ORTAÖĞRETİM KURUMLARINDA GÖREV YAPAN ÖĞRETMENLERİN A TİPİ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN TÜKENMİŞLİK ÜZERİNDEKİ ETKİSİNDE GENEL SİNİZMİN ARACI ROLÜ
Sefa CEYHAN,Hüseyin ÇİÇEK
Öz
Bireylerin kişilik özellikleri, onların hangi durumlarda nasıl tepki göstereceği hakkında bilgi sağlamaktadır. Bu bilgi sayesinde tükenmişlik ve sinizm gibi olguların oluşmadan engellenmesinin mümkün olduğu ifade edilebilir. Dolayısıyla emek yoğun hizmet sunan öğretmenlerin kişilik özelliklerinin tespit edilmesinin bu noktada önem taşıdığı düşünülmektedir. Bu önem doğrultusunda nicel araştırma yöntemi tercih edilen bu araştırmada, ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin A tipi kişilik özelliklerinin tükenmişlik üzerindeki etkisinde genel sinizmin aracı rolünü belirlemek amaçlanmıştır. Araştırma amacı kapsamında Denizli ilindeki resmi okullarda görev yapan 242 öğretmenden 2018 ve 2019 eğitim öğretim yılında yüz yüze anket yöntemi ile veri toplanmıştır. Söz konusu veriler üzerinde gerçekleştirilen analiz sonucunda değişkenler arasında anlamlı ilişki olduğu belirlenmiş, A tipi kişilik özelliklerinin tükenmişlik ve sinizm üzerinde anlamlı bir etkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca A tipi kişilik özelliklerinin tükenmişlik üzerindeki etkisinde genel sinizmin yüksek düzeyde kısmi aracı role sahip olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
kişilik özellikleri, a tipi kişilik özellikleri, genel sinizm, tükenmişlik
Anahtar Kelimeler:
Kaynakça
Andersson, L. M. (1996). Employee Cynicism: An Examination Using A Contract Violation Framework. Human Relations, 49(11), 1395-1418.
Abraham, R. (2000). Organizational cynicism: Bases And Consequences. Genetic, Social, And General Psychology Monographs, 126(3), 269.
Aksoy, H. (2009). Öğretmen ve Okul Yöneticilerinde A Tipi Kişilik Özellikleri ile Tükenmişlik İlişkileri ve Bayrampaşa İlçesi İlköğretim Okullarında Yapılan Bir Uygulama, T.C. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Yönetimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Aktaş, A. M. (2001). Bir Kamu Kuruluşunun Üst Düzey Yöneticilerinin İş Stresi Ve Kişilik Özellikleri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 56(04).
Alan, H. ve Fidanboy, C. Ö. (2013). Sinizm, Tükenmişlik ve Kişilik Arasındaki İlişkiler: Bilişim Sektörü Çalışanları Kapsamında Bir İnceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 165-176.
Andersson, L. M., & Bateman, T. S. (1997). Cynicism İn The Workplace: Some Causes And Effects. Journal of Organizational Behavior. The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 18(5), 449-469.
Aslan, Ş., ve Özata, M. (2008). Duygusal Zekâ Ve Tükenmişlik Arasındaki İlişkilerin Araştırılması: Sağlık Çalışanları Örneği. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (30), 77-97.
Baş, T. (2005). Anket. Nasıl Hazırlanır, Uygulanır Değerlendirilir, Ankara, Seçkin Yayıncılık
Babaoğlan, E. (2006). İlköğretim Okulu Yöneticilerinde Tükenmişlik, T.C. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Bolu.
Balkıs, M. (2003). Üniversite Öğrencilerinin Düşünme Stilleri ile Kişilik Tipleri Arasındaki İlişkinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İşletme Yönetimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Barefoot, J. C., Dodge, K. A., Peterson, B. L., Dahlstrom, W. G., & Williams, R. B. (1989). The CookMedley Hostility Scale: İtem Content And Ability To Predict Survival. Psychosomatic Medicine.
Batıgün, A. D., ve Şahin, N. H. (2006). İş Stresi Ve Sağlık Psikolojisi Araştırmaları İçin İki Ölçek: A-Tipi Kişilik ve İş Doyumu. Türk Psikiyatri Dergisi, 17(1), 32-45.
Bedeian, A. G. (2007). Even if the Tower Is “Ivory,” It Isn't “White:” Understanding the Consequences of Faculty Cynicism. Academy of Management Learning & Education, 6(1), 9-32.
Borgen, W. A., & Amundson, N. E. (1987). The Dynamics Of Unemployment. Journal of Counseling & Development, 66(4), 180-184.
Burger, J. M. (2006) Kişilik: Psikoloji Biliminin İnsan Doğasına Dair Söyledikleri, (çev. E. Sarıoğlu). Kaktüs Yayınları, İstanbul.
Budak, G., ve Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik ve Tükenmişliği Etkileyen Örgütsel Faktörlerin Analizine İlişkin Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2).
Brotheridge, C. M., & Grandey, A. A. (2002). Emotional Labor and Burnout: Comparing Two Perspectives of People Work, Journal of Vocational Behavior, 60(1), 17-39.
Brummelhuis L., L., Lippe, T., Kluwer, E. S., & Flap, H. (2008). Positive and Negative Effects of Family İnvolvement On Work-Related Burnout. Journal of Vocational Behavior, 73(3), 387-396.
Cook, W. W., & Medley, D. M. (1954). Proposed Hostility and Pharisaic-Virtue Scales For The MMPI. Journal of Applied Psychology, 38(6), 414.
Cordes, C. L., & Dougherty, T. W. (1993). A Review And An İntegration Of Research On Job Burnout. Academy of Management Review, 18(4), 621-656.
Çakar, H., (2017). Sınıf Öğretmenlerinin Örgütsel Bağlılıkları Üzerinde Örgütsel Sinizmin Etksi: Burdur İli Örneği, T.C. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Burdur.
Çamlı, S. (2018). Özel Eğitim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Tükenmişlik Düzeyleri,Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı, Eğitim Yönetimi, Teftişi Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı, Tezsiz Yüksek Lisans Projesi Denizli.
Çelik, M., ve Yılmaz, K. (2015). Öğretmenlerin Mesleki Profesyonelliği İle Tükenmişlikleri Arasındaki İlişki. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (30), 93-122.
Dean Jr, J. W., Brandes, P., & Dharwadkar, R. (1998). Organizational Cynicism, Academy of Management Review, 23(2), 341-352.
Dolunay, A. B. (2002). Keçiören İlçesi Genel liseler ve Teknik-Ticaret-Meslek Liselerinde Görevli Öğretmenlerde Tükenmişlik Durumu Araştırması, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 55(01).
Dudley, D. R. (1938). A History of Cynicism, From Diogenes To The Sixth Century AD.
Ergin, C. (1992). “Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Uygulanması”. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
Farber, B. A. (1982). Teacher Burnout: Assumptions, Myths, And İssues.
Freudenberger, H. J. (1974). Staff Burn‐Out. Journal of Social İssues, 30(1), 159-165.
Freudenberger, H. J. (1986). The İssues of Staff Burnout in Therapeutic Communities. Journal of Psychoactive Drugs, 18(3), 247-251.
Friedman, H. S., & Booth-Kewley, S. (1987). Personality, Type A behavior, And Coronary Heart Disease: The Role Of Emotional Expression. Journal of Personality and Social Psychology, 53(4), 783.
Friedman, H. S., & Kern, M. L. (2014). Personality, Well-Being, And Health. Annual Review of Psychology, 2(65), 719-742.Garner, B. R., Knight, K., & Simpson, D. D. (2007). Burnout Among Corrections-Based Drug Treatment Staff: Impact of İndividual And Organizational Factors.
International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 51(5), 510-522.
Greenglass, E. R., & Julkunen, J. (1989). Construct Validity And Sex Differences in Cook-Medley Hostility. Personality And Individual Differences. 10(2), 209-218.
Graham, J. W. (1991). An Essay On Organizational Citizenship Behavior. Employee Responsibilities and Rights Journal, 4(4), 249-270.
Gökberk, M. (1998). Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Güllüce, A. Ç., ve İşcan, Ö. F. (2010). Mesleki Tükenmişlik ve Duygusal Zekâ Arasındaki İ lişki. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 5(2), 7-29.
Hançerlioğlu, O. (1977). Düşünce tarihi. Remzi Kitabevi.
Helvacı, M. A. (2010). Örgütsel sinizm. Yönetimde yeni yaklaşimlar. HB Memduhoğlu ve K. Yılmaz (Eds.), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
Hogan, R. (1994). Trouble At The Top: Causes And Consequences of Managerial İncompetence. 46(1), 9. Educational Publishing Foundation.
James, M. S. (2005). Antecedents And Consequences Of Cynicism İn Organizations: An Examination Of The Potential Positive And Negative Effects On School Systems Doctoral Dissertation, Florida State University.
Kaçmaz, N. (2005). Tükenmişlik (Burnout) Sendromu. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, 68(1).
Kanter, D. L., & Mirvis, P. H. (1989). The cynical Americans: Living and working in an age of discontent and disillusion. Jossey-Bass.
Kalağan, G., ve Güzeller, C. O. (2010). Öğretmenlerin Örgütsel Sinizm Düzeylerinin İncelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(27), 83-97.
Köse, S. K. (2012). Korelasyon ve Regresyon Analizi, Türk Toraks Derneği 8. Yıllık Kongresi27 Nisan 2005.
Kırdök, O., & Doğanülkü, H. A. (2018). Öğretmenlerin Mesleki Bağlılıklarının Yordayıcısı Olarak Kişilik Özellikleri. Electronic Turkish Studies, 13(19).
Koeske, G. F., & Koeske, R. D. (1989). Work Load And Burnout: Can Social Support And Perceived Accomplishment Help?. Social Work, 34(3), 243-248.
Leiter, M. P., & Maslach, C. (1988). The İmpact of İnterpersonal Environment On Burnout And Organizational Commitment. Journal of Organizational Behavior, 9(4), 297-308.
Leiter, M. P. (1989). Conceptual İmplications Of Two Models Of Burnout: A Response To Golembiewski. Group & Organization Studies, 14(1), 15-22.
Luthans, F. & Kreitner, R. (1985). Organizational Behavior Modification and Beyond. Scott, Foresman.
Luthans, F. (2011). Organizational Behaviour: An Evidence-Based Approach. McGraw-Hill.
Mantere, S., & Martinsuo, M. (2001). Adopting And Questioning Strategy: Exploring The Roles Of Cynicism And Dissent. In 17th EGOS-Europen Group for Organisation Studies Colloquium.
Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job Burnout. Annual Review of Psychology, 52(1), 397-422.
Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981). The Measurement of Experienced Burnout. Journal Of Organizational Behavior, 2(2), 99-113.
Maslach, C., & Leiter, M. P. (1997). The Thruth About Burnout.
Maslach, C. (2003). Job burnout: New directions in research and intervention. Current directions in psychological science, 12(5),189-192.
Naus, A. J. A. M. (2007). Organizational Cynicism: On The Nature, Antecedents, and Consequences of Employee Cynicism Toward The Employing Organization, Doctoral Dissertation, Maastricht University.
Nartgün, Ş. S., ve Kartal, V. (2013). Öğretmenlerin Örgütsel Sinizm ve Örgütsel Sessizlik Hakkındaki Görüşleri, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 47-67.
Neiderhoffer, A. (1967). Behind The Shield: The Police İn Urban Society (207-28). Garden City, NY: Doubleday.
Özarslan, H. (2010). Örgütlerde İş Tatmini ve Kişilik İlişkisi: Vali Yardımcılarına Yönelik Kurumsal veUygulamalı Bir Araştırma, T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Pervin, L. A. (2003). The Science of Personality. Oxford University Press.
Perlman, B., & Hartman, E. A. (1982). Burnout: Summary and Future Research. Human Relations, 35(4), 283-305.
Rathus, J. (2009). The Chiang Mai Initiative: China, Japan and Financial Regionalism, In East Asia Forum, (11).
Reichers, A. E., Wanous, J. P., & Austin, J. T. (1997). Understanding and Managing Cynicism About Organizational Change. Academy of Management Perspectives, 11(1), 48-59.
Şeşen, H. (2010). Adalet Algısının Tükenmişliğe Etkisi: İş Tatmininin Aracı Değişken Rolünün Yapısal Eşitlik Modeli İle Testi. Savunma Bilimleri Dergisi, 9(2), 67-90.
Taris, T. W., Le Blanc, P. M., Schaufeli, W. B., & Schreurs, P. J. (2005). Are There Causal Relationships Between The Dimensions of The Maslach Burnout Inventory? A Review And Two Longitudinal Tests. Work and Stress, 19(3), 238-255.
Taylor, M. S., Locke, E. A., Lee, C., & Gist, M. E. (1984). Type A Behavior And Faculty Research Productivity: What are The Mechanisms?, Organizational Behavior and Human Performance, 34(3), 402-418.
Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6. bs.).
Tokgöz, N., ve Yılmaz, H. (2008). Örgütsel Sinizm: Eskişehir ve Alanya’daki Otel İşletmelerinde Bir Uygulama, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 283-305.
Turan, Ş. (2011). Küreselleşme Sürecinde Örgütsel Değişimi Etkileyen Bir Unsur Olarak Örgütsel Sinizm ve Karaman ili kamu Kurumlarında Bir Çalışma, T.C. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Karaman.
TÜİK (2008). Ulusal ve İl Bazında Ortaöğretim Kurumlarında Görev Yapan Öğretmen Sayısı 24 Kasım 2018, (Çevrimiçi): http://tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist
Türkmen, F., ve Artuğer, S. (2011). Otel İşletmeleri İşgörenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma: İstanbul ve Ankara İllerinin Karşılaştırılması, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 11(22), 229-254.
Wrightsman, L. S. (1991). Assumptions About Human Nature: Implications For Researchers and Practitioners. Sage Publications.
