Osmanlı’da Erkek Giyiminin Modernleşme Süreci

Osmanlı’da modernleşme düşüncesi, Tanzimat dönemiyle uygulama alanları bulurken Osmanlı kadınını ve erkeğini yeniden biçimleyen en önemli güç, giysi değişimleri olmuştur. Osmanlı’da yüzyıllar boyu, kadın ve erkek giysilerinin, hemen hiç değişmeden, biçimsel özelliklerini koruyarak, Tanzimat dönemine kadar sürdüğü göz önüne alınınca, yaşanan değişimin önemi bugün daha iyi anlaşılmaktadır.Osmanlı’da erkek giyimindeki değişiklikleri irdelerken, Osmanlı terzilerini, giyim bilgisinin kadınlarımıza öğretilmesine ilişkin ilk makaleleri, ilk kitapları da incelemek gerekmektedir. Meşrutiyet’in ilk yıllarına kadar, ‘Müslüman Türk’ terzi bulmanın güçlüğü nedeniyle İstanbul’dan Paris’e, Londra’ya, Berlin’e vb. gidip terzilik bilgisi öğrenen ‘gayr-i müslim’ Osmanlı terzi ustalarının modern giyimin ilk üreticileri olarak uzun yıllar piyasada etkili oldukları görülmektedir. Daha sonra birçok ‘Müslüman Türk’ Osmanlı terzisi, mesleğinin inceliklerini Avrupa’da olduğu gibi kendi ülkelerinde açılacak ‘Terzi Mektebleri’nde / Akademileri’nde öğrenecekler, öğreteceklerdir. Mustafa Refîk, Osman Zeki Bey ve Behire Hakkı gibi çok değerli Osmanlı terzileri, Osmanlı’daki terzilik hareketlerinin öncülerinden olurken yaptıkları yayınlar, günümüze, dönemlerindeki koşulları, sıkıntıları ve başarıları aktarmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Terzilik, Moda, Osmanlı, Kalıp, Terzilik Eğitimi

Modernization Period of Ottoman Menswear

As the idea of modernization found application in politics and the society in the Tanzimat period in the Ottoman Empire, the most important drive that reshaped the Ottoman women and men was the change in clothing. Today, we can understand the importance of these changes when we consider that men and women garments, which have similar formal specialities, had continued with almost no change for centuries until the Tanzimat period.When investigating the changes in male garments in the Ottoman Empire, it is necessary to study primarily the publications and articles by Ottoman tailors that were used to teach garment knowledge to Ottoman women. Until the first years of the constitutional monarchy, because of the difficulty in finding ‘Muslim Tailors’, non-Muslim tailor masters used to go from Istanbul to Paris, London, Berlin etc., to learn tailoring knowledge and they became effective for many years in the market as the first producers of modern garments in the Ottoman Empire. Later, most Ottoman tailors would learn the intricacies of the profession from the ‘Tailor Schools and Academies’ in their country and would teach to others. There were many valuable Ottoman tailors, e.g. Mustafa Refik, Osman Zeki Bey and Behire Hakkı, who were the leaders of tailoring, and their publications inform us of the circumstances, difficulties and achievements in their period.

Keywords:

Tailoring, Fashion, Ottoman, Pattern, Tailoring Education,

PDF

___

17.Yüzyılda İsveç Büyükelçisi Claes Ralamb’ın Yaptırdığı Tablolarla Avcı Mehmed’inAlay-ı Hümayunu (2006), İstanbul: Pera Müzesi Yayını.
Abdülaziz Bey (2002), Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri [Âdât ve Merasim-i KadimeTabirât ve Muâmelât-ı Kavmiyye-i Osmaniyye],Yayına Hazırlayanlar: Prof.Dr. Kâzım Arısan, D. Arısan Günay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Alus, S.M. (1950), “II.Abdülhamit Devrinde Erkek Kıyafetleri”, Resimli Tarih Mecmuası, Aralık 1950 (12): 487-490.
Atasoy, N. (2005), Derviş Çeyizi / Türkiye’de Tarikat Giyim Kuşam Tarihi, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
Baysal, Ş. (1942), Türkiye’de Terzilik, Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
Behire Hakkı, Biçki Nazariyât ve Kavâidinin Tedrisât-ı Âliye Kısmı
/ Kadın ve Çocuk Metodları, Türk Kadınları Biçki Yurdu, Kitap: 1, Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı, 1329 / 1332 [1913], İstanbul.
Boucher, F. (1983), Histoire Du Costume - En Occident De L’Antiquité A Nos Jours, Paris: Flammarion.
Chenoune, F. (1993), A History Of Men’s Fashion, London: Flammarion.
Cumhuriyet Gazetesi, 24.10.1969, s.7.
Çolak, G., Uçan, L. (2008),“Behire Hakkı”, II.Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Basında Kadın Öncüler, Heyamola Yayınları, 51- 53 s., İstanbul.
Dalvimart, O. (2012), Osmanlı Kostümleri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları - Türkiye Sanayi İşverenleri Sendikası Yayınları.
Demiryürek, M. (2010),“Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Değişen Moda Anlayışının Edebiyata Yansımaları [1860–1923]”, Turkish Studies / International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/3, Summer 2010, 1009-1043 s.
Evliya Çelebi (1995), b. Derviş Muhammed Zıllî, Evliya Çelebi Seyâhatnâmesi, I. Kitap: İstanbul, [Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini], Hazırlayan: Orhan Şaik Gökyay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Gürsoy, Ü. (2009), “Türk Kültüründe Terzilik” / “1872 -1900 Yılları Arası Türk Edebiyatına Terzilik Mesleğinin Yansımaları”, Acta Turcica / Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 1, Sayı 2/2, Temmuz 2009, 168-183 s.
İnci Mecmuası, 1 Kanûn-ı evvel (Aralık)1335 [1919], No.1, Arka dış kapak.
İpek, S. (2009), Topkapı Sarayı Müzesi Örneklerine Göre Yazılı Ve Görsel Kaynaklar Işığında 18.-19. Yüzyıl Saray Kadın Modası, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karayaman, M. (2009), “İzmir Terzi Mektebi”, Acta Turcia, Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl:1, Sayı: 2, Temmuz 2009, 1-14 s.
Littré, Paul-Emile (1978), Dictionnaire De La Langue Française, Tome:4, Edité par Encylclopedia Britannica, Chicago: İmp. R.R.D&S. Company.
Musavver İslâm Salon Mecmûası, No: 1, 27 Mart 1330 [9 Nisan 1914-B.S.], 8 s., İstanbul.
Osman Hamdi Bey (1999), De Launay, Victor Marie, 1873 Yılında Türkiye’ de Halk Giysileri / Elbise-i Osmaniyye, Çev.: Erol Üyepazarcı, [Viyana Uluslararası Fuarı İçin Kurulan Osmanlı İmparatorluğu Komisyonu’nun Yardımlarıyla Yayımlanan Eser], İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
Osmanlı’da Yahudi Kıyafetleri / Jewish Costume In the Ottoman Empire (Tarihsiz), Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş. , Sergi Kataloğu, İstanbul.
Pınar, İ. (2001), Hacılar, Seyyahlar, Misyonerler ve İzmir, Yabancıların Gözüyle Osmanlı Döneminde İzmir, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
Recaizade Mahmut Ekrem (2004 ), Araba Sevdası, İstanbul: Özgür Yayınları.
Sağduyu, G.B., (2013), “Osmanlı’ da Modernleşme Sürecinde Erkek Giyimindeki Değişim Olgusu [ 1860 – 1925 ]”, Sanatta Yeterlik Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
Sevin, N. (1990), Onüç Asırlık Türk Kıyafet Tarihine Bir Bakış, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Tezcan, H. (2000), 19. yy. Sonuna Ait Bir Terzi Defteri, İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi Yay.
Tezcan, H. (2006), Osmanlı Sarayının Çocukları / Şehzadeler ve Hanım Sultanların Yaşamları ve Giysileri, İstanbul: Aygaz Yayınları.
Tezcan, H. (2011), Osmanlı Sarayı Müzesi Koleksiyonundan Tılsımlı Gömlekler, İstanbul: Timaş Yayınları.
Yaman, B. (2008), Osmanlı Saray Sanatkârları / 18.Yüzyılda Ehl-i Hiref, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Görsel Kaynaklar
Resim 1. “İslâm Terzilerimizden Osmân Zekî Beğ”, (Servet-i Fünûn Mecmuası, No: 1182, 1914: 285)
Resim 2. “Osman Zeki Terzioğlu’nun Reklam Broşürü”,1959. (G.Bike Sağduyu Belgeliği)
Resim 3. “Terzi-zâde Osman Zeki / Son Sistem / Hazır Elbise Fabrikası”. (Resimli Yurd (İzmir), 28 Teşrîn-i evvel [Ekim] 1340 [1924]:7.)
Resim 4. Osman Zeki Terzioğlu’nun Reklam Broşürü, 1959. (G. Bike Sağduyu Belgeliği)
Resim 4. Osman Zeki Terzioğlu’nun Reklam Broşürü, 1959. (G. Bike Sağduyu Belgeliği)
Resim 5. Mustafa Refik, Kızlara Mahsûs Dikiş ve El İşleri kitabının kapağı. (G. Bike Sağduyu Belgeliği)
Resim 6. Behire Hakkı, Biçki Nazariyât ve Kavâidinin Tedrisât-ı Âliye Kısmı /Kadın ve Çocuk Metodları, Türk Kadınları Biçki Yurdu, Kitap: 1, Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı, 1329 / 1332 [1913], İstanbul, Kapak Resmi.
Resim 7. (İÇKAPAK) Terzilere Rehber /“Ladevez Biçki Usûlü”, Dünyanın bütün lisânlarına tercüme edilmiş Paris’in en meşhûr ve nâm-dâr Terzi Mekteplerinde tedrîs edilen “METHODE” kitabından aynen nakl olunmuştur. (Fotoğraf) Eserin Mütercimi: M.Es’ad, / Mütercimi: [ La Mode ] Terzihânesi Sahibi Paris Terziler Akademisi’nden Diplomalı
M. Es‘ad, İzmir - Anadolu Matbaası. (G. Bike Sağduyu Belgeliği)
Resim 8. Osman Hamdi Bey (1999), De Launay, Victor Marie, 1873 Yılında Türkiye’ de Halk Giysileri / Elbise-i Osmaniyye, Çev.: Erol Üyepazarcı, (Viyana Uluslararası Fuarı İçin Kurulan Osmanlı İmparatorluğu Komisyonu’nun Yardımlarıyla Yayımlanan Eser)