Yıkanan Aphrodite Heykelciği

Terracotta Statuette of "Bathing Aphrodite"?

Bu makalede hem ikonografik hem de ebatlar ve malzeme özellikleri açısından birbirine benzeyen iki pişmiş toprak figürin incelenmektedir: Bunlardan biri Sadberk Hanım Müzesi diğeri ise Silifke Müzesi tarafından satın alınmışlardır. Üretim yerleri bilinmemektedir. İlk bakışta Sadberk Hanım Müzesi örneği çıplak görünmekte fakat Silifke Müzesi örneğinde göğüs ve basen üzerinde dikdörtgen biçimli motifler seçilmektedir. Her iki figürde, dikdörtgen bir platform üzerine yerleştirilmiş yuvarlak bir blok üzerinde oturmaktadır.Sadberk Hanım figürininin iki yanında birer amphora, Silifke Müzesi örneğinde ise yalnızca bir tane amphora yer almaktadır. Silifke örneğinin platformunun kırık olması nedeniyle onun da orijinalde iki amphoralı olduğu düşünülmektedir. Silifke figürininin platformunda bir deniz kabuğu bulunmaktadır. Aynısı Sadberk Hanım örneğinde de bulunmuş ama sonradan kaybolmuş olmalıdır. Her iki örnekte de figür sol ayağınısağ bacağı üzerine koymuş ve muhtemelen sağ elindeki bir ponza taşıyla sol ayağını ovmaktadır. Her ikisinin de başının üzerinde bir stephane ve boyunlarında pandantif vardır. Üç ipucu bize bu iki figürinin Aphrodite’yi banyo yapar halde temsil ettiğini düşündürtmektedir: Amphoralar, ayağını ovma motifi ve Silifke figürininde var olan ama Sadberk Hanım örneğinde de normalde bulunması gereken deniz kabuğu. FigürlerinAphrodite olarak tanınması, öncelikle mitolojide tanrıçanın bu deniz kabuğu ile özdeşleştirilmesi nedeniyle mümkündür. Yılanvari stilize pazıbentler, özellikle Klasik dönemden sonra, Aphrodite için çok yaygın şekilde kullanılmıştır. Nihayet, yıkanan Aphrodite, özellikle de Knidos Aphroditesi ile özdeşleşen amphorayı dikkate almalıyız. Aphrodite ‘doğulu’ tarzda giyimlidir. Aslında Aphrodite’nin doğulu karşılıkları olan Isis veya Astarte’nin bir yansıması olduğu düşünülmektedir. Doğu Yunan ve Küçük Asya örneklerinde çoğu zaman, giyimli veya büyük takılarla örtülmüş Aphrodite figürleri görmekteyiz. Silifke figürinindeki dikdörtgen motifler ise bu figürün en azından kısmen giyimli olduğunu göstermektedir. Sadberk Hanım Müzesi örneği tüm açılardan Silifke örneğine benzediği için onun da giyimli gösterilmek istendiğini ve boyanın solduğunu düşünebiliriz. Sadberk Hanım ve Silifke Müzelerindeki bu pişmiş toprak figürinlerin Aphrodite’yi‘doğulu’ tarzda betimlediklerini ve bunun da onların Kilikya’da üretilmiş olabileceğini akla getirdiğini söyleyebiliriz. Tarihleme için ise stephane bir ipucu sunmaktadır. Stephanelerin belirgin bir tipolojik gelişimi söz konusu değildir ancak çoğunlukla Aphrodite’nin Roma varyasyonlarında karşımıza çıkmaktadır. Geç Hadrianus’dan erken Antoninler dönemine kadar olan zaman diliminde büyük formatlı şekilde yaygın olarak kullanılmışlardır: Her iki figürinimizde de geniş ve ağır tip görülmektedir. Sonuç olarak, bu makalede incelenen figürinlerin doğulu tarzda ve büyük olasılıkla da doğudaki bir atölyede çalışıldığını söyleyebiliriz. Ancak kesin üretim yerlerini ve özellikle de kontekstlerini bilmeden kullanım amaçları konusunda yorum yapmak zordur: Acaba bir tapınak için mi yoksa bir evin kült köşesi için mi yapılmışlardı? Belki de, tanrıçanın çok özel ve insani bir pozunu yansıtan bu figürinler, bir evin bir odasını, belki de andrones i bezemek için genre figürini olarak üretilmişlerdi.

___

  • Anlağan – Anlağan – Günsenin 1995 Ç. Anlağan – T. Anlağan – Y. Günsenin (eds.), Sadberk Hanım Müzesi Kataloğu(1955).
  • Blanck 1996 H. Blanck, Einführung in das Privatleben der Griechen und Römer (1996).
  • Burn - Higgins 2001 L. Burn – R. Higgins, Catalogue of Greek Terracottas in the British Museum.Vol. III (2001).
  • Durugönül 2007 S. Durugönül, “Coğrafi-Topografik Özellikler ve Tarihi Gelişim”, in: S. D. Durugönül, (ed.), Nagidos. Dağlık Kilikia’da Bir Antik Kent Kazısının Sonuçları/ Results of an Excavation in an ancient city in Rough Cilicia. Suna-İnan Kıraç Akddeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü. Ekyayın Dizisi (2007) 3-7.
  • Goldman 1950 H. Goldman, “The Terracotta Figurines”, in: H. Goldman (ed.), Excavations at Gözlükule, Tarsus Vol. I (1950) 297–383.
  • Hamdorf 1996 F. W. Hamdorf, “Frauen - Leitbilder: Artemis und Aphrodite”, in: F. W. Hamdorf(ed.), Hauch des Prometheus. Meisterwerke in Ton (1996) 41–46.
  • Herdejürgen 1978 H. Herdejürgen, Götter, Menschen und Dämonen (1978).
  • Işın 2007 G. Işın, Patara Terrakottaları. Helenistik ve Erken Roma Dönemleri (2007).
  • Jentel 1984 M.-O. Jentel, “Aphrodite”, in: LIMC II, 18 ff. 154-166 nr. 107-108 (1984).
  • Kelperi 1997 E. Kelperi, Der Schmuck der nackten und halbnackten Aphrodite in der spätklassik und hellenistischen Zeit (1997).
  • Kerenyi 1951 K. Kerenyi, Die Mythologie der Griechen (1951).
  • Koleksiyon 2002 Türkiye Kültür Hazinelerinden Seçme Eserler, Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu (2002).
  • Kreeb 1988 M. Kreeb, Untersuchungen zur figürlichen Ausstattung delischen Privathäuser (1988).
  • Leyenaar-Plaisier 1979 P. G. Leyenaar-Plaisier, Les terres cuites grecques et romaines. Tome III (1979).
  • Pirenne-Delforge 1999 V. Pirenne-Delforge, “Aphrodite”, in H. Cancik - H. Schneider (eds.) Der neue Pauly I (1999) 838–844.
  • Robertson 1975 C. M. Robertson, A History of Greek Art (1975).
  • Rumscheid 2006 F. Rumscheid, Die figürlichen Terrakotten von Priene (2006).
  • Stewart 1990 A. Stewart, Greek Sculpture (1990).
  • Thompson 1963 D. B. Thompson, Troy. The Terracotta Figurines of the Hellenistic Period. Supplement Monograph (1963).
  • Türkteki – Hürmüzlü 2007 Ü. S. Türkteki – B. Hürmüzlü (eds.), Eskiçağ’da İçki ve Sunu Kapları (2007).
  • Wheeler 2004 M. Wheeler, Roma Sanatı ve Mimarlığı (2004).
  • Witteyer 1996 M. Witteyer, Verbrannte Götter. Ein Terrakottenbrennofen in Mainz, AW 6, 1996, 498–494.
  • Yegül 1992 F. Yegül, Baths and Bathing in Classical Antiquity (1992).