Çağatay TUNÇSİPER, Dilek SÜREKÇİ YAMAÇLI

TÜRKİYE’DE GIDA VE ALKOLSÜZ İÇECEK FİYATLARININ ANALİZİ: 2002-2022 DÖNEMİ NEDENSELLİK VE EŞBÜTÜNLEŞME BULGULARI

Çalışmada Türkiye’de 2002-2022 dönemine ait çeyrek yıllık veriler kullanılarak tarımsal ürünler ithalatı, petrol fiyatları, döviz kuru ile gıda ve alkolsüz içecek fiyatları arasındaki ilişkiler incelenmektedir. Değişkenler arasındaki ilişkilerin analizinde Granger nedensellik analizi, Johansen eşbütünleşme ve hata düzeltme modelleri kullanılmaktadır. Çalışmanın bulgularına göre tarımsal mallar ithalatı ile gıda ve alkolsüz içecek fiyatları arasında çift yönlü, petrol fiyatları ile gıda ve alkolsüz içecek fiyatları arasında tek yönlü Granger nedensellik ilişkisi vardır. Johansen eşbütünleşme analizine uzun dönemde tarımsal mallar ithalatı (-4,039) gıda ve alkolsüz içecek fiyatlarını olumlu etkilemektedir. Petrol fiyatları, reel döviz kuru ile gıda ve alkolsüz içecek fiyatları arasında istatistiki olarak anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır. EMC analizine göre her bir çeyrek dönemde model hatası -0,387 birim azalmaktadır. Petrol fiyatlarındaki artış gıda ve alkolsüz içecek fiyatlarını kısa dönemde artırmaktadır (0,783). Reel döviz kuru ve tarımsal ürünler ithalatı ile gıda ve alkolsüz içecek fiyatları arasında kısa dönemde istatistiki olarak anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır. Belirtilen bulgular ışığında Türkiye’de uzun dönemde gıda fiyatlarındaki artışlara engel olabilmek için bu malların yurtiçi üretiminin artmasına ihtiyaç vardır. Gıda malları ithalatı yurtiçi gıda fiyatlarında artışa engel olmakla birlikte ithalat artışı dış ticaret açığını beraberinde getirmektedir. Bu nedenle özellikle yerli tarımsal üretimin artırılması tavsiye edilebilir. Öte yandan gıda ve alkolsüz içecek üretiminin petrole bağımlılığının azaltılması, elektrikli üretim sistemlerinin geliştirilmesi fiyat artışlarına engel olabilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Gıda ve Alkolsüz İçecek Fiyatları, Enflasyon, Nedensellik, Eşbütünleşme Analizi

DETERMINANTS OF FOOD AND NON-ALCOHOLIC BEVERAGE PRICES IN TURKEY: FINDINGS OF CAUSALITY AND COINTEGRATION FOR THE PERIOD 2002-2022

In the study, using quarterly data for the period 2002-2022 in Turkey, the relations between agricultural product imports, oil prices, exchange rates and food and non-alcoholic beverage prices are examined. Granger causality analysis, Johansen cointegration and error correction models are used in the analysis of the relationships between the variables. According to the findings of the study, there is a two-way Granger causality relationship between agricultural goods imports and food and non-alcoholic beverage prices, and a one-way Granger causality relationship between oil prices and food and non-alcoholic beverage prices. According to Johansen cointegration analysis, agricultural goods imports (-4,039) have a positive effect on food and non-alcoholic beverage prices in the long run. There is no statistically significant relationship between oil prices, real exchange rates, and food and non-alcoholic beverage prices. According to the EMC analysis, the model error decreases by -0.387 units in each quarter. The increase in oil prices increases food and non-alcoholic beverage prices in the short run (0.783). There is no statistically significant relationship between real exchange rate and agricultural product imports and food and non-alcoholic beverage prices in the short run. In the light of the stated findings, there is a need to increase the domestic production of these goods in order to prevent the increase in food prices in the long term in Turkey. Although the import of food goods prevents the increase in domestic food prices, the increase in imports brings about a foreign trade deficit. For this reason, it can be recommended to increase domestic agricultural production in particular. On the other hand, reducing the dependence of food and non-alcoholic beverage production on oil and the development of electrical production systems may prevent price increases.

Keywords:

Food and non-alcoholic beverages, Inflation, Causality, Cointegration,

PDF

___

Aday, S. ve Aday, M. S. (2020). Impact of COVID-19 on the food supply chain, 24 Ağustos 2020.
Akpolat, A. G., ve Altintaş, N. (2013). Enerji tüketimi ile reel GSYIH arasındaki eşbütünleşme ve nedensellik ilişkisi: 1961-2010 dönemi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 10(1), 115-127,
Baek, J-K., ve Won, W. (2010). Analyzing factors affecting U.S. food price inflation. Canadian Journal of Agricultural Economics, 22(1), 303-320.
Barbaros, M., Kalayci, S., ve Bakır D. (2019). Türkiye’de gıda ihracatı, gıda fiyatları ve enflasyon arasındaki nedenselliğin analizi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 2(1), 7-18.
Bayramoğlu, A., ve Yurtkur A. (2015). Türkiye’de gıda ve tarımsal ürün fiyatlarınıuluslararası belirleyicileri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 63-73.
Chen, S., Kuo H., ve Chen C. (2010). Modeling the relationship between the oil price and global food prices, Applied Energy, 44(1), 2517-2525.
Coronado, S., Rojas, O., Romero-Meza, R., Apostolos, S., ve Chiu L. (2018). Dynamic Modeling and Econometrics in Economics and Finance, New York: Springer.
Çınar, G., ve Hushmat, A. (2016). Impact of volatility of world oil prices on Turkey’s food prices: GARCH approach. Global Journal of Economics and Business Studies, 3(2), 5-19.
Damba, O. T., Birinci, A., ve Bilgiç, A. (2019). Estimation of short and long-run relationship between selected food prices and macroeconomic variables in Ghana. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(1), 92-105.
Erdinç, Z. (2008). İkiz açıklar hipotezinin Türkiye’de 1950-2005 yılları arasında eşbütünleşme analizi ve Granger nedensellik testi ile incelenmesi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(3), 1-8.
Esmaeili, A., ve Shokoohi, Z. (2011). Assessing the effect of oil price on world food prices: Application of principal component analysis. Energy Policy, 39(2), 22-35.
Eştürk, Ö. ve Albayrak, N. (2018). Tarım ürünleri-gıda fiyat artışları ve enflasyon arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 18. EYİ Özel Sayısı, 147-158. DOI: 10.18092/ulikidince.353991
FAO (2008). Food and Agriculture Organization of the United Nations official web page. Erişim: 10 Ocak 2023, www.fao.org.
FAO (2023). Food and Agriculture Organization of the United Nations official web page. https://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpricesindex/en/.
Girgin, Z. (2016). Sayısal Analiz Ders Notları. Erişim: 10 Ocak 2023, http://zgirgin.pau.edu.tr/Dokumanlar/ Say%C4%B1sal%20Analiz.pdf
Gujarati, D. (2009). Basic Econometrics. New Delhi: McGraw-Hill Education.
Haji, J., ve Fekadu, G. (2012). Determinants of the recent soaring food inflation in Ethiopia. Universal Journal of Education and General Studies, 1(8), 227-232.
Hamilton, J. D. (1983). Oil and the macroeconomy since World War II. Journal of Political Economy, 91(2), 125-136.
Jebabli, I., Arouri, M. ve Teulon, Frederic. (2014). On the effects of world stock market and oil price shocks on food prices: an empirical investigation based on TVP-VAR models with stochastic volatility. Energy Economics, 24(10), 66-98.
Karadaş, H. A. ve Koşaroğlu, Ş. M. (2020). Tarım ürünleri fiyatları, ham petrol fiyatı ve döviz kuru ilişkisi: Türkiye için eşbütünleşme analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 515-526.
Lamm, R., ve Westcott, P. C. (1981). The effects of changing input costs on food prices. American Journal of Agricultural Economics, 63(2), 24-35.
Mitchell, D. (2008). A Note on Rising Food Prices. World Bank Policy Research Working Paper. No.4682, 1(1), 1-20.
Pal, D. ve Subrata, K. (2018). Interdependence between crude oil and world food prices: a detrended cross correlation analysis. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 25(1), 1032-1044.
Peron, P. (1997). Further evidence on breaking trend functions in macroeconomic variables. Journal of Econometrics, 33(2), 80-92.
Rehman, F. U., ve Khan, D. (2015). The determinants of food price inflation in Pakistan: An econometric analysis. Advances in Economics and Business, 32(2), 3-12.
Sargan, J. D. (1964). Wages and Prices in the United Kingdom: A study in Econometric Methodology in Econometric Analysis for National Economic Planning. London: Butterworths. SOFI (2022), Dünyada Gıda Güvenliği ve Beslenme Raporu. Erişim: 10 Ocak 2023. https://docs.wfp.org/api/documents/WFP-0000140990/download/?_ga=2.144607669.1260971313.1674809687-1791347239.1674809687
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (2022). Reel Efektif Döviz Kuru. Erişim: 10 Ocak 2023. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/02713545-8428-49ab-a9d9-0f770895d513/REERMetaveri.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-02713545-8428-49ab-a9d9-0f770895d513-n.VviuQ.
Türkiye İstatistik Kurumu (2022). Dış Ticaret Göstergeleri. Erişim: 10 Ocak 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri-Aralik-2021-45535
Türkiye İstatistik Kurumu (2022). Özel Kapsamlı Tüketci Fiyat Endeksleri. Erişim: 10 Ocak 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Tuketici-Fiyat-Endeksi-Ekim-2022-45799
UNECA (United Nations Economic Commission of America) (2008). High Food Prices: Impact and Recommendations for Actions. Paper prepared by FAO, IFAD and WFP forth meeting of the Chief Executives for Coordination on 28-29 April 2008. Bern, Switzerland. Erişim tarihi: 20.07.2010, http://www.uneca.org/rcmRCM9High-foodprices.pdf.
Zhang, Y., ve Wei, Y. (2010). The crude oil market and the gold market: evidence for cointegration, causality and price discovery. Resources Policy, 35(3), 44-54.