Kilimin Ekfrasis ve Göstergelerarasılık Bağlamında Kullanımı: Ayla Çınaroğlu’nun Sihirli Kilim’i

Estetik kuramcılarınca sanatlar, sözsel olan ve sözsel olmayan şeklinde iki ana grup olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sanat dallarının kendi aralarında ve birbirleri arasında çeşitli alışverişler gerçekleşebilmektedir. Sözsel sanatların birbirleri arasındaki alışverişler metinlerarası ilişkiler olarak tanımlanırken, sözsel olmayan sanatların kendi aralarında ve sözsel sanatlarla olan alışverişler ise göstergelerarası ilişkiler olarak nitelenmektedir. Göstergelerarası ilişkilerden biri olan ekfrasis ise sözsel olmayan bir sanatın sözsel sanatta yer alması veya sözsel olmayan sanatların sözsel sanatlardaki temsili olarak tanımlanmaktadır. Ayla Çınaroğlu’nun Sihirli Kilim adlı masal kitabında, geleneksel dokuma çeşitlerinden biri olan kilim, kurgunun temel unsuru olarak kullanılmaktadır. Kilim ve motiflerinin hangi dönüşümlere uğrayarak, bir masal metninde yer aldığının tespitinin amaçlandığı bu çalışmada göstergelerarası çözümleme yönteminden yararlanılmıştır. Adı geçen kitap ile sınırlı bu çalışmada, dilsel ve görsel olarak kilim ve motiflerinin geçirdiği dönüşümler, göstergelerarası ilişkiler ve ekfrasis bağlamında çözümlenmiştir. Masal metninde, sözsel olmayan sanat olarak değerlendirilebilecek, kilim ve motifleri, sözsel olan sanatta yer almaktadır ki bu noktada ekfrasis karşımıza çıkmaktadır. Dilsel bağlamda kilimdeki koçboynuzu motifi koça, kurt izi motifi kurda, suyolu motifi bir akarsuya dönüşmektedir. Bu durum, kilim motifinin, dilsel alanda yeniden üretilmesi olarak değerlendirilebilir. Kilim ve motifleri İllüstrasyon olarak kitap bağlamına aktarılırken, dokuma ve motiflerin malzeme, konum ve şekil gibi nitelikleri dönüşüme uğramaktadır. Kitaptaki motiflerin görselleri alımlayıcıya, metindeki motiflere atıfla oluşturulan dilsel göstergelerin kilim motiflerinden türediğini ayrıca anlatının kilim yüzeyinde kurgulandığını hatırlatmaktadır. Sonuç olarak kilim ve motifleri hem anlamsal hem de şekilsel olarak dönüşüme uğrayarak metinde yer almıştır. Kilim ve motiflerinin, dilsel ve görsel olarak kitapta yer alması geleneksel bir dokumanın başka bağlamlarda dolaşımını, tanınırlığını ve devingenliğini sağlamaktadır. Ayrıca kitap çocukların, maddi kültür unsuru olan kilim ve motifleri hakkında görsel ve dilsel bilgiler edinmesini sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kilim, göstergelerarasılık, ekfrasis, Sihirli Kilim, Ayla Çınaroğlu.

Usage of Rug in the Context of Ekphrasis and Intersemiotics: Ayla Çinaroğlu's Sihirli Kilim

The arts are classified by aesthetic theorists into two main groups, verbal and non-verbal. Various exchanges can take place between and among these branches of art. The exchanges between verbal arts are defined as intertextual relations. The exchanges between non-verbal arts and verbal arts are described as Intersemiotic relations. Ekphrasis, which is one of the intersemiotic relations, is defined as the inclusion of a non-verbal art in verbal art or the representation of non-verbal arts in verbal arts. In Ayla Çınaroğlu's fairy tale book called Sihirli Kilim, that employs one of the traditional weaving types, is used as the basic element of the fiction. In this study, which aims to determine the transformations of rugs and their motifs in a fairy tale text, the method of analysis intersemiotic was used. In this study, linguistic and visual transformations of rugs and motifs are analyzed in the context of intersemiotic relations and ekphrasis. In the text of the tale, rugs and their motifs, which can be considered non-verbal arts, are included in the verbal art, at which point ekphrasis appears. In the linguistic context, the ram's horn motif turns into a ram, the wolf’s track motif turns into a wolf, and the waterway motif turns into a stream. This situation can be evaluated as the reproduction of the rug motif in the linguistic field. While the rug and its motifs are transferred to the context of the book as an Illustration, the qualities of the weaving and motifs such as material, location, and shape are transformed. The visuals of the motifs in the book remind the reader that the linguistic indicators created by referring to the motifs in the text are derived from the rug motifs and that the narrative is constructed from the rug surface. As a result, rugs and their motifs have been used in the text, both in meaning and form. The linguistic and visual inclusion of rugs and their motifs in the book ensures the circulation, recognition, and dynamism of traditional weaving in other contexts. In addition, the book enables children to acquire visual and linguistic information about rugs and motifs, which are material cultural elements.

Keywords:

rug, intersemiotics, ekphrasis, Sihirli Kilim, Ayla Çınaroğlu,

PDF

___

Ağıl, N. (2015). Ekfrasis Batı’da ve bizde görsel sanatın sözlü tasviri. Simurg.
Aktulum, K. (2000). Metinlerarası ilişkiler. Öteki Yayınevi.
Aktulum, K. (2011). Metinlerarasılık//Göstergelerarasılık. Kanguru Yayınları.
Aktulum, K. (2021). Bir çözümleme yöntemi olarak sanatta göstergelerarasılık. Folklor/Edebiyat, 27(107), 661-686. 10.22559/folklor.1850. https://www.folkloredebiyat.org/Makaleler/1246137016_2.makale%20Kubilay%20Aktulum%20(1).pdf
Anar, T. (2021). Nâzım Hikmet şiirinde ekfrasis, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 53, 137-162. 10.21563/sutad.1052251. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2170563
Bayraktaroğlu, A ve Çetin, M. (2013). Fotoğrafta göstergelerarasılık ve yenidenüretim. Art-e Sanat Dergisi, 6(11), 50-74. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/193433.
Çınaroğlu, A. (2017). Sihirli kilim (M. Delioğlu, İllus.). Doğan Egmond.
Deniz, B. (2000). Türk dünyasında halı ve düz dokuma yaygıları. Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Karataş, M. (2017). Bir gösterge türü olarak yanışlar (motifler). Dil Araştırmaları, 11(20), 167-185. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1548250.
Kaya, N. (2016). Evliyâ Çelebi‟nin Seyahatnâme’sinde görsel sanat eserlerinin tasviri: Ekfrastik bir yaklaşım (Tez No: 440702). [Yayınlanmış doktora tezi, İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
Liudmyla, H. (2020). Ekphrasis in Arts And Wonders by Gregory Norminton: Giuseppe Arcimboido and Tommaso Grilli. Philological Treatises Том 12, no 1, 49-60. 10.21272/Ftrk.2020.12(1)-5. https://tractatus.sumdu.edu.ua/index.php/journal/article/view/891/846
Somer, P. M. ve Erdem A. (2015). Mimari temsilde ekfrasis: Danteum ve Masumiyet Müzesi üzerine. Megaron, 10(2), 179-194. 10.5505/MEGARON.2015.25338. https://jag.journalagent.com/megaron/pdfs/MEGARON-25338-ARTICLE_%28THESIS%29-SOMER.pdf
Somer, P. M. (2015). Metinden görsele mimaride ekfrasis (Tez No: 393013). [Yayınlanmış doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
Soylu, H. (2020). Melih Cevdet Anday’ın “İkaros’un Ölümü” adlı şiirinde göstergelerarası etkileşim ve ekfrasis. Folklor/Edebiyat, 26(104), 907-918. 10.22559/folklor.1204. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1369001
Soysaldı, A. (1999). Türk kilimlerinde dokuma ve boyama özellikleri. Erdem, Halı Özel Sayısı III, 10(30), 599-613.
Şengül, Ş. (2012). Metinlerarası anlam aktarımında bir yöntem olarak ekfrasis: şiir-roman ve sinemada kullanımı (Tez No: 306420). [Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi İstanbul Kültür Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
Toprak, O. (2020). Orhan Pamuk’un romanlarında ekfrasis (Tez No: 652916). [Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
Uğur, U. ve Yücel, A. (2020). Göstergelerarasılık bağlamında sinema, tiyatro, edebiyat ve fotoğraf, ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C10, S2. 528-548. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1206556.
Ulu, B ve Şahiner M. (2010). Bir geleneğin kırılma noktası: ekfrasis ve İngiltere’de müzecilik. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27(2), 129-147. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/603860.
Uzundemir, Ö. (2010). İmgeyi konuşturmak İngiliz yazınında görsel sanatlar. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Vieira, M. (2011). Ekphrasis in Girl With a Pearl Earring. Scripta Uniandrade, 9(2), 11-29. 10.18305/1679-5520/scripta.uniandrade.v9n2p10-28. https://www.academia.edu/6420303/Ekphrasis_in_Girl_with_a_Pearl_Earring
Yalçın, A. ve Aytaç, G. (2002). Çocuk edebiyatı. Akçağ Yayınları.