Türk Edebiyatında Hilye ve Ömer Bedreddin Vânî’nin Arapça Hilyetü’ş-Şerifi

Milletlerin hayatında en önemli unsur şüphesiz ki dindir. Arap, Fars ve Türk milletleri İslâm dinini kabul etmekle beraber toplumsal alanda çok önemli değişimler yaşamışlardır. Hayatlarını dinin yüce prensiplerine uygun hale getirmek maksadıyla, İslâm dininin emir ve yasaklarına uymayan kadim geleneklerinden zamanla vazgeçmişlerdir. Sosyal yaşantıda meydana gelen değişim elbette edebiyat ve sanat sahasında ortaya konan eserlere de yansımıştır. İslâm’ın kabulü ile beraber topluma örneklik teşkil eden Hz. Peygamber ve onun hayatı etrafında yeni edebî türlerin ortaya çıktığını görmek mümkündür. Onun yaşantısının örnekliği bağlamında Kırk Hadis, Yüz Hadis, Regâibiyye, Şefaat-nâme, Esmâ-i Nebî gibi edebî türlerde çok sayıda eser ortaya konmuştur. Söz konusu bu türlerden biri de Hz. Peygambe’in ahlaki ve fizikî özelliklerini ele alıp sonraki nesillere ulaşmasını sağlayan hilyeler ya da şemâil-i şeriflerdir. Hz. Peygamberin dış özellikleri hakkında tasvirin uygun karşılanmadığı bir zaman diliminde önemli bilgiler içermekte olup sonraki dönemlerde peygamberi görmeyenler için görsel bir zenginlikte sunmaktadırlar. Kaynaklara göre asıl ismi Bedreddin Ömer Vanî olan şairin doğum tarihi 1074/1664 olup ölüm tarihi 1126/1714’tür. Eğitim hayatı hakkında kaynaklarda detaylı bilgiler yer almasa da yaşadığı dönemde âlim ve fazıl bir kişi olarak bilinmektedir. İslâm medeniyeti sahasında farklı disiplinlere ait eserler yazdığı kaynaklarda zikr edilmekte olup aynı zamanda Arapça, Farsça ve Türkçe dillerine şiir yazabilecek kadar da vukufiyeti bulunmaktadır. Bu çalışmamızda önce hilye türü hakkında genel bilgilere yer verilmiştir. Türk-İslâm edebiyatı sahasında yazılmış bulunan manzum hilyelerin isimleri ve şairleri zikredilmiştir. Eserin şairi, Bedreddin Ömer Vanî’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgiler ele alınmıştır. Şair tarafından kaleme alınan hilye türündeki eserin biçim ve muhteva değerleri hakkında detaylı bilgiler sunulmuştur. Son kısımda ise orijinali Arapça olan metnin Arapçasına, metin içi çeviri haline ve metnin Türkçe tercümesine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türk İslam Edebiyatı, Hilye, Şemail, Peygamber, Bedreddin Ömer

Hilya in Turkish Literature and Badr Al-Din ‘Umar Wani’s Arabic work Hilyat Al-Sharif

Undoubtedly, religion is the most important element in the life of nations. Arab, Persian and Turkish nations have experience dvery important changes and developments in the socialfield with the acceptance of Islam. Inordertomaketheirlives in accordance with the supreme principles of religion, they gradually gave up their ancient traditions, which did not comply with the orders and prohibitions of the religion of Islam, The Change That Took Place in social life was also reflected in the works produced in the field of literature and art. It is possibletoseethatwiththe acceptance of Islam, newliterarygenresemergedaroundthe life of the Prophet and in this context, literary genres such as Hundred Hadith, Forty Hadith, Regâibiyye, Şefaat-nâme, Esmâ-ı Nebî were written. One of these species is the hilyes that deal with the life and physical characteristics of the Prophet and enable him to reach then extgenerations. They contain important information about the external features of the Hz. prophet at a time when the description was not appropriate, and present them in a visual richness for those who did not see the prophet in later periods. According To Sources, the poet's real name is Bedreddin Ömer Vanî, his birthdate is 1074/1664 and his death date is 1126/1714. Although There is noin form ation about his education life in the sources, he was known as a scholar and a virtuous person during his lifetime. As a person who knows enough Arabic, Persian and Turkish to write poem in these languages, it is mentioned in the sources that he has Works belonging to different disciplines outside the field of literature. In This Study, firstly, general information about the literary genre of hilye is given. Thenamesand Poets of the hilye worksortextswritten in verse whichareseparateorincluded in different works in Turkish Literature Mentioned. Information about the life and works of Bedreddin Ömer, the poet of the work, is given. Detailed Information in terms of form andcontentaboutthis hilye-typeworkwrittenbythepoet is given. Inthelastpart, the hilye text in Arabic wastranscribedan translated into Turkish.

Keywords:

Turkish-Islamic Literature, Hilye, Şemail, Prophet, Bedreddin Ömer,

PDF

___

Akbulut, Ahmet. Nübüvvet Meselesi Üzerine. Ankara: Birleşik Yayınları, 1993.
Arsalan, Ğiyasettin. “Urvetü’l-Vuska”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Erişim Tarihi: 19.05.2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/el-urvetul-vuska
Bağcı, Musa. Beşer Olarak Hz. Peygamber. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
Beklen, Sadık – Şener, Hasan. “Türk Edebiyatında Hilye ve Hayri’nin Hilye-i Şerifi”. Külliyat: Osmanlı Araştırmaları Dergisi The Journal of Ottoman Studies, 1 (2017), 1-14.
Can, Erdem Öztürk. İmam-ı Tirmizi, Şema’il-i Şerif Tercümesi (İnceleme-Transkripyonsuz Metin). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2018.
Ceyhan, Adem. “Dört Seçkin Dostun Portresi: Cevrî İbrâhim Çelebi’nin Hilye-i Çihâr Yâr-i Güzîn’i”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4/1 (2006), 1-28.
Çelebioğlu, Âlim. Türk Edebiyatında Mesnevî (XV. yy’a Kadar). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1999.
Deveci, Ufuk. Hilye-i Şerîfler ve Hilyelerde Yer Alan Hadislerin Sıhhat Değeri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Erdoğan-Taş, Mehtap. “Hâkim Mehmet Efendi’nin Manzum Hilyesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11/1 (2007), 317-358.
Erdoğan-Taş, Mehtap. “Manzum Hilyeler Üzerine Bazı Yeni Bilgiler”. Darülfünun İlahiyat İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32/1 (2021), 293-315.
Erdoğan-Taş, Mehtap. Türk Edebiyatında Manzum Hilyeler. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
Erkal, Abdulkadir. “Türk Edebiyatında Hilye ve Cevri’nin Hilye-i Çâr Yâr-ı Güzin’i”. Atatürk Türkiyât Araştırmaları Dergisi, 12 (1999), 111-131.
Güngör, Zülfikar. “Bir Edebî Tür Olarak Hilyeler”. Mevlid ve Süleyman Çelebi. Ed. Bilal Kemikli-Osman Çetin. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Güngör, Zülfikar. “Türk Edebiyatında Hilye-i Nebevî Türünün Doğuşu Gelişimi ve Sebepleri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırmalar Dergisi, 4/10 (Ocak-Haziran 2003), 185-189.
Külekçi, Numan. Hâkânî Mehmed Bey Hilye. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları. 1988.
Kara, Ömer. Divan Edebiyatının Dini Kaynakları, Fuzuli'nin Tevhidi ve Neşatinin Hilye-i Enbiyası. İstanbul: İFAF Yayınları, 2016.
Kiraz, Seydi. “Fezâyî’nin Çihil-nâm-ı Manzûm Adlı Havâss-ı Esmâ-i Hüsnâ Mesnevisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi-Cumhuriyet Theology Journal, 22/2 (Aralık / December 2018), 999-1034.
Kur’an-ı Kerim Meali, Diyanet Vakfı Kuran-ı Kerim Meaili, 19.15.2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Ahz%C3%A2b-suresi/3554/21-24-ayet-tefsiri.
Levend, Agah Sırrı. “Dini Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, (1972), 5-80.
Ökten, Akif. “Kadı İyaz, Hayatı, Eserleri ve Şifâ’sının Özellikleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7 (1998), 269-278.
Öztürk, Murat - Öntürk, Tolga. Vanlı Divan Şairleri ve Feyzî Dîvançesi. Van: Van Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Yayınları, 2021.
Saraç, M. A. Yekta. Osmanlı Müellifleri, Ankara: TÜBA( Türkiye Bilimler Akademisi) Yayınları. 2016.
Sona, Fatih Abdullah. “Salâhî’nin Hazreti Hasan ve Hüseyin’i Övgüsü: Hilye-i Hasaneyn”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (2013), 77-104.
Şener, Halil İbrahim. “Neşâtinin Hilye-i Enbiyâsı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1983), 285-301. Tan, Zeki. İbn-i Nûh Van Tarihi. Van: Ahenk Yayınları, 2003.
Yazar, Sadık. Seyyid Şerîfî Mehmed Efendi ve Hilyesi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish Or Turkic, 2/4 (2007), 1026-1044.