İ.S. Geç Üçüncü Yüzyıl ile Erken Altıncı Yüzyıl Arasında Pamphylia'da Roma Ordusu

The Roman Army in Pamphlia: from the Third to Sixth Centuries A. D.

Pek çok çalışmada dağınık olarak değinilmişse de, İ.S. 3. ve erken 6. yy.’lar arasında Pamphylia’da Roma ordusu hakkında başlı başına bir çalışma bulunmamaktadır. Erken İmparatorluk Dönemi’nde Lykia ve Pamphylia’da Roma ordusu üzerine Bennett’in (2007) yazdığı son makalede belirtildiği gibi, Anadolu’daki Roma ordusu üzerine yapılan çalışmaların azlığı nedeniyle özellikle imparatorluğun doğu eyaletlerindeki askeri yapılanma hakkındaki bildiklerimiz kısıtlıdır. Bu eksiklik, Erken İmparatorluk Dönemi için olduğu kadar, 3. yy. sonrasında Geç İmparatorluk Dönemi için de geçerlidir. Hâlbuki bu dönemden önemli askeri yazıtlar ve edebi verilerin sayısı çoktur. Pek çok modern çalışmada dağınık olarak karşımıza çıkan Pamphylia’nın geç dönemine ilişkin askeri ve idari veriler bu makalede bir araya getirilmiştir. Bu verilerle, imparatorluğun iktisadi, idari ve askeri istikrarsızlıklarla sıkıntıya düştüğü üçüncü yüzyıl krizinden (İ.S. 235/8) itibaren, genel istikrarını sağlayıp, askeri sorunların üzerine giderek orduyu ıslah eden Anastasius’un tahta geçişine (İ.S. 491) kadarki süreçte, Roma ordusunun Pamphylia’da nasıl hareket ettiği izlenmeye çalışılmıştır. Pamphylia, sadece Geç Roma Ordusu’na dair izlerin sık belgelenmesi ve birçok Geç Roma askeri harekâtın burada gerçekleşmesi nedeniyle değil, aynı zamanda değerlendirmeye alınması gereken yeni malzemelerin bulunması dolayısıyla da bu çalışmanın coğrafi alanını oluşturmaktadır. Geç Antik Dönem, Pamphylia ve Roma Ordusu; bu üç ifade beraberce söz konusu olduğunda, –her ne kadar Pers ve Got istilaları gibi bir kaç harici saldırı olmuşsa da– hiç şüphesiz genellikle orduların tarih boyunca uğraşmak zorunda kaldıkları iç savaşlar, bazı zümrelerin iktidar ve iktisadi çatışmaları, isyanlar, çeteler ve silahlı soygunlardan bahsetmek gerekir. Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı imparatorlukları ve hatta Türkiye Cumhuriyeti bile, Anadolu’nun güney ve güneydoğu dağlık bölgeleri, çok kere bu tip sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Orduya, dışarıda ya da sınırlarda savaşma işlevinin yanı sıra, bu tip meselelere karşı emniyeti ve hukuku sağlama görevi de verilmiştir. 3. yy. buhranından sonra artan iç savaşlar, sınır istilaları ve Anadolu’da haydutlar (λῃσταί / latrones) tarafından çıkarılan ayaklanmalar (örn. Isauria isyanları) iç huzurdaki düşüşe ve merkezi yönetimdeki zayıflamaya işaret etmektedir. Dış saldırıların –kuşkusuz etki etmişsede– genellikle imparatorluk içerisindeki istikrarsızlığın temel nedenini oluşturmadığı kabul edilmektedir. Fakat yine de değişik bölgelere yayılmış olan ordular belirgin bir imparatorluk istikrarsızlığı ile yüz yüze gelmişlerdir. Bu gibi durumlarda Roma ordusu, yerel emniyeti sağlamak ve imparatorluk iktidarını korumak için büyük çaba sarf etmiştir. Pamphylia Bölgesi’nin sınırları ise söz konusu dönemlerde yerel huzursuzluklara sürekli sahne olmuştur ve Roma ordusu isyanları bastırmak için burayı bir üs olarak sürekli kullanmıştır. Pamphylia, Isauria Bölgesi’ne olan yakınlığı ve zengin limanlarıyla düşmanlar için çekici olması ve ticari öneminden dolayı, bu kargaşadan en fazla etkilenen bölge olmuştur. Pamphylia’nın askeri ve idari yapılanması zaman içerisinde değişik şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Vespasianus dönemine kadar Galatia Eyaleti içerisinde kalmış fakat sonra Lykia ile birleştirilip Lycia et Pamphylia Eyaleti’nin bir parçası olmuştur. Veriler, Vespasianus döneminde kurulan Lycia et Pamphylia Eyaleti’nin büyük ihtimalle Diocletianus döneminde sadece Pamphylia olarak adlandırıldığı (Lykia toprakları muhtemelen hâlâ bu ifadenin içerisindedir), daha geç bir dönemde ise (belki 330’lu yıllar?) Lykia ve Pamphylia’nın iki ayrı eyalet olarak düzenlenmiş olabileceği yönündedir. Notitia Dignitatum (İ.S. 397– 427), Pamphylia’yı praefectus praetorio per Orientem idaresi altındaki Asiana diocese’sinde gösterir. Kısa bir süre sonra, Codex Jutinianus’taki bir yasadan (12.59.10) anlaşıldığına göre, İmparator Leo I, 472 yılında Pamphylia’da bir comes altında askeri merkez oluşturmuştur. Bu durum bölgenin askeri niteliğini artırmıştır. Bu comes’in Zeno döneminde (İ.S. 476–491) Side’de kaldığına dair izler bulunmaktadır. Bununlar beraber, Bizans coğrafyacısı Hierokles bölgenin yedinci yüzyılda bir consularis olduğunu bildirmektedir. Geç dönemde bölge, askeri açıdan oldukça hareketlidir ve pek çok iç çatışmaya, Isauria istilalarına ve az sayıda da dış saldırıya maruz kalmıştır. Bu tehlikelere karşı Pamphylia’da, çoğunluk geç dönem lejyon birliklerikullanılmıştı. Bu birlikler, Erken İmparatorluk Dönemi’nin yardımcı birlikleri (auxiliarii) olup, Geç İmparatorluk Dönemi’nde lejyonlara (örn. Pseudocomitatenses) dönüşmüştür. Bilindiği kadarıyla legio I Pontica, legio I Armeniaca, legio II Armeniaca, legio I Isaura, legio II Isaura (comes Isauriae altındadır), legio III Isaura bu lejyonlar arasındadır. 3. yy. ve sonrasında imparatora doğrudan bağlı birliklerin de bölgeye geldikleri bilinmektedir. Bunlara örnek olarak, Tacitus’a (İ.S. 275–276) eşlik eden imparator birlikleri, Lydius önderliğinde başlayan Isauria ayaklanmasındaki (İ.S. 278/9) imparator muhafız alayı (praetorium) ve Anastasius döneminde 5. yy. sonlarındaki büyük Isauria isyanına karşı duran praesentalis birlikleri (e.g. legiones palatinae) verilebilir. Anastasius’un birliklerinin bölgeye geldiği, Perge’den ele geçen büyük bir fermandan ve dönemi anlatan edebi kaynaklardan tespit edilmiştir. Bu büyük birimlerin yanı sıra,εἰρήναρχαι olarak bilinen ‘barış koruyucuları’nın yardımına başvurduğu παραφύλακες ve onların komutasındaki διώγμιται olarak bilinen yerel birlikler de bu isyanlara karşı harekâtta bulunmuşlardı. Pamphylia ve Lykaonia gibi komşu bölgelere de sıçramış olan ve en nihayetinde 476 yılında tahta geçen Isaurialı Zeno dönemi sonunda oldukça güçlenen Isaurialıların yaratmış olduğu bu yerel kargaşalar, Anastasius’un 491-8 arasında yedi yıl boyunca verdiği mücadele sonrasında son bulmuş ve bölgede barış sağlanmıştır.

___

  • Alföldi-Rosenbaum 1972 E. Alföldi-Rosenbaum, “Matronianus, Comes Isauriae”, Phoenix 26, 1972, 183- 186.
  • Barnes 1982 T. D. Barnes, The New Empire of Diocletian and Constantine (1982).
  • Bean – Harrison 1967 G. E. Bean – M. Harrison, “Choma in Lycia”, JRS 57, 1967, 40-44.
  • Bean – Mitford 1965 G. E. Bean – T. B. Mitford, Journeys in Rough Cilicia in 1962 and 1963 (Öster reichische Akademie der Wissenschaf ten, phi l.-hist. Klasse.,Denkschriften 85) (1965).
  • Bean – Mitford 1970 G. E. Bean – T. B. Mitford, Journeys in Rough Cilicia 1964–1968 (Österreichische Akademie der Wissenschaften, phil.-hist. Klasse., Denkschriften 102) (1970).
  • Bean 1965 G. E. Bean, Side Kitabeleri. The Inscriptions of Side (1965).
  • Bennett 2007 J. Bennett, “The Roman Army in Lycia and Pamphylia”, Adalya 10, 131-153.
  • Brandt 1992 H. Brandt, Gesellschaft und Wirtschaft Pamphyliens und Pisidiens im Altertum (1992).
  • Brélaz 2005 C. Brélaz, La sécurité publique en Asie Mineure sous le Principat (Ier–IIIème s. ap. J.–C.) (2005).
  • Cameron 1993 A. Cameron, The Later Roman Empire AD 284–430 (1993).
  • Clauss 1990 M. Clauss, Mithras – Kult und Mysterien (1990).
  • Çevik – Akyürek – Varkıvanç 2005 N. Çevik – E. Akyürek – B. Varkıvanç (eds.), Trebenna. Tarihi, Arkeolojisi ve Doğası. Its History, Archaeology and Natural Environment (2005).
  • Delemen – Çokay-Kepçe – Özdizbay – Turak 2008 İ. Delemen – S. Çokay-Kepçe – A. Özdizbay – Ö. Turak (eds.), Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı – Euergetes – Festschrift für Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag. 2 Vols. (2008)
  • Eck 1972 W. Eck, “Bemerkungen zum Militärkommando in den Senatsprovinzen der Kaiserzeit”, Chiron 2, 429-436.
  • Elton 1996 H. Elton, Warfare in Roman Europe AD 350–425 (1996).
  • Erdkamp 2007 P. Erdkamp (ed.), A Companion to the Roman Army (2007).
  • Feissel 2004 D. Feissel, “Un rescrit de Justinien découvert à Didymes”, Chiron 34, 2004, 285-365.
  • Feld 2005 K. Feld, Barbarische Bürger. Die Isaurier und das Römische Reich (2005).
  • Foss 1996 C. Foss, Cities, fortresses and villages of Byzantine Asia Minor (1996).
  • French – Lightfoot 1989 D. H. French – C. S. Lightfoot (eds.), The Eastern Frontier of the Roman Empire (B.A.R. Int. Ser. 553) (1989).
  • Grosso 1964 F. Grosso, La lotta politica al tempo di Commando (1964).
  • Haensch 1997 R. Haensch, Capita Provinciarum: Statthaltersitze und Provinzialverwaltung in der römischen Kaiserzeit (1997)
  • Hagel – Tomaschitz 1998 S. Hagel – K. Tomaschitz, Repertorium der westkilikischen Inschriften: nach den Scheden der Kleinasiatischen Kommission der Österreichischen Akademie der Wissenschaften (1998).
  • Harrison 2001 M. Harrison, Mountain and plain: from the Lycian coast to the Phrygian plateau in the late Roman and early Byzantine period (2001).
  • Hellenkemper – Hild 2004 H. Hellenkemper – F. Hild, Tabula Imperii Byzantini 8: Lykien und Pamphylien (Österreichische Akademie der Wissenschaften, phil.-hist. Klasse., Denkschriften 320) (2004).
  • Hopwood 1983 K. Hopwood, “Policing the Hinterland: Rough Cilicia and Isauria”, in Mitchell 1983, 173-187.
  • Hopwood 1989 K. Hopwood, “Consent and Control: How the Peace was Kept in Rough Cilicia”, in French – Lightfoot 1989, 191-201.
  • Hopwood 1999 K. Hopwood (ed.), Organized Crime in Antiquity (1999).
  • Horsley – Mitchell 2000 G. H. R. Horsley – S. Mitchell, The Inscriptions of Central Pisidia (IK 57) (2000).
  • İnan 1983 J. İnan, “Perge Kazısı 1981 Çalışmaları”, TAD 26/2, 1983, 1-64.
  • Jones 1964 A. H. M. Jones, The Later Roman Empire, 284–602; a social, economic and administrative survey (1964).
  • Jones 1972 C. P. Jones, “The Inscription from the Sea-Wall at Anemurium”, Phoenix 26/4, 1972, 396-399.
  • Kaegi 1981 W. E. Kaegi, Byzantine Military Unrest, 471–843: An Interpretation (1981).
  • Kaygusuz 1984 İ. Kaygusuz, “Perge unter Kaiser Tacitus Mittelpunkt der Welt”, EA 4, 1984, 1-4.
  • Le Bohec 1994 Y. Le Bohec, The Imperial Roman Army (Trans. by Raphael Bate) (1994).
  • Lee 2000 A. D. Lee, “The Eastern Empire: Theodosius to Anastasius”, in CAH 14, 2000, 33-62.
  • Lenski 1999a N. Lenski, “Basil and the Isaurian Uprising of A. D. 375”, Phoenix 53-3/4, 1999, 308-329.
  • Lenski 1999b N. Lenski, “Assimilation and Revolt in the Territory of Isauria, from the 1st Century BC to the 6th Century AD”, JECHO 42/4, 1999, 413-465.
  • Mackenzie, M. M. – Roueché, C. (eds.) 1989: M. M. Mackenzie – C. Roueché (eds.), Images of Authority. Papers presented to Joyce Reynolds on the Occasion of Her 70th Birthday (Cambridge Philological Society, Suppl. Vol. 16) (1989).
  • Merkelbach 1984 R. Merkelbach, Mithras (1984).
  • Merkelbach – Şahin 1988 R. Merkelbach – S. Şahin, “Die publizierten Inschriften von Perge”, EA 11, 1988, 97-170.
  • Mitchell 1983 S. Mitchell (ed.), Armies and Frontiers in Roman and Byzantine Anatolia (B.A.R. International Series 156) (1983).
  • Mitchell 1989 S. Mitchell, The Siege of Cremna, in French – Lightfoot 1989, 311-328.
  • Mitchell 1990 S. Mitchell, “Archaeology in Asia Minor 1985–1989”, AR 36, 1990, 83-131.
  • Mitchell 1993 S. Mitchell, Anatolia. Land, Men, and Gods in Asia Minor. Volume I: The Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule (1993).
  • Mitchell 1995 S. Mitchell, Cremna in Pisidia. An Ancient City in Peace and in War (1995).
  • Mitchell 1999 S. Mitchell, Native Rebellion in the Pisidian Taurus, in Hopwood 1999, 155-177.
  • Mitchell 2007 S. Mitchell, A History of the Later Roman Empire AD 284–641: The Transformation of the Ancient World (2007).
  • Nollé 1986 J. Nollé, Pamphylische Studien, Chiron 16, 1986, 199-202.
  • Nollé 1993 J. Nollé (ed.), Side im Altertum: Geschichte und Zeugnisse. Band I (IK 43) (1993).
  • Nollé 2001 J. Nollé (ed.), Side im Altertum. Geschichte und Zeugnisse. Band II (IK 44) (2001).
  • Onur 2005 F. Onur, “Trebenna Tarihi / History of Trebenna”, in Çevik – Akyürek – Varkıvanç 2005, 7-20 and 161-166 (bilingual).
  • Özdizbay 2008 A. Özdizbay, “Pamphylia – Perge Tarihi ve Roma İmparatorluk Dönemi Öncesi Perge’nin Gelişimi: Güncel Araştırmalar Işığında Genel bir Değerlendirme”, in Delemen – Çokay-Kepçe – Özdizbay – Turak 2008, 839-871 (Vol. 1).
  • Paribeni – Romanelli 1914 R. Paribeni – P. Romanelli, “Studii e ricerche archeologiche nell-Anatolia meridionale”, in Mon. Ant. 23, 1914, 6-274.
  • Ridley 1970 R. D. Ridley, “The fourth and Fifth Century Civil and Military Hierarchy in Zosimus”, Byzantion 40, 1970, 91-102.
  • Ritterling 1925 E. Ritterling, “Legio”, in RE XII, 1925, 1211-1829.
  • Roueché 1989 C. Roueché, “Floreat Perge”, in Mackenzie – Roueché 1989, 206-228.
  • Roxan 1978 M. M. Roxan, Roman Military Diplomas 1954–1977 (1978).
  • Saradi-Mendelovici 1990 H. Saradi-Mendelovici, “Christian Attitudes toward Pagan Monuments in Late Antiquity and Their Legacy in Later Byzantine Centuries”, DOP 44, 1990, 47-61.
  • Shaw 1990 B. D. Shaw, “Bandit Highlands and Lowland Peace: The Mountains of Isauria- Cilicia”, JECHO 33/2, 1990, 199-233 and B. D. Shaw, “Bandit Highlands and Lowland Peace: The Mountains of Isauria-Cilicia (Continued)”, JECHO 33/3, 1990, 237-270. (Note: Shaw’s two articles above are given in a sole paging in footnotes.)
  • Sherk 1955 R. Sherk, “The Inermes Provinciae of Asia Minor”, AJPh 76/4, 1955, 400-413.
  • Southern – Dixon 1996 P. Southern – K. R. Dixon, The Late Roman Army (1996).
  • Speidel 1976 M. Speidel, “Citizen Cohorts in the Roman Imperial Army. New Data on the Cohorts Apula, Campana, and III Campestris”, TAPA 106, 1976, 339-348.
  • Stauner 2004 K. Stauner, Das offizielle Schriftwesen des römischen Heeres von Augustus bis Gallienus (27 v. Chr.–268 n. Chr.) (2004).
  • Stauner 2006 K. Stauner, “Militär und Wirtschaft: Überlegungen zu den wirtschaftlichen Vorund Nachteilen römischer Heereszüge durch Kleinasien von Septimius Severus bis Tacitus”, Gephyra 2, 2006, 21-46.
  • Stein 1949 E. Stein, Histoire du Bas-Empire. Vol. I (1949).
  • Stoll 2007 O. Stoll, “The Religions of Armies”, in Erdkamp 2007, 451-476.
  • Swain – Edwards 2004 S. Swain – M. Edwards (eds.), Approaching late antiquity: the transformation from early to late empire (2004).
  • Swoboda – Keil – Knoll 1935 H. Swoboda – J. Keil – F. Knoll, Denkmäler aus Lykaonien, Pamphylien und Isaurien (1935).
  • Şahin 1988 S. Şahin, “Pamphylia‘da Epigrafi ve Tarihi Coğrafya Araştırmaları”, AST VI, 1988,253-256.
  • Şahin 1994a S. Şahin (ed.), Die Inschriften von Arykanda (IK 48) (1994).
  • Şahin 1994b S. Şahin, “Ein Vobericht über den Stadiasmus Provinciae Lyciae in Patara”, Lykia 1, 1994, 130-135.
  • Şahin 1999 S. Şahin (ed.), Die Inschriften von Perge. Teil I. Vorrömische Zeit, frühe und hohe Kaiserzeit (IK 54) (1999).
  • Şahin 2004 S. Şahin (ed.), Die Inschriften von Perge. Teil II, Historische Texte aus dem 3. Jhdt. n. Chr., Grabtexte aus den 1.-3. Jahrhunderten der römische Kaiserzeit, Fragmente (IK 61) (2004).
  • Şahin – Adak 2007 S. Şahin – M. Adak, Stadiasmus Patarensis. Itinera Romana Provinciae Lyciae (2007).
  • Takmer 2007 B. Takmer, “Lex Portorii Provinciae Lyciae. Ein Vorbericht über die Zollinschrift aus Andriake aus neronischer Zeit”, Gephyra 4, 2007, 165-188.
  • Vermaseren 1956 – 1960 M. J. Vermaseren, Corpus Inscriptionum et Monumentorum Religionis Mithricae I(1956) – II (1960).
  • Weiss 1991 P. Weiss, “Auxe Perge”, Chiron 21, 1991, 353-392.
  • Wolff 2003 C. Wolff, Les brigands en Orient sous le Haut-empire romain (2003).
  • Woods 1998 D. Woods, “Arbazacius, Fravitta, and the Government of Isauria CA A. D. 396-404”, Phoenix 52, 1998, 109-119.
  • Zimmermann 1996 M. Zimmermann, “Probus, Carus und die Räuber im Gebiet des pisidischen Termessos”, ZPE 110, 1996, 265-277.