Sait Uğur’un Türkü Derlemeleri Üzerine Bir İnceleme

Anonim halk kültürü ürünlerinden biri olan türküler, halkın kendini anlattığı ve kültürünü yaşattığı, nesiller arası sürekliliğin sağlanmasında kültür aktarımının bir kolunu oluşturan, hikâyeleri, sözleri ve ezgileriyle milli kültürün yansıtılmasında büyük rol oynayan üretimlerdir. Türk kültürünün muhafazasında halk türkülerinin üretenleri ve söyleyenleri kadar derleyenleri de önemlidir. 1900’lü yıllar itibariyle ortaya çıkan Türkçülük akımı etkisiyle inşa edilmek istenen milli kimlik olgusu için folklor ürünlerinin derlenmesi düşünülmüş ve bu amaç doğrultusunda derleme faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Folklor çalışmalarına Cumhuriyet döneminden önce başlamış az sayıdaki araştırmacıdan biri de Sait Uğur’dur. Çalışmanın amacı; Sait Uğur’un derleme anlayışını tespit etmek ve İçel yöresinden derlediği folklor ürünleri arasında büyük yekûn teşkil eden türkülerin konuları üzerinde durularak türkülerde işlenen konuların yoğunluğunu saptamak bu yolla toplumsal belleğin biriktirdiklerini ortaya koymaktır. Çalışmanın bir diğer amacı ise folklor bağlamında çalışan bir araştırmacının yararlanabileceği halk türküleri veri tabanına katkı sağlamaktır. Çalışmada Sait Uğur’un türkü derlemelerini yayımladığı kaynaklar belirlenmiş bu kaynaklardaki türkülerden sözü-bestesi şahsa ait olanlar ve varyantlar çıkarılmış, anonim nitelikli olanlar ezgilerinden bağımsız olarak metin merkezli bir yöntemle incelenmiştir. Konu yoğunluğunun tespit edilebildiği yüz yetmiş türkü, konu başlıkları altında değerlendirilmiş ve değerlendirme neticesinde Sait Uğur’un türkü derlemeleri içinde gurbet- ayrılık-hasret, aşk-sevda, övgü ve arzu-istek konularının, diğer konulardan daha öne çıktığı ve gurbet/ ayrılık/hasret konulu türkülerin birinci sırada yer aldığı görülmüştür. Çalışmada amatör bir derlemeci olan Sait Uğur’un, türkü derlemeleri içinde gurbet-ayrılık-hasret konulu türkülerin birinci sırada yer almasından hareketle, derlemelerin yapıldığı konar-göçer toplulukların yoğunca yaşadığı bölgelerde firâkın doğurduğu hicranın toplumu derinden etkilediği ve türkülerin şekillenmesinde büyük rol oynadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İçel folkloru, Sait Uğur, kültür, halk türküleri, konu

A Review on Sait Uğur’s Türkü Compilations

Folk songs, which are one of the anonymous folk culture products, are linguistic productions that the people tell about themselves and keep their culture alive, form a branch of cultural transmission in ensuring continuity between generations, and play a major role in reflecting the national culture with their stories, words and tunes. In the preservation of Turkish culture, the compilers of folk songs are as important as those who produce and sing. The compilation of folklore products was considered for the phenomenon of national identity, which was desired to be built with the effect of the Turkism movement that emerged in the 1900s, and compilation activities were carried out in line with this purpose. One of the few researchers who started folklore studies before the Republican period is Sait Ugur. Purpose of the study; It is to determine Sait Ugur's understanding of compilation and to determine the density of the topics covered in the folk songs, by emphasizing the subjects of the folklore products that he compiled from the Içel region, and to reveal the accumulation of the social memory in this way. Another aim of the study is to contribute to the database of folk songs that a researcher working in the context of folklore can benefit from. In the study, the sources on which Sait Ugur published his folk song compilations were determined, the songs that were written and composed by himself and their variants were extracted, and the anonymous ones were analyzed with a text-centered method, independent of their tunes. One hundred and seventy folk songs, in which the subject density can be determined, were evaluated under the headings and as a result of the evaluation, the themes of homelessness-separation-longing, love-affection, praise and desire-wish were more prominent than other subjects in Sait Uğur's folk song compilations. It was seen that homelessness-separation-longing theme took the first place. In the study, based on the fact that the folk songs with the theme of homelessness-separation- longing rank first among the folk song compilations of an amateur compiler Sait Uğur, it was concluded that the sorrow, which was born in the regions where the nomadic communities where the compilations were made, deeply affected the society and played a major role in the shaping of the folk songs.

Keywords:

İçel folklore, Sait Uğur, culture, folk songs, subject,

PDF

___

Albayrak, Nurettin. (2004). Halk Edebiyatı Terimler Sözlüğü. İstanbul: LM Yayıncılık.
Akbaş, Fuad ve Uğur, Sait (1944). İçel Rehberi. Mersin: Yeni Mersin Matbaası.
Aksoy, Erol ve Çapraz, Erhan (2019). Kayseri Türküleri ve Oyun Havaları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Artun, Erman (2013). “Türkü Söyleme Geleneği ile Türkülerde Tür, Şekil ve Tasnif Üzerine Düşünceler”. 4. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı, Türkü, Türkülerimiz, Öyküleriyle Türküler Sempozyumu 22-24 Mart. Fethiye- Muğla, 1-9.
Aydoğdu, Betül (2011). Türk Edebiyatında Seyrani Olgusu: Develili Seyrani ve Eserleri (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Başgöz, İlhan (2008). Türkü. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Boratav, Pertev Naili (2017). Folklor ve Edebiyat II. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
Boratav, Pertev Naili (2019). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
Cangür, Ahmet (2013). Batı Anadolu’da “Efelik ve Eşkıyalık” Türküleri ve Hikâyelerinin Edebi Yönden İncelenmesi. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çobanoğlu, Özkul (2010). “Türkü Olgusu Bağlamında Türkü ve Şarkı Terimlerinin Etimolojisini Yeniden Tanımlama Denemesi”. Türk Yurdu Dergisi, 269: 46-49.
Eroğlu, Türker (2017). “Türkü Nedir?” Kesit Akademi Dergisi, 3(7): 78-91.
Görkem, İsmail (2001). Türk Edebiyatında Ağıtlar: Çukurova Ağıtları. Ankara: Akçağ Yayınları.
Kaya, Doğan (2021). Türk Dünyası Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
Köprülü, Fuad (1981). Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Kurt, Begüm (2016). Malatya Yöresi Türkü Söyleme Geleneği ve Malatya Türküleri. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Oğuz, Öcal (2018). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
Özbek, Mehmet A. (1990). Milli Kültürümüz İçinde Türk Halk Müziği. Milli Kültür Unsurlarımız Üzerinde Genel Görüşler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Şenocak, Ebru (2019). “Eriştirici/ Dönüştürücü Bir Güç Olarak Aşk/ Sevda Türküleri”. Arka Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 8(18): 45-60.
Togan, A. Zeki Velidi (2019). Tarihte Usul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Uğur, Sait (1939). ”Güney Yurtda Türküler-Ağıtlar- Koşmalar”. İçel Dergisi, II(16): 11.
Uğur, Sait (1940a). “Güney Yurtda Folklor Derlemeleri Türkülerinden”. İçel Dergisi, III(25): 7.
Uğur, Sait (1940b). “Güney Yurtda Folklor Derlemeleri Türkülerinden”. İçel Dergisi, III(28): 5.
Uğur, Sait (1943). “Saya Bayramı”. Ülkü Milli Kültür Dergisi Yeni Seri, 31: 8.
Uğur, Sait (1947). İçel Folkloru. Ankara: Ulus Basımevi.
Uğur, Sait (1948). İçel Folkloru III. Ankara: Ulus Basımevi.
Uğur, Sait (2021). İçel Folkloru I-II-III. Haz. Nilgün Çıblak Coşkun ve Mete Bülent Değer. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınevi.
Yakıcı, Ali (2013). Halk Şiirinde Türkü. Ankara: Akçağ Yayınları.
Yardımcı, Mehmet (2019). Başlangıcından Günümüze Türk Halk Şiiri. İzmir: Kanyılmaz Matbaacılık.