YENİ TÜRK EDEBİYATINDA BİR KURMACA ÖGESİ OLARAK TİYATRO VE DİĞER SAHNE SANATLARI

Belirli bir zaman ve belirli bir yerde, bir izleyici kitlesine sunulan gösteriler olarak tanımlanabilecek sahne sanatları, bu geniş tanım gereği, geleneksel eğlence biçimlerinden Batı etkisinde gelişen modern tiyatroya pek çok etkinliği içine alır. Teknoloji çağının öncesinde ‘en faydalı eğlence’ olarak görülen tiyatro başta gelmek üzere, sahne sanatları bugün de geniş kitlelere ulaşmaya devam etseler de en güçlü etkilerini sinemanın yeni yeni yaygınlaştığı geç Osmanlı-erken Cumhuriyet aralığındaki geçiş döneminde gösterirler. Ağırlıklı olarak Beyoğlu ve Direklerarası’nda faaliyet gösteren tiyatrolar, bir dönemin en yaygın eğlence şekillerinden tuluat tiyatroları ve bunların icracıları komik-i şehirler, özgün veya adapte oyunları Anadolu’nun en uzak köşelerine kadar ulaşmasını sağlayan gezici kumpanyalar az sayıda roman, öykü, şiir ve tiyatro oyununda ele alınırlar. Çoğu zaman sanat aşkının, tiyatro hevesinin, sanatsal hazzın ve bütün bunların seyirciyle paylaşılması için yapılan fedakârlıkların estetik bir yüceltimle ele alındığı bu eserler, sahne sanatlarının az bilinen dünyası hakkında değerli bilgiler verirler. Kulislerde, sahne arkasında yaşananları, sanatçıların çileli hayatları ve özellikle turneye çıkan kumpanyaların yaşadığı zorlukları sanatın gücü ve tiyatro sevgisiyle iç içe geçirerek ele alırlar.

Anahtar Kelimeler:

Sahne sanatları, kurmaca, tiyatro, tuluat, ortaoyunu, sirk

THEATER AND OTHER STAGE ARTS AS A FICTIONAL ELEMENT IN MODERN TURKISH LITERATURE

Stage arts, which can be defined as performances presented to an audience at a given time and in a certain place, includes many activities from traditional entertainment forms to modern theater which developed under the influence of the West. Although the theater, which was considered to be the most beneficial entertainment before the era of technology, continues to reach wide audiences today, the most powerful effects of the theater have been seen in the transition period between the late Ottoman-early Republic period when cinema was just getting widespread. Theaters, which were predominantly in Pera and Direklerarasi, the improvisation theaters which are the most popular forms of entertainment of the time, and their performers, the Fools, and traveling companies that provide original or adapted plays to the farthest corners of Anatolia are told in novels, short stories, theater plays and poems, which are scarce in number. Most of the time, these works, in which the love of art, theater enthusiasm, artistic pleasure and sacrifices made to share all this with the audience, are handled with an aesthetic uplift, give valuable information about the less known world of stage arts. They tell the stories of the backstage, experiences of the artists behind the scenes, the ordeal of the artists, and especially the difficulties of the touring companies, intertwined with the power of the art and the love of theater.

Keywords:

Stage arts, fiction, theater, improvisation theater, theatre-in-the-round, circus,

PDF

___

Abasıyanık, Sait Faik (1986). Kumpanya-Kayıp Aranıyor. Ankara: Bilgi.
Adıvar, Halide Edip (2000). Sinekli Bakkal. İstanbul: Özgür.
Ahmet Mithat Efendi (1293). Menfâ. İstanbul: Kırkambar Matbaası.
Ahmet Rasim (1969). Muharrir Bu Ya. Ankara: Milli Eğitim.
Ahmet Rasim (2012). Şehir Mektupları. Hayrettin Orhanoğlu (haz.). İstanbul: İnkılâp.
Akçam, Alper (2010). Türk Romanında Karnaval. Ankara: Ürün.
Aksel, Malik (1977). İstanbul'un Ortası. Ankara: Kültür Bakanlığı.
And, Metin (2012). Oyun ve Bügü-Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi.
And, Metin (2014). Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim.
Atay, Oğuz (2016). Oyunlarla Yaşayanlar. İstanbul: İletişim.
Bakşi, Kadriye (2014). Kumpanya Nula. İstanbul: Nesin.
Başbuğ, Esra Dicle (2013). Resmî İdeoloji Sahnede-Kemalist İdeolojinin İnşasında Halkevleri Dönemi Tiyatro Oyunlarının Etkisi. İstanbul: İletişim.
Buğra, Tarık (1970). İbiş’in Rüyası. Ankara: Hisar.
Burak, Sevim (1993). Palyaço Ruşen. İstanbul: Nisan.
Cansever, Edip (2019). Öncesi de Kalır. İstanbul: Yapı Kredi.
Güntekin, Reşat Nuri (1995). Son Sığınak. İstanbul: İnkılâp.
Güntekin, Reşat Nuri (2008). Anadolu Notları I-II. İstanbul: İnkılâp.
Hepçilingirler, Feyza (2001). Eski Bir Balerin. İstanbul: Remzi.
Huizinga, Johan (2006). Homo Ludens-Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme. Mehmet Ali Kılıçbay (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
Karasu, Bilge (2010). Göçmüş Kediler Bahçesi. İstanbul: Metis.
Kaygılı, Osman Cemal (1997). Aygır Fatma. İstanbul: İnkılâp.
Kür, Pınar (1977). Küçük Oyuncu. Ankara: Bilgi.
Öndin, Nilüfer (2003). Cumhuriyet’in Kültür Politikası ve Sanat (1923-1940). İstanbul: İnsancıl.
Örik, Nahid Sırrı (1996). San’atkârlar. M. Kayahan Özgül-Vahide Bilgi (haz.). İstanbul: Oğlak.
Örik, Nahid Sırrı (2011). İstanbul Yazıları. Bahriye Çeri (haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Özgül, M. Kayahan (2009). “Şevkefzâ’dan Sûzidilârâ’ya Bir Gezinti”. Yıldız Olmak Kolay mı? içinde. M. Kayahan Özgül (haz.). İstanbul: Oğlak.
Pamuk, Orhan (2017). Kar. İstanbul: Yapı Kredi.
Parla, Jale (2009). Babalar ve Oğullar-Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim.
Parla, Jale (2011). Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım. İstanbul: İletişim.
Rudlin, John (2000). Commedia dell’ Arte. Ezgi İpekli. (çev.). İstanbul: Mitos Boyut.
Samipaşazâde Sezai (2016). Küçük Şeyler. Kemal Bek (haz.). İstanbul: Özgür.
Sunar, Erhan (2014). Veda Oyunu. İstanbul: Alakarga.
Taner, Haldun (2015). Sersem Kocanın Kurnaz Karısı. İstanbul: Yapı Kredi.
Uyar, Turgut (2017). Büyük Saat. İstanbul: İletişim.
Yavuz, Kemal (1975). Reşat Nuri Güntekin'in Tiyatro ile İlgili Makaleleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.