Haluk PERK, Hüseyin Sami ÖZTÜRK

Meter Tymenaia İçin Adak

A Votive Offering to Meter Tymenaia

Makalede, Halûk Perk Müzesi Koleksiyonu içinde M2033 envanter numarası ile yer alan bir adak yazıtı tanıtılmaktadır. 2007 yılında Müze’ye kazandırılmış olan söz konusu adağın buluntu yeri kayıtlara göre Muğla İli Fethiye İlçesi’dir. Adak yazıtında Aphia adında birisinin “Meter Tymenaia”ya adakta bulunduğu zikredilmektedir: İ.Ö. III. bin yıldan itibaren tapımı bilinen Suriye-Anadolu Kubabası ve Lydia Kuvavası gibi, Phyrgia Dağ Tanrıçası da (Matar Kubeleja), daha geç dönemlerde Kybele adıyla tapım görmüştür. Phrygia Tanrıçası’nın kültü Arkaik Çağ’dan itibaren yayılım göstermeye başlamış olup kült belgelerinde Tanrıça sık sık yerel epiklesis’le, örneğin Meter Oreia (“Dağ Tanrıçası”) olarak geçmektedir. Çalışmamızda incelediğimiz adak yazıtında da Ana Tanrıça’nın bir başka epiklesis’i söz konusudur: Burada geçen ΤΥΜΕΝΕΑΑ epiklesis’i, iotasismus’tan ötürü Τυμεναίᾳ{α} şeklinde düzeltilebilir. Τυμεναία epiklesis’inin farklı varyasyonlarından birini taşıyan Ana Tanrıça’nın tapımına ilişkin belgelerden biri Doğu Phrygia’daki Philomelium’dan (= Ilgın) bilinmektedir. Tanrıça’nın epiklesis’i burada Τυμενηνη şeklindedir. Bu epiklesis, Step. Byz. Eth. 640, 22’de Phrygia’daki bir dağ olarak zikredilen Τυμέναιον Dağı ile bağlantılı olmalıdır. Bir diğer belge ise Pisidia Antiokheia’sından (= Eyüpler, Yalvaç’ın batısı) Hellenistik Çağ’a tarihlenen bir adak heykelciği üzerindeki yazıttır: Bu yazıt Μητρὶ Τυμεμη|νῇ εὐχήν şeklinde olup; tanrıça burada polos’uyla iki arslan arasında otururken betimlenmiştir. Tanrıça’nın adının geçtiği üçüncü yazıt, Muğla İli Fethiye İlçesi’nde bulunmuş olan ve bu makalede incelenen adak yazıtıdır: Bilindiği üzere, Fethiye İlçesi Antikçağ’da Lykia toprakları içinde yer almaktaydı. Bu durumda, Ana Tanrıça’nın Lykia’da da böyle bir epiklesis aldığı ya da dışarıdan gelen bir göçmen tarafından tapınım gördüğü düşünülebilirdi. Ancak Mitchell 2005, 167 v.dd.’de yayımlanmış olan İ.Ö. 46 yılında Roma-Lykia arasında yapılmış bir ittifak anlaşmasına dair metnin 58. satırında, Lykia’da Lykialılara bırakılan yerler arasında Τυμημα adlı bir yerleşimden söz edilmektedir. Keza Step. Byz. Eth 640, 24; 641, 5’te de Lykia’da Tymena adında bir köyden bahsedilmektedir. Mitchell 2005, 225 v.d.; Mitchell 2006, 485 Tymena yerleşiminin, hem yukarıda sözü edilen ittifak yazıtındaki hem de Step. Byz. Eth 640, 24; 641, 5’teki ifadelerden dolayı, Oinoanda’nın güney, güney-batısında kalan Masa Dağı’nın, çok sayıda su kaynağı bulunan kuzey sınırlarına lokalize edilebileceğini söylemektedir. Eğer Mitchell’ın bu görüşü isabetli ise, makalede konu edilen Τυμεναία epiklesis’i, Lykia’daki bu toponym ile bağlantılı olabilir.

PDF

___

BE Bulletin Épigraphique.
EA Epigraphica Anatolica.
IGSK Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien.
IGSK 32 Th. Corsten (ed.), Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, Die Inschriften von Apameia (Bithynien) und Pylai (1987).
Karayaka 2007 N. Karayaka, Hellenistik ve Roma Döneminde Pisidia Tanrıları (2007).
LIMC Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae.
Malay 1985 H. Malay, “The Sanctuary of Meter Phileis near Philadelphia”, EA 6, 1985, 111–126.
McLean 2002 B. H. McLean, Greek and Latin inscriptions in the Konya Archaeological Museum (2002) (Regional Epigraphic Catalogues of Asia Minor 4).
Mitchell 1993 S. Mitchell, Land, Men, and Gods in Asia Minor, vol. II: The Rise of the Church (1993).
Mitchell 2005 S. Mitchell, “The Treaty between Rome and Lycia of 46 BC (MS 2070)”, in: R.Pintaudi (ed.), Papyrologica Florentina 35: Papyri Graecae Schøyen (2005) 165–258.
Mitchell 2006 S. Mitchell, “İ.Ö. I. Yüzyılda Likya’nın Kuzey Sınırı: İ.Ö. 46’da Roma-Likya Anlaşması”, in: K. Dörtlük – B. Varkıvanç – T. Kahya – J. des Courtils – M. Doğan-Alparslan – R. Boyraz (eds.), III. Likya Sempozyumu, 07–10 Kasım 2005 Antalya: Sempozyum Bildirileri / III Symposium on Lycia, 07–10 November 2005 Antalya:Symposium Proceedings, Istanbul (2006) 471–488.
Naumann 1983 F. Naumann, Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst (1983) (Istanbuler Mitteilungen, Beiheft 28).
RE Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft.
Ruge 1943 W. Ruge, “Tymena”, RE VII A.1 (1943) 1747.
Schwenn 1922 Schwenn, “Kybele”, RE XI.2 (1922) 2250–2298.
SEG Supplementum Epigraphicum Graecum.
Simon 1997 E. Simon, “Kybele”, LIMC 8 (1997) 744–766.
Steph. Byz. Eth. (Stephanos Byzans, Ethnika) Stephani Byzantii: Ethnicorum, Quae supersunt ex recensione Augusti Meinekii (1849).
Sundwall 1913 J. Sundwall, Die einheimischen Namen der Lykier nebst einem Verzeichnisse kleinasiatischer Namenstämme (1913).
Şahin – Öğüt 1986 S. Şahin - S. Öğüt, “Katalog der bithynischen Inschriften im Archäologischen Museum von İstanbul, Teil II: Funde von der bithynischen Halbinsel”, EA 8, 1986,109-128.
Zgusta 1964 L. Zgusta, Kleinasiatische Personennamen (1964).
Zgusta 1984 L. Zgusta, Kleinasiatische Ortsnamen (1984).

ISSN: 1301-2746
Yayın Aralığı: 1
Başlangıç: 1996
Yayıncı: Koç Üniversitesi AKMED (Suna & İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi)