Kan Bağış Davranışını Etkileyen Faktörlerin Planlı Davranış Teorisi Çerçevesinde İncelenmesi

Amaç: Bu çalışmanın amacı, kişilerin kan bağış davranışını etkileyen faktörleri belirlemek ve bu faktörleri planlı davranış teorisi çerçevesinde değerlendirmektir ve teorinin önerdiği algılanan davranışsal kontrol, tutum ve sübjektif normun kan bağışlama niyeti ve davranışı üzerindeki etkisini belirlemektirr. Diğer bir amaç ise toplumsal bilinçlendirme ve kampanyaların oluşturulmasına temel oluşturacak bilgilerin elde edilmesidir.Materyal ve Metot: Nedensel ve tanımlayıcı tipte yapılan araştırma, 8-27 Kasım 2014 tarihleri arasında, Eskişehir il merkezinde araştırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden kişilerle S= 398 gerçekleştirilmiştir. Verilerin toplanmasında bir soru formu ve kan bağış davranışı ile ilgili oluşturulan ölçek kullanılmıştır. Verilerin analizinde SPSS 21.0 ve LISREL 8.51 paket programı kullanılmıştır. Tanımlayıcı istatistiklere yüzdelik dağılımlar, ortalama, varyans, t testi ek olarak açıklayıcı faktör analizi AFA , doğrulayıcı faktör analizi DFA ve yapısal eşitlik modeli YEM kullanılmıştır. Araştırmada, etik ilkelere uyulmuştur.Bulgular: Yapılan AFA sonucunda beş boyut ortaya çıkmış ve bu boyutlar sübjektif norm, algılanan davranışsal kontrol, tutum, niyet ve davranış olarak isimlendirilmiştir ve bu faktörler tüm varyansın %66.81’ini açıklamaktadır. Daha sonra yapılan DFA sonucunda ise ölçeğe ait uyum iyiliği indeksleri kabul edilebilir sınırlar içerisinde yer aldığı ve ölçeğin istatistiksel olarak geçerli olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Son olarak yapılan YEM’de ise sübjektif norm faktörünün algılanan davranışsal kontrol ve kan bağışına yönelik tutumu etkilediği ve bu iki değişkeninde kan bağışlama niyetini etkilediği; niyetinde doğrudan kan bağışlama davranışını etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca elde edilen faktörler, demografik özelliklere göre farklılık göstermiştir.Sonuç: Kan bağışlama davranışı ve bu davranışı etkileyen faktörlerin belirlenmesiyle kan bağışlama kampanyalarında daha gerçekçi ve başarılı politikaların oluşturulabileceği söylenebilir

Examınati On On The Framework of The Theory of Planned Behavior of Factors That Affect Blood Donati On Behavior

Objective: The objective of this study was to identify factors affecting blood donation behaviour and, these factors within the framework of the theory of planned behavior to assess.Suggested by the theory, perceived behavioral control, attitude and subjective norms determine the effects on blood donation intentions and behavior. The other purpose of this study is to obtain information that will form the basis of creating public awareness and campaigns about blood donation to increase results.Material and Method: This causal-descriptive study was conducted between 8-27 November 2014, Participants were people at Eskişehir city center, Turkey, who agreed to participate in the study. A questionnaire and a modified version of the scale, related to blood donation behavior, were used. Data analysis software packages SPSS 21.0 and LISREL 8.51 were used. In addition to descriptive statistics, EFA, CFA and SEM were used. All ethical principals in research were adhered to.Results: Five factors were identified from the AFA analysis called; the subjective norm, perceived behavioral control, attitude, intention and behavior. These factors explain all of the variances. 66.81% From the result of the DFA analysis, the goodness of fit belonging to the scale indexes are within acceptable limits and the scale is statistically valid. According to YEM analysis, it was concluded that the closer the relationship between people the greater effect on the perceived behavioral control and attitudes towards blood donation. These two variables also affect the intention toward blood donation and the intention directly affects the behavior of blood donation. In addition, the identified factors varied according to demographic characteristics of the participants.Conclusions: It can be said that more realistic and successful policies can be incorporated into blood donation campaigns with identification of factors that influence blood donation behaviors

Keywords:

Blood donation, intent theory of planned behavior,

PDF

___

Hablemitoğlu, Ş., Özkan, Y. ve Yıldırım, F. Bir fedakarlık örneği olarak “kan bağışı”. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi 2010;5:67-77.

Aggarwal, S. and Sharma, V. Attitudes and problems related to voluntary blood donation in ındia: a short communication. Annals of Tropical Medicine and Public Health 2012;5:627-29.

Cantürk, E. ve Ark., “Gönüllülük” kan merkezlerine başvuruda fark yaratır mı? Ankara’da seçilmiş kan merkezleri başvuruları üzerinden bir değerlendirme, Turkish Journal of Public Health 2013;11.

Eser, B., Kurnaz, F., Kaynar, L., Yay, M., Şıvgın, S., Ünal, A., Çetin, M., Are university students a favorable target group for blood donation campaigns?. Turkish Journal of Hematology 2010;27:275-81.

Kan Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Türk Kızılayı, 2013.

Montano, DM., Kasprzyk, D., Taplin, S. The Theory of Reasoned Action and the Theory of Planned Behaviour, ed: K., Glanz, F.M. Lewis, B.K. Rimer, Health Behavior and Health Education: Theory Research and Practice. San Francisco, Jossey-Bass: 1997. p.85-112.

Kocagöz, E. ve Dursun, Y. Algılanan Davranışsal Kontrol, Ajzen’in Teorisinde Nasıl Konumlanır? Alternatif Model Analizleri. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 2010;12:139-52.

Özata, Z. Yüksek teknoloji yeniliği olarak akıllı telefonların genç tüketiciler tarafından benimsenmesinde etkili olan faktörler. Anadolu Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi 2009.

Smith, J. R., McSweeney, A. Charitable giving: The effectiveness of a revised theory of planned behavior model in predicting donating ıntentions and behavior. Journal of Community&Applied Social Psychology 2007;17:363-86.

Odabaşı, Y. ve Barış, G., Tüketici Davranışları, MediaCat Yayınları, 2003.

Kaça, G., Amado, S., Kıkıcı, İ., Cilasin, S., Dağ, E., Leylek, İ. ve Şahin, Ö. Organ bağışına yönelik tutumların planlı davranış kuramı çerçevesinde incelenmesi. Türk Psikoloji Dergisi. Aralık 2009;24:78-91.

http://www.xgazete.com/nufus-sayimi/Eskisehir-nufus-sayimi- sonuclari-26.html

Kozak, N. ve Yüncü Karagöz, D. Akademisyenlerin Kongre Tercih Unsurları. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2011;11:19–32.

Bagozzi, R.P. Attitudes, intentions, and behavior: A test of some key hypotheses. Journal of Personality and Social Psychology 1981;41:607-27.

Kalaycı Ş, SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Asil Yayın, Ankara, 2010.

Schumacker R. E., and Lomax R. G. A beginner’s guide to structural equation modeling. London: Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2004.

Hair, J.F. Jr. , Anderson, R.E., Tatham, R.L., & Black, W.C. Multivariate Data Analysis, (5th Edition). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall, 1998.

Macaulay J.R, & L. Berkowitz, Altruism and Helping Behavior. Academic Press New York 1993.

Tscheulin D. K. and Lindenmeier J., The willingness to donate blood: an empirical analysis of socio-demographic and motivation-related determinants, Health Serv Manage Res August 1, 2005 18:165-74.

Daștan, N. B., Daștan, M. ve Kıranșal, N., Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Kan Bağıșına Yönelik Bilgi ve Tutumları, Kafkas J Med Sci 2013;3:27–32.