Türk Hukukunda Evlat Edinme Müessesesinin Tarihi Gelişimi

Nesebi belli olsun olmasın başkasına ait bir çocuğu kendi çocuğu olarak kabul etme anlamındaki evlat edinme geçmişte ve günümüzde rastlanan sosyal ve hukuki bir olgudur. Aileyle çocuk arasında evlat edinme ilişkisinin kurulması, toplumlarda ortaya çıkan hukuk düzeninin yarattığı yapay bir soy bağı kurma yoludur. İnsanların varoluşlarından beri ihtiyaç duydukları evlat edinme kurumunun kökeni, kendi hukuk tarihimiz açısından, İslamiyet öncesi Türk hukukunda bulunmaktadır. Uygur belgelerinden edinilen bilgilere göre, Eski Türklerdeki evlat edinme kuralları birçok yönden günümüzdeki kanun hükümleriyle benzerlik göstermektedir. İslamiyet’in kabul edilmesiyle birlikte, İslam hukukunun onay vermediği evlat edinme kurumu, hukukumuzdan uzunca bir süreliğine çıkmıştır. Evlat edinme kurumu, 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi ile birlikte ilk kez resmi olarak 1926 yılında hukukumuzda düzenlenmiştir. Kanunda evlat edinme, Uygur belgelerindeki gibi, sözleşme temeline dayandırılmıştır. Medeni Kanundaki evlat edinme ile ilgili hükümler 2001 tarihli ve 4721 Sayılı Kanunla gerek esasa ilişkin şartlarda gerek şekle ilişkin şartlarda oldukça geniş ve köklü değişiklikler yaparak yeniden düzenlenmiştir. İslamiyet öncesi Türklerde var olan evlat edinme kurumunun yüzyıllar sonra modern haliyle Cumhuriyet dönemi medeni kanunlarımızda yerini almış olması bir çeşit öze dönüş olarak nitelendirilmelidir.

Anahtar Kelimeler:

Evlat Edinme, Evlatlık, Uygurlar, Türk Medeni Kanunu, Tebenni, Nesep, Sözleşme

HISTORICAL DEVELOPMENT OF THE INSTITUTE OF ADOPTION IN TURKISH LAW

Adoption, in the sense of accepting a child belonging to someone else as one’s own child, regardless of lineage, is a social and legal phenomenon encountered in the past and present. Establishing an adoption relationship between the family and the child is a way of establishing an artificial lineage created by the legal order emerging in societies. The origin of the institution of adoption, which people have needed since their existence, can be found in pre-Islamic Turkish law in terms of our own legal history. According to the information obtained from the Uyghur documents, the adoption rules in the Old Turks are similar to the provisions of today’s law in many ways. With the acceptance of Islam, the institution of adoption, which is not approved by Islamic law, has been removed from our law for a long time. The institution of adoption was formally regulated in our law for the first time in 1926 with the Turkish Civil Code No. 743. In this Code, adoption is based on contract, as in Uyghur documents. Provisions regarding adoption in the Civil Code were rearranged by Law No. 4721 of 2001 by making extensive and fundamental changes in both the substantive terms and the formal conditions. The fact that the institution of adoption, which existed in the pre-Islamic Turks, took its place in our civil laws of the Republic period in its modern form centuries later, should be considered as a kind of return to the roots.

Keywords:

Adoption, Adopted Child, The Uyghurs, Turkish Civil Code, Tebenni, Lineage, Contract,

PDF

___

Akıntürk, Turgut (2006) Türk Medeni Hukuku, Aile Hukuku 2. Cilt, 10. Bası, İstanbul, Beta Basım Yayın.
Akyüz, Emine (2021) Çocuk Hukuku Çocukların Hakları ve Korunması, 8. Baskı, Ankara, Pegem Akademi.
Akyüz, Emine (2000) Ulusal ve Uluslararası Hukukta Çocuğun Haklarının ve Güvenli- ğinin Korunması, Ankara, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Arat, Tuğrul (1977) “Evlat Edinme Hukukundaki Gelişmelere Toplumsal-İşlevsel Açıdan Bakış”: Fişek, Hicri/ Göğer, Erdoğan (Editörler), Osman F. Berki’ye Armağan, Ankara, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
Arık, K. Fikret (1949) “Türk Hukukunda Evlat Edinme”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C:4, S:1, s.184-211.
Arsal, Sadri Maksudi (1947) Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası.
Arsebük, Esat (1940) Medeni Hukuk C:II Aile Hukuku, Ankara, Recep Ulusoğlu Yayınevi.
Ataay, M. Aytekin (1957) Medeni Hukukta Evlat Edinme, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası.
Avcı, Mustafa (2018) Türk Hukuk Tarihi, 7. Bası, Konya, Atlas Akademi Yayınları.
Aydın, Mehmet Akif (1995) “Tebenni”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:11, s.527-529.
Aydın, Mehmet Akif (2022) Türk Hukuk Tarihi, 18. Baskı, İstanbul, Beta Yayınları.
Aydoğdu, Murat (2010) Çağdaş Hukuki Gelişmeler Işığında Evlat Edinme, 2. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi.
Aydos, Oğuz Sadık (2003) “Yeni Medeni Kanuna Göre Evlat Edinme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:4, S:1-2, s.117-140.
Bay, Abdullah (2014) “Osmanlı Toplumunda Evlatlıklar ve Hukuki Durumları”, Turkish Studies, C:9, S:4, s.149-163.
Belen, Herdem (2005) Yeni Medeni Kanun Hükümleri Uyarınca Evlat Edinme, Türk- İsviçre-Alman Karşılaştırmalı Hukuk Değerlendirmesiyle, İstanbul, Beta Basım Yayın.
Berki, Şakir (1962) Alman, İsviçre ve Türk Medeni Kanunlarında Evlat Edinme, Ankara, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
Bilmen, Ömer Nasuhi (1967) Hukuk-ı İslamiyye ve Islahat-ı Fıkhiyye Kamusu, C:7, İstanbul, Bilmen Yayınevi.
Caferoğlu, Ahmet (1939) “Türk Taamül Hukukunda Evlatlık Müessesesi”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, C:II, S:1, s.97-118.
Cin, Halil/ Akgündüz, Ahmed (1995) Türk Hukuk Tarihi Kamu Hukuku, C:1, 3. Baskı, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Cin, Halil/ Akgündüz, Ahmed (1996) Türk Hukuk Tarihi Özel Hukuk, C:2, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Cin, Halil/ Akyılmaz, Gül (2017) Türk Hukuk Tarihi, 9. Baskı, Konya, Sayram Yayınları.
Demir, Abdullah (2011) Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Yitik Hazine Yayınları.
Dural, Mustafa/ Öğüz, Tufan/ Gümüş, Mustafa Alper (2018) Türk Özel Hukuku Cilt III Aile Hukuku, 13. Bası, İstanbul, Filiz Kitabevi.
Ekinci, Ekrem Buğra (2015) Hukukun Serüveni, 2. Baskı, İstanbul, Arı Sanat Yayınevi. Ekinci, Ekrem Buğra (2008) Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, İstanbul, Arı Yayınları.
Feyzioğlu, Feyzi Necmeddin (1986) Aile Hukuku, 3. Baskı, İstanbul, Filiz Kitabevi.
Gençcan, Ömer Uğur (2021) Çocuk Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları.
Gül, Bülent (2021) “Uygurlarda ve Moğollarda Evlatlık Uygulamaları”, Journal of Turkish Studies, Özel Sayı 1, s.129-140.
Gürkan, Ülker (1974) Evlat Edinme ve Beslemelerin Hukuki Durumu, Türk Hukuku ve Toplumu Üzerine İncelemeler, Ankara, Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları.
Güven, Kudret (2006) “Evlat Edinmeye İlişkin Türk Medeni Kanunu Hükümlerinin Değerlendirilmesi”, Yargıtay Dergisi, C:32, S:4, s.529-551.
İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. El Hafid el Kurtubi (1992) Bidâyet’ül-Müçtehid, C:2 İstanbul, Ensar Neşriyat.
İnan, Abdülkadir (1948) “Göçebe Türk Boylarında Evlatlık Müesseseleriyle İlgili Gelenekler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C:VI, S:3, Ma- yıs-Haziran, s.127-137.
İnan, Ali Naim (1968) Çocuk Hukuku, İstanbul, İstanbul Cezaevi Matbaası.
İstanbul Kadı Sicilleri- Bab Mahkemesi 54 Numaralı Sicil (H. 1102 / M. 1691) (2011) (Haz. Hüseyin Kılıç, Yılmaz Karaca, Rasim Erol, Salih Kahriman, Fuat Recep, Sabri Atay), İstanbul, İsam Yayınları, s.e.t. 31.03.2023.
İstanbul Kadı Sicilleri- Davud Paşa Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H. 1196-1197 / M. 1782-1783) (2019) (Ed. Coşkun Yılmaz), İstanbul, İsam Yayınları, s.e.t. 31.03.2023.
İstanbul Kadı Sicilleri- İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil (H. 1073- 1074/ M. 1663-1664) (2010) (Haz. Yılmaz Karaca, Rasim Erol, Salih Kahraman, Fuat Recep, Sabri Atay, Hüseyin Kılıç), İstanbul, İsam Yayınları, s.e.t. 31.03.2023.
İzgi, Özkan (1987) Uygurların Siyasi ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre), Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Karakoç, İrem (2015) “Bir İslâm Hukuku Müessesesi Olan Hidâne Hakkının ve Os- manlı Aile Hukuku’nda Uygulanışının İzmir Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan Bir Karar Örneği Üzerinden İncelenmesi”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:19, S:3, Temmuz, s.151-206.
Kaşgarlı, Mahmut (1986) Divanü Lügat-il Türk Tercümesi, C:III, Çev. Besim Atalay, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kaya, Cengiz (2009) Türk Hukukunda Evlat Edinme, İstanbul, Beta Basım Yayın.
Kılıçoğlu, Ahmet M. (2014) Medeni Kanun’umuzun Aile Miras ve Eşya Hukukuna Getirdiği Yenilikler, 3. Bası, Ankara, Turhan Kitabevi.
Köprülü, Bülent/ Kaneti, Selim (1986) Aile Hukuku, İstanbul, Özdem Kardeşler Matbaası.
Köse, Saffet (2003) “Lakît”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:27, s.68-69.
Kurt, Abdurrahman (2013) Bursa Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi (1839-1876) Sosyo-Ekonomik Yapı, Gelenek ve Görenekler, Bursa, Sentez Yayıncılık.
Kurt, Abdurrahman (1994) “İslam’ın Koruyucu Aileye Bakışı”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C:6, S:1, s.177-186.
Kurt, Abdurrahman (1992) “Tanzimat Döneminde Koruyucu Aile Müesseseleri”: Erverdi, Ezel/ Yıldız, Hakkı Dursun (Editörler), Sosyo Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
Kurtoğlu, Yasemin (2019) Eski Orta Asya Türk Devletleri’nde Aile, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Mahmud Esad Efendi (2012) Tarih-i İlm-i Hukuk, (Haz. Fethi Gedikli, Mahmud Esad Kalıpçı, Ebru Kayabaş, Sevtap Metin, Ayhan Ceylan, Abdullah Demir, İrem Karakoç, Ali Âdem Yörük), Ankara, Yetkin Yayınları.
Mavsıli, Abdullah b. Mahmud (2012) El-İhtiyar Tercümesi, C:2, Çev. Mehmet Keskin, İstanbul, Hikmet Neşriyat.
Oğuzman, Kemal/ Dural, Mustafa (1994) Aile Hukuku, İstanbul, Filiz Kitabevi.
Oğuzoğlu, Cahit (1958) Medeni Hukuk II Aile Hukuku, 4. Basım, Ankara, Güzel Sanatlar Matbaası.
Özdemir, Hayrunnisa/ Ruhi, Ahmet Cemal (2018) Çocuk Hukuku, İstanbul, On İki Levha Yayınları.
Öztan, Bilge (2002) Medeni Hukuk’un Temel Kavramları, 8. Bası, Ankara, Turhan Kitabevi.
Ruhi, Ahmet Cemal (2013) Türk Hukukunda Evlat Edinme ve Evlat Edinme ile İlgili Yabancı Mahkeme Kararlarının Türkiye’de Tanınması, 2. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınları.
Sağlam, Osman (2006) “İslam Hukuku Açısından Evlat Edinme”, (Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Saymen, Ferit Hakkı/ Elbir, Halit Kemal (1960) Türk Medeni Hukuku Cilt 3: Aile Hukuku, İstanbul, Hak Kitabevi. Serozan, Rona (2000) Çocuk Hukuku, İstanbul, Beta Yayınları.
Serozan, Rona (2015) Medeni Hukuk- Genel Bölüm- Kişiler Hukuku, 6. Bası, İstanbul, Vedat Kitapçılık.
Şıpka, Şükran (1999) “4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun ‘Evlat Edinme’ye İlişkin Hükümlerinin İncelenmesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C:57, S:1-2, s.301-322.
Tekinay, Selahattin Sulhi (1990) Türk Aile Hukuku, 7. Bası, İstanbul, Filiz Kitabevi.
Turan, Ali (2016) “1815 Numaralı Trabzon Şer’iye Sicilindeki Üç Kayıt Işığında Osmanlı Hukukunda Evlatlık ve Koruyucu Ailelik Üzerine Bir İnceleme”: Gedikli, Fethi (Editör), II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri C:1, 13-14 Mayıs 2016, İstan- bul, XII Levha Yayınları.
Üçok, Coşkun/ Mumcu, Ahmet/ Bozkurt, Gülnihal (2017) Türk Hukuk Tarihi, 19. Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi.
Velidedeoğlu Hıfzı Veldet (1965) Türk Medeni Hukuku C:2 Aile Hukuku, 5. Bası, İstanbul, Nurgök Matbaası.
Yazır, Elmalılı Hamdi (1993) Kur’ân-ı Kerîm ve İzahlı Meâli, (Haz. Dücane Cündioğlu), İstanbul, İslamoğlu Yayıncılık.
Zevkliler, Aydın (1995) Medeni Hukuk Giriş ve Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku Aile Hukuku, Ankara, Savaş Yayınları.