Burdur - Antalya Bölgesi’nde R. Duru başkanlığında ve bu satırların yazarının da büyük bir bölümüne katıldığı, 32 yıl süren uzun soluklu bir proje kapsamında elde edilen bilgilerle Hacılar’ın yeniden irdelenmesi gerektiğini düşünüyor ve Hacılar II yerleşmesini pek çok yönüyle tartışmak istiyoruz.Hacılar’ın Mellaart tarafından IIA ve IIB olarak isimlendirilen iki evreli II. tabaka yerleşmesi, höyüğün en yüksek kesiminde kurulmuştu. Yerleşmeyi çeviren koruma duvarı taş temel kullanılmaksızın doğrudan kerpiçle yapılmış sadece kuzeyde yer alan kuleler taş temel üzerine inşa edilmiştir. Ana giriş de bu kuzey kısımdadır. İkinci bir kapı da güneybatıda bulunmaktadır. Yerleşmenin batısında yer alan evlerin arkaları çevre duvarına dayalıdır ve kapıları orta kesimdeki ortak avluya açılır. Kuzeybatıdaki evler, yerleşmenin kuzey duvarı boyunca sıralanmışlardı. Orta alanın güneyinde, üç yapıdan biri kutsal nitelikli yapı, büyük bir ev (Q5-7) ve daha doğuda bunlardan ayrı yapılmış bir ev (R) olarak nitelendirilmiştir. Kutsal yapı, bir ana oda (Q4), bir giriş (Q3), buradan alçak paravana ile sonradan ayrılmış bir mekân (Q2), dışta küçük bir avludan (Q1) oluşur. Ana odada, kapının karşısında fırın, ocak, batı duvarda niş ve tabanda direk delikleri girişte bir ocak ve fırın yer alır.Yerleşim dokusuna bakıldığında, yapılaşmanın batı yakasında yoğunlaştığı, bu kesimde konutlar ve depo dışında bir “kutsal yapı” yer aldığı görülmektedir. Mellaart tarafından ayrıca kuzeydoğuda ikinci bir “kutsal yapı” olduğu bildirilmektedir ama yerleşmede iki ayrı kült yapısı olması kuşkuyla karşılanabilir. Yerleşmenin batısında karşımıza çıkan yapıların önceden planlanarak inşa edildiğini düşünmek gerekir.Bu dönemde acaba Hacılar nüfusu kaç kişiden oluşuyordu? Bu sayı, mimarlık konusundaki tartışmaları da yönlendirebilir. Mellaart aynı yerleşmenin batısındaki 7, doğudaki 4 bina ve alanlarda toplam 18 ailenin yaşamış olabileceğini, ortalama her aile 5 kişiden oluşuyorsa, 150 kişinin yaşamış olduğunu düşünmektedir. Bademağacı’nın EN II/3 yerleşmesindeki 8 no’lu yapı bir evde 8-9 kişinin yaşayabildiğini gösteren somut bir örnektir. Yerleşmenin batı kesimindeki mevcut 8 yapıdan birinin tahıl deposu, diğer 7’sinin de konut olduğu kabul edildiğinde, her evde ortalama en az iki yetişkin ve 5-6 çocuk yaşıyorsa, batı kesimdeki toplam nüfusun 60 kişiden çok fazla olmadığı gibi bir sonuç çıkmaktadır. Mellaart bu yerleşmenin yak. 150 yıl yaşadığını tahmin etmektedir. Buna göre, yerleşmenin kuruluşundan başlayarak birkaç kuşak yaşamını burada geçirmiş olmalıdır. Bu süre içinde nüfus hiç artmamış mıdır? Yetişkin haline gelen ve yeni aileler kuran kişiler nerede oturmaktaydılar? Hacılar II yerleşmesi, bir çevre duvarı içinde, belirli sayıdaki konut ve diğer yapı ile zaman içinde sanki fazla değişime uğramayacak biçimde mi tasarlanmıştı? Bademağacı’nın Neolitik yerleşmeleri arasında EN II/3 tabakasında 9 ev ortaya çıkartılmıştır. Savunma sistemine ait olduğu düşünülen duvar ve kazamat da dahil yerleşmenin kazılmış kesimi yaklaşık 60x70 m genişliğindeki bir alanda yoğunlaşmıştır. Bu evrede en az 30 kadar yapının bulunduğu düşünülebilir. Aynı döneme ait 5 mekândan oluşan Höyücek tapınağı 40 m uzunluğunda bir alana yerleştirilmiştir. Bu somut örneklerden yola çıkarak, Hacılar II, geniş, tarımsal üretime ve hayvancılığa çok elverişli bir ovada, çevresel koşulların gelişmeye engel oluşturmadığı bir konumdadır. Yerleşmenin ölçüsü hiç kuşku yok ki bilinçli bir şekilde dar tutulmuştu.Hacılar II yerleşmesinde yaşamın nasıl paylaşıldığı ve sürdürüldüğü de irdelenmelidir. Höyücek’te Tapınak Dönemi sürecinde çevresinde herhangi bir yerleşme olmaksızın işlevini sürdüren bir kült binası grubu yeterince bilgi vermektedir. Hacılar’da yerleşmenin önceden planlanarak, savunma duvarları ve evlerin ortaklaşa inşa edildiği ve bakımının sürdürüldüğü düşünülmelidir. Yerleşmede tahmini mevcut 60-70 kişiden oluşan nüfusun bir kısmı üretken olmayan çok yaşlı kişilerle çocuklardan oluşmaktaydı. Geri kalan gruptaki kadın ve erkekler arasında, tarım üretimi, avlanma, çanak çömlek üretimi, günlük ev işlerinin yürütülmesi gibi işler de, paylaşılmış olmalıydı. Belki, çanak çömlek üretimi genelde önerildiği gibi kadınlar tarafından yürütülmekte; hamurunu hazırlamak, biçimlendirmek ile yüzey işlemlerini ve özellikle boya bezemeyi uygulamak farklı uzmanlık gerektiren işler olmalıydı. Biz bu kapların, görevi sadece çömlek şekillendirme, pişirme ve çömlek süsleme olan ustalar tarafından üretildiğine inanıyoruz. “Hacılar Keramiği” olarak ünlenen olağanüstü kaliteli malların bir avuç insanın günlük domestik işlerinden arta kalan zamanda üretildiğini kabul etmek mümkün değildir. Çanak çömlek yapımı yanında bunların dışa satım işleri de profesyonelce yürütülmüş olmalıdır. Hacılar II’de aktif nüfusun bir kısmı da çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşmış olmalıdır. İlkel koşullarda sürdürülen bu faaliyet acaba mevcut nüfusu beslemek hatta biriktirmek için yeterli olabilir miydi?R. Duru, “Kuruçay insanlarının yerleşmelerini kurmadan önce çevrenin tarıma elverişli olmadığını bilmemelerine olanak yoktur. Buna karşın burası yerleşme yeri olarak seçilmiş ve EKÇ sonuna kadar yerleşmeler sürdürülmüştür. Tarım ve hayvancılığın bilindiği bir çağda ve Hacılar gibi bir ova yerleşmesinin yanı başında, böyle elverişsiz bir yeri seçmenin gerekçesi ne olabilir? Acaba Kuruçay ile Hacılar halkları arasında bir tür ortak yaşam biçimi bir tür dayanışma düşünülebilir mi?” demektedir.Kuruçay 11’in Hacılar II ile biçimsel olarak benzeştiklerini, her ikisinin de dörtgen bir alanda geliştiklerini görüyoruz. Gelişmiş bir mimari geleneği yansıtan bu güçlü kale ovaya egemen konumda, içinde yaşayanları uzun zaman tehlikelerden korumuş olmalıdır. Bu bağlamda, Hacılar’ın bölgede tek başına yer almadığını, yakın komşu Kuruçay dışında büyük olasılıkla kuş uçumu 50-60 km genişliğindeki bir alanda, birbirine akraba ve komşu yerleşmelerin, karşılıklı alışveriş ve iletişim içinde varlıklarını sürdürdüklerini

This article is written with the assumption that it is our responsibility to discuss the past in the light of new information that has been obtained. In this respect, Hacılar needs to be re-evaluated in view of the results of the 32-year long excavations carried out by Refik Duru and participated by the author of these lines for the most part.The two-phase Hacılar II settlement, named IIA and IIB by James Mellaart, was established on the highest point of the höyük. The protective wall surrounding the settlement was built with mud bricks without a stone foundation, except for on the northern side where the towers were built on a stone foundation. The main entrance to the settlement was also on the northern side. There was also a second doorway in the southwestern section that provided entrance to the settlement. The back ends of the houses in the western part of the settlement leaned against the wall that surrounded the settlement and the doors opened up into a communal courtyard in the middle section. The houses in the northwestern section were lined up along the northern wall of the settlement. In the southern section of the Court, there were three buildings of which one was a shrine, one a large house (Q5-7) and the third was a freestanding house further east, separate from the others (R). The shrine consisted of one main room (Q4), an anteroom (Q3), along with a further compartment that was separated off by a screen wall at a later date (Q2), and a small external court (Q1). In the main room there was an oven opposite the doorway, a hearth, a niche in the western wall and postholes on the floor, while in the anteroom there was a hearth and an oven.The centre of the settlement was occupied by three potters’ workshops. In the northeastern section, in IIA the area was covered by a religious cult building (shrine), a few houses, a well and a few sporadic buildings made of light building material. Hacılar IIA was severely damaged by a fire. After the disaster, the eastern section was left undeveloped, and the western section was reduced to a cult building (shrine), six houses, two pottery workshops and storage rooms. Apparently, in settlement IIB a new wall had been constructed that turned the east section into an eastern courtyard (?), and only one building was built on top of the northeast shrine.When Settlement II was established, the factors that influenced its choice as a settlement location were undoubtedly similar to those that influenced the initial choice of Hacılar in the “apparently Aceramic” period. The presence of Lake Burdur to the north of the settlement and a wide plain suitable for agriculture would have been a great advantage to the settlements at Hacılar and those in the surrounding area. A defence system is seen at Hacılar for the first time in level II. The fact that the excavations were carried out in such a small area would have limited the information that could be gained about the defence of the period before level II. On examining the settlement layout, it can be seen that the buildings were more concentrated on the western side and, as well as the houses and granary, there was also a “shrine” in this section. According to J. Mellaart, there was a second “shrine” in the northeastern section but it is unlikely that there would have been two cult buildings in a settlement. The buildings in the western section of the settlement must have been pre-planned.How many people would have lived in Hacılar in this period? Discussions concerning the architecture would influence the estimated number. Mellaart suggests that 18 families consisting of about 5 people in each could have lived in the settlement; this would give a total of about 150 people. Building no. 8 in the EN II/3 settlement at Bademağacı shows us very clearly that 8-9 people could live in a house. If it is accepted that one of the eight buildings in the western section of the settlement was a granary, while the other seven were dwellings and that at least two adults and 5-6 children lived in each of them, the total population of this section would not have been more than 60 people. James Mellaart estimates that this settlement lasted approx. 150 years. On this basis, from the establishment of the settlement a few generations would have spent their lives here. Did the population not increase at all during this period? Where did the children go when they reached adulthood and where did the new families that were established live? It appears that the Hacılar II settlement, within the surrounding wall, was planned to have only a very limited number of dwellings and other buildings and not to alter much over time? Among the Neolithic settlements of Bademağacı nine houses were uncovered in level EN II/3. The main excavation area of the settlement, including the wall with a stone foundation that is thought to have belonged to the defence system and the casemate, was approx. 60x70 m in dimension. In this phase there must have been at least 30 buildings. The Höyücek shrine, dating to the same period and consisting of five rooms, covered an area 40 m in length. On the basis of these concrete examples, it can be said that the position of Hacılar II on a large plain suitable for agriculture and animal rearing indicates favourable environmental conditions that would not have presented any obstacle to its development. The settlement must have been deliberately restricted to a small size.The division of labour among the Hacılar II residents is a subject that needs to be studied. The Shrine Phase at Höyücek gives us sufficient insight into how a group of religious cult buildings could continue to function without any other settlements nearby. At Hacılar the settlement was pre-planned; for example the defence walls must have been built at the same time as the houses and kept up together with them. If the po