Sağlık İnanç Modeline Göre Sigara Bırakma Ölçeğinin Geliştirilmesi

Giriş ve Amaç: Gençlerin sigaraya başlamasını önlemek ve bırakmalarını sağlamak toplumdaki sigara ile mücadelenin en etkili yoludur. Sağlık İnanç Modeli SİM günümüzde koruyucu sağlık davranışlarının açıklanmasında en sık kullanılan yöntemlerdendir. Bu çalışmanın amacı “SİM’e Göre Sigara Bırakma Ölçeği”ni SİM-SBÖ geliştirerek öğrencilerin sigara bırakma konusunda davranışlarının açıklanmasını sağlamaktır. Yöntem: Bu çalışmanın örneklemini Bülent Ecevit Üniversitesi’nde 2017–2018 eğitim öğretim döneminde eğitim gören, sigara kullanan ve kullanıp bırakmış 417 öğrenci oluşturmuştur. SİM-SBÖ’nin geliştirilmesi için oluşturulan 96 maddelik taslak ölçek konu hakkında uzman olan 12 doktorun görüşü doğrultusunda kapsam geçerlik oranı 0,80’in altında değer alan maddeler çalışma kapsamından çıkarılarak 24 maddelik bir form elde edilmiştir. Faktör analizi sonrası; beş madde çıkarılmıştır. Böylece; öğrencilerin sigara bırakma davranışlarını sorgulayan altı alt boyut ve 19 maddeden oluşan SİM-SBÖ geliştirilmiştir. Veriler ortalama ± standart sapma şeklinde belirtilmiş ve istatistiksel değerlendirme bilgisayar ortamında SPSS 11.5 paket programı kullanılarak tek yönlü varyans analizi ANOVA , post-hoc LSD testi, Kaiser-Meyer-Olkin KMO katsayısı ve Barlett Sphericity testi, madde-toplam korelasyonu Cronbach alfa kullanılmıştır. Faktör yapılarını incelemek için Direct Oblimin analizi kullanılmıştır. Bulgular: Yapı geçerliliği için açıklayıcı faktör analizine bağlı olarak ölçekteki 24 maddeden beş tanesi birden fazla faktörde yer aldığı için çıkarılmış ve ölçek 19 madde olarak değerlendirmeye alınmıştır. SİM-SBÖ İç tutarlığın gösterilmesinde Cronbach’s Alpha değerleri ölçeğin tamamı için Crα=0,820’dir. Alt ölçeklerin Crα değerleri 0,796–0,831 arasındadır. Toplam 171 %41 öğrenci sigara bırakma polikliniğine başvurmayı düşündüğünü belirtmiştir. SİM alt boyutlardan duyarlılık algısı, önem algısı, yarar algısı ve eyleme yönlendiricler puanı yüksek olan öğrencilerin sigara bırakma polikliniğe başvurmayı anlamlı düzeyde daha çok istemektedirler. Engel algısı ve öz-etkililik alt ölçekleri ile ilgili anlamlı bir fark bulunmamıştır. Sonuç: SİM-SBÖ geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracıdır. Bu ölçek sigara içen bireylerin bırakmalarını kolaylaştıracak etmenlerin belirlenmesinde, verilecek eğitim danışmanlık ve tedaviler konusunda kolaylıklar sağlayacaktır.

Development of The Smoking Cessation Scale According To Health Belief Model

Introduction and Objectives: Ensure that young people start smoking cessation is one of the most effective ways to prevent the fight against smoking in public. Today, the Health Belief Model HBM is one of the most common methods used to explain preventive health behaviors. The aim of this study was to develop the scale of “Smoking Cessation according to the HBM” HBM-SSC and to explain the perceptions and behaviors of students about smoking cessation.Materials and Methods: The sample of this study consisted of 417 students who studied, smoked and quit during the 2017–2018 academic year at Bülent Ecevit University. According to the opinion of 12 physicians who are experts on the subject of the draft scale which was created for the development of HBM-SSC, a 24-item form was obtained by subtracting the items whose content validity rate was below 0.80. After factor analysis; 5 items were removed. Thus; The scale of HBM-SSC which contains 19 items was developed. Data are expressed as mean ± standard deviation and one-way ANOVA using SPSS 11.5 software for statistical evaluation, post hoc LSD test, Kaiser-MeyerOlkin KMO coefficient, Bartlett Sphericity test, item-total correlation and Cronbach’s alpha were used. To examine the factor structure, Direct Oblimin rotation was used.Results: Five items were removed from the 24 items in the scale depending on the factor analysis for construct validity. The scale which contains 19 items was taken into consideration. According to the HBM-SSC, Cronbach’s Alpha value for the whole scale demonstration of internal consistency is Crα=0.820. Crα values of the subscales were between 0.796–0.831. A total of 171 41% students reported that they were considering smoking cessation. Students who have high perceived benefits, perceived severity, perceived susceptibility and cue to action from HBM subscales are more likely to apply to smoking cessation outpatient clinics. There was no significant difference in the perceived barriers and self-efficacy subscales.Conclusion: HBM-SSC is a valid and reliable measurement tool. This scale will provide ease of counseling and treatment, and ease in determining the factors that will make it easier for smokers to quit

Keywords:

Smoking cessation health belief model, scale,

PDF

___

Özer N, Kılıçkap M, Tokgözoğlu L, Göksülük H, Karaaslan D, Kayıkçıoğlu M, et al. Türkiye’de sigara tüketimi verileri: Kardiyovasküler risk faktörlerine yönelik epidemiyolojik çalışmaların sistematik derleme, meta-analiz ve meta-regresyonu. Turk Kardiyol Dern Ars 2018;46:602–12. [CrossRef]

Onurlubaş E, Yıldız E, Yıldız S. Factors Affecting Cigarette Consumption of University Students: An Application on Trakya University Students. The Journal of International Scientific Researches 2017;2:83–92. [CrossRef]

Agu CF, Weaver S, Abel WD, Rae T, Oshi SN, Whitehorne-Smith P, et al. Are Adolescents likely to Start Smoking Early if Their Parents are Smokers? A Study of Jamaican High School Students. The Asian Pacific Journal of Cancer Prevention 2018;19:25–31. [CrossRef]

Villanti AC, Niaura RS, Abrams D, Mermelstein R. Preventing Smoking Progression in Young Adults: the Concept of Prevescalation. Prev Sci 2019;20:377–84. [CrossRef]

Rosenstock L, Cullen MR, Brodkin C, Redlich C. Textbook of Clinical Occupational and Environmental Medicine, 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders Co.; 2004.

Janz NK, Champion VL, Strecher VJ. The Health Belief Model. In: Glanz K, Rimer BK, Lewis FM, editors. Health Behavior and Health Education, 3rd edition. San Fransisco: Jossey- Boss; 2002. pp.45–66.

Hochbaum GM. Public Participation in Medical Screening Programs: Sociopsyhologicial Study. PHS publication no. 572. Washington DC: Government Printing Office; 1958; p.36.

Nahcivan ÖN, Seçginli S. Meme Kanserinde Erken Tanıya Yönelik Tutum ve Davranışlar; Bir Rehber Olarak Sağlık İnanç Modelinin Kullanımı. CÜ Hemşirelik Yüksek Okulu Derg 2003;7:33–37. https://pdfs.semanticscholar.org/31b9/ c6c914a1452b6e19ad55d152fe69bd52aa56.pdf

Grubbs LM, Tabano M. Use of Sunscreen in Health Care Professionals: The Health Belief Model. Cancer Nurs 2000;23:164–7. [CrossRef]

Baltaş Z. Sağlık Psikolojisi. Halk Sağlığında Davranış Bilimleri. İstanbul: Remzi Kitabevi; 2000.

Mullen PD, Hersey JC, Iverson DC. Health Behavior Models Compared. Soc Sci Med 1987;24:973–81. [CrossRef]

De Vries H, Mudde AN. Predicting stage transitions for smoking cessation applying the attitude-social influence-efficacy model. Psychology Health 1998:13:369–85. [CrossRef]

Schmitz JM, Spiga R, Rhoades HM, Fuentes F, Grabowski J. Smoking cessation in women with cardiac risk: A comparative study of two theoretically based therapies. Nicotine Tob Res 1999;1:87–94. [CrossRef]

Sharifirad G, Hazavei MM, Hasanzadeh A, Daneshamouz A. The effect of health education based on health belief model on preventive actions of smoking in grade one, middle school students. Arak Med Univ J 2007;10:79–86. http://jams.arakmu.ac.ir/ article-1-52-en.pdf

Strencher VJ, Becker MH, Kirscht JP, Eraker SA, Graham-Tomasi RP. Psychosocial aspects of changes in cigarette-smoking behavior. Patient Educ Couns 1985;7:249–62. [CrossRef]

Reisi M, Javadzade HS, Shahnazi H, Sharifirad GA, Charkazi A, Moodi M. Factors affecting cigarette smoking based on health-belief model structures in pre-university students in Isfahan, Iran. J Educ Health Promot 2014;3:23. [CrossRef]

Panahi R, Ramezankhani A, Tavousi M, Niknami S. Adding Health Literacy to the Health Belief Model: Effectiveness of an Educational Intervention on Smoking Preventive Behaviors Among University Students. Iran Red Crescent Med J 2018;20:e13773. [CrossRef]