Peygamber Kıssalarının Aktarımında Sahîhu’l-Buhârî’nin Özgünlüğü (Kitâbu’l-Enbiyâ Özelinde)

Temel hadis, tefsir ve tarih kaynaklarında Peygamber kıssaları ile ilgili çok sayıda rivâyet mevcuttur. Kur’an-ı Kerim’in yanı sıra peygamber kıssaları ile ilgili birtakım bilgiler Tevrat ve İncil’de de yer almaktadır. Peygamber kıssaları İslam gelmeden önce de Yahudi ve Hristiyanlarca bilinmekte idi. Hatta cahiliye dönemi Arapları da kıssalar hakkında kısmen bazı bilgilere sahip olmuşlardı. Peygamber kıssaları ile ilgili vahiy indiğinde ise müşrikler bundan son derece rahatsız olmuş ve bu kıssalar için “esâtîru’l-evvelîn” nitelemesinde bulunmuşlardı. Peygamber kıssaları ile ilgili Kur’an-ı Kerim’deki ayetler dışında gerek hadis kaynaklarındaki hadisler olsun gerekse de tarih kaynaklarında birçok rivayet bulunmaktadır. Bunlar arasında sahih olanlar olduğu gibi zayıf ve İsrailiyyât türünden rivâyetler de vardır. Kısasu’l-Enbiyâ eserlerini telif eden müelliflerin temel kaynaklarda yer alan hadislerden ne şekilde etkilendikleri ve bu rivâyetleri eserlerine alıp almadıkları hususu önem arz etmektedir. Dolayısıyla bu çalışmamızda en önemli hadis eserlerinden olan ve Kur’an’dan sonra en güvenilir kitap kabul edilen Sahîhu’l-Buhârî’nin “Kitâbu’l-Enbiyâ” bölümündeki peygamber kıssaları ile ilgili bazı hadisler incelenmeye çalışılmıştır. Özellikle Kısasu’l-Enbiyâ eserlerini telif eden müelliflerin Sahîhu’l-Buhârî’de geçtiği halde eserlerine almadıkları bazı rivâyetler ele alınmıştır. Aslında konu ile alakalı Sahîhu’l-Buhârî’de çok sayıda hadis mevcuttur. Ancak bu çalışmada özellikle tarih, tefsir ve Kısasu’l-Enbiyâ müelliflerinin değinmediği altı rivâyete yer verilmiştir. Mezkûr rivâyetlere değinirken konunun amacının dışına çıkmamak ve çalışmanın sınırlarını aşmamak için hadislerin herhangi bir tahkiki yapılmamıştır. Bu rivâyetlerin Kısasu’l-Enbiyâ literatüründe referans olmamalarının sebepleri üzerinde durulmuştur. Böylece Kısasu’l-Enbiyâ eserlerinde geçmeyip Sahîhu’l-Buhârî’nin Kitâbu’l-Enbiyâ bölümünde geçen bu rivâyetlere değinilerek Peygamber kıssaları için kaynaklık değeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Kısasu’l-Enbiyâ ile ilgili müstakil bölümlere yer veren hadis alimlerinin az olması konusunda Sahîhu’l-Buhârî’nin özgünlüğü tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Sahîhu’l-Buhârî, Kitâbu’l-Enbiyâ, Kıssa., Kısasu’l-Enbiyâ

IN THE TRANSMISSION THE KISSAS OF THE PROPHET BUKHARI ORIGINAL (IN SPECIFIC KITABU'L-ANBIYÂ)

There are many narrations about the Stories of the Prophets in basic hadith, tafsir and historical sources. In addition to the Qur'an, some information about the stories of the prophets is contained in the Torah and the Bible. The stories of the Prophet were known to Jews and Christians before the advent of Islam. Even the Arabs of the jahiliyyah period had some knowledge about the parables. When the revelation about the stories of the Prophet was revealed, the polytheists were extremely disturbed by it and "esâtîru'l-evvelîn" was used to describe these stories as the tales of the past tribes. Apart from the verses in the Qur'an about the stories of the Prophet, both the hadiths in the hadith sources and the narrations in the historical sources, some of this information was authentic information, while some of it consisted of fabricated information. Among these narrations, there are weak narrations such as Isrâiliyyât, as well as sound ones. It is important how the authors who wrote the works of Kasasu'l-Enbiyâ were affected by the hadiths in the main sources and whether they included these narrations in their works. Therefore, in this study, some hadiths related to the Stories of the Prophets in the Kitâbu'l-Anbiyâ section of Sahîhu'l-Bukhârî, which is one of the most important hadith works and accepted as the most reliable book after the Qur'an, were tried to be examined. In particular, some narrations that the authors of Kasasu'l-Enbiyâ's works were not included in their works, although they were mentioned in Sahîhu'l-Bukhârî, were discussed. In fact, there are many hadiths related to the subject in Sahihu'l-Bukhari. However, in this study, six narrations that were not mentioned by the authors of history, tafsir and Kasasu'l-Anbiya were mentioned. While referring to the aforementioned narrations, no analysis of the hadiths was made in order not to go beyond the scope of the subject and not to exceed the limits of the study. The reasons why these narrations are not references in the Kasasu'l-Anbiya literature are emphasized. Thus, these narrations, which are not mentioned in Kasasu'l-Enbiya's works but are mentioned in the Kitabu'l-Anbiyâ section of Sahîhu'l-Bukhârî, are examined and their source status for the stories of the Prophet is examined.

Keywords:

Hadith, Prophetic Parables, Sahîhu'l-Bukhari, Kitâbu'l-Anbiya, Parable,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şakir, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2012.
Agitoğlu, Nurullah. Peygamber’imizin (s.a.v.) Dilinden Hz. Adem. İstanbul: Kitabi Yayınevi, 2015.
Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-Aynî. Umdetu’l-kâri fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Daru İhyâu’t-Turas, 2006. Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakî. es-Sunenu’l-Kubrâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ el-Begavî. Me’âlimü’t-Tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr – Osman Cum’â Damîrî – Süleyman Müslim, Dâru Taybe, 1997. Çakır, Murat. Bir tebliğ metodu olarak Hz. Peygamber’in hadislerinde kıssa. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
Erşahin, Seyfettin, “Türklerin Hz. Muhammed Hakkındaki İlk Bilgi Kaynaklarında Kısâs-ı Enbiyaları: Kısâs-ı Rabgûzî Örneği”, Diyanet İlmi Dergi, (2003) 197-224.
Hâlidî, Salâh Abdulfettah. Hz. Âdem (a.s.) ve İnsanlığın İmtihanı. çev., Murat Bahar, İstanbul: Nida Yayınları, 2018. İbn Asâkîr, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Târîhu Medîneti Dımaşk. thk. Muhibbuddîn Ebî Saîd Ömer b. Gurâme, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995. İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmîl fi’t-Târîh. thk. Ebu’l Fida Abdullah el-Kâdî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Daru’l-Mearif, 1959.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l Bâri Muhtasarı ve Tercemesi. çev. İbrahim Tüfekçi, İstanbul: Polen Yayınları, 2008.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbuddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Kasasu’l-Enbiya. thk. Mustafa Abdulvahid, Kahire: Matbaatu Dâru’t-Te’lîf, 1968. İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbuddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabâkâtu’l-Kebîr. çev. Adnan Demircan, Musa Kazım Yılmaz, İstanbul: Siyer Yayınları, 2014.
Kalaç, Rıdvan. “Hadis İlmi Açısından et-Teftâzânî’nin Şerhu’l-Akâid İsimli Eseri”. Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi, 9, (Mart 2023), 21-58.
Kâtip Çelebî, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’ẓ-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. çev. Rüştü Balcı, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2007.
Kastallânî, Ebu’l Abbas Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr el-Katsallânî. İrşâdu’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, thk. Muhammed Abdulaziz el-Hâlidî, ts., yy. Köksal, Mustafa Asım. Peygamberler Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005. La Fay, Howard, "Ebla: An Unknown Great Empire", National Geographic Magazine, (December 1978), 1-800.
Muhammed Fuâd b. Abdilbâkī b. Sâlih el-Mısrî, el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1364.
Özmen, Ramazan. “el-Buhârî’nin Haber-i Vâhid Savunusunda Kullandığı Âyetler Üzerine Bir İnceleme”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (Şubat 2009), 133-154.
Paşa, Ahmet Cevdet. Kısâsı Enbiyâ ve Tevarîhu’l-Hulefâ. İstanbul: Bedir Yayınları, 2018.
Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-Sa‘lebî en-Nîsâbûrî. Arâisu’l-Mecâlis. Mısır: Matbaatu’l-Mustafa, 1954.
Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî es-Sem‘ânî. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrahim – Ganîm b. Abbas b. Ganim, Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
Sofuoğlu, Mehmed. Sahîh-i Buhâri ve Tercemesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1987.
Tatar, Veli. Peygamber Kıssaları Bağlamında Sahîhu’l-Buhârî’nin Kitâbu’l Enbiyâ Bölümünün Değerlendirilmesi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Târîhu’r-Rusul ve’l-mulûk. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1967.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-Taberî. Taberi Tefsiri. çev., Hasan Karakaya-Kerim Aytekin, İstanbul: Hisar Yayınları, 2012.
Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Ömer. Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezheriyye, 1987.
Tümer, Günay. “Arâisu’l-Mecâlis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 3/265-266. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. Uyar, Ahmet. Hadislere kıssacılığın girmesi ve menfi tesirleri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2022.
Zebidî, Zeynüddin Ahmed B. Ahmed B. Abdil Latifiz Zebidi. Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. çev. Babanzade Ahmed Naim-Kamil Miras, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1980.
Zehebî, Muhammed Hüseyin. Tefsir ve Hadiste İsrailiyat. çev. Enbiya Yıldırım, Ankara: Otto Yayınları, 2017.