 2016, 91-125.
Atmaca, E. (2017). Eski Oğuz Türkçesinden Günümüz Türkiye Türkçesine Söz Varlığı ve Anlam Olayları, Konya: Palet Yayınları.
Atmaca, E. (2017). Antalya İli Korkuteli İlçesi ve Yöresi Ağızları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Enderun Kitabevi.
Clauson, S. G., (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, London: Oxford Üniversity Press. Derleme Sözlüğü (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Drevnetyurkskiy slovar (1969). Redaktörleri: V. M. Nadelyayev-D. M. Nasilov-E. R. Tenişev-A. M. Şçerbak, Akademija Nauk SSSR, Institut Yazykoznanija, Leningrad.
Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Doerfer, G. (1963). Turkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, I Mongolische Elemente, Wiesbaden.
Eraslan, K., Sertkaya, O. F. ve Yüce N. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation, I-II, Wiesbaden.
Erdem, M. D., Bölük, R. (2012). Antalya ve Yöresi Ağızları, Ankara: Gazi Kitabevi.
Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Erol, H. A. (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Eröz, M. (1991). “Yörükler”, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul.
Ertekinoğlu, S. (2016). “Doğu Anadolu Ağızlarındaki Bazı Sözcük ve Eklerde Eskicil İzler”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1): 189-203.
Gökbilgin, T. (1957). Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan, İstanbul: İşaret Yayınları.
Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gülsevin, G. (2001). “Türkiye Türkçesinde birleşik zarf-fiiller üzerine”, AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 5: 125-143.
Gülsevin, G. ve Boz E. (2004). Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara.
Gülsevin, G. (2015). “Arkaik-Periferik Kavramı ve Bu Kavramın Tarihî Batı Rumeli Türkçesi Ağızlarının Tespitindeki Önemi”, The Journal of Academic Social Science Studies, 32(3): 1-12.
İlhan, N. (2011). “Yunus Emre’nin Eserlerinde Kullanılan Ancak Yazı Dilinde Unutulan Fiiller”, X. Uluslararası Yunus Emre Sevgi Bilgi Şöleni Bildirileri (6-8 Mayıs 2010), Eskişehir, 451-475.
İlhan, N. (2014). “Garib-Name’de Kullanılıp Günümüz Türkçesine Ulaşmayan Eski (Arkaik) Kelimelere Dair” Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu (1- 2 Kasım 2013), Kırşehir Valiliği Kültür Hizmeti Yayınları No 38 Kırşehir, 187-216.
Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ölmez, M. (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu, Mustafa Canpolat Armağanı. 135-142.
Radloff, W., Versuch eines Wörterbuches der Türk Dialekte, S. Petersburg, I. (1893), II. (1899), III. (1905), IV. (1911).
Sevortyan, E. V., Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov, Moskova I (1974), II (1978) III (1980) IV (1989) V (1997) VI (2000).
Sümer, F. (1994). “Yörükler”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 85. İstanbul.
Şahin, İ. (2006). Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, İstanbul: Eren Yayınları.
Tanç, M. (2004). “Türkiye Türkçesi Ağızlarında Çağdaş Kıpçak Grubu”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, s. 18. 89-102.
Taş, İ. (2009). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Taş, İ. (2009). Süheyl ü Nev-bahâr’da Eskicil Ögeler, Konya: Palet Yayınları.
Tekin, T. (2006). Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Teres, E. (2008). “Ertüt~Belek Sözcükleri Üzerine”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3(1): 367-370.
Tietze, A. (2002-2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Cilt: 1 (AE), Cilt: 2 (F-J), İstanbul-Wien: Simurg yayınları.