Ejderhan Seferi ve Don- Volga Kanal Projesi

XVI.yüzyıl, Osmanlı Devleti’nin her bakımdan kurumsallaştığı ve bölgesinde en güçlü devletlerden birisinin olduğu dönemdir. Ancak yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti değişen koşullar ve gelişen Avrupa karşısında sıkıntı yaşamaya başlamıştır. Bu dönemde Osmanlı Devleti batıda Habsburg İmparatorluğu doğuda ise Safeviler ile yoğun mücadeleler içerisindeydi. Eşzamanlı olarak kuzeyde ise yeni bir tehdit olan Rusya belirmiştir. O zamana kadar Karadeniz’in kuzeyinin ve Kafkasların Rus tehdidine karşı sigortası olan Altınordu Devleti’nin zayıflaması bölgedeki statükoyu değiştirmiştir. Nitekim 1552 Kazan ve 1556 yılında ise Astrahan’ın Ruslar tarafından ele geçirilmesi Osmanlı Devleti’nin kuzeyde Rus tehdidini yakından hissetmesine neden olmuştur. Kazan ve Astrahan’ın elden çıkması neticesinde Osmanlı Devleti’nin hem Karadeniz’in kuzeyindeki egemenliği zedelenmiş hem de Orta Asya’daki Sünni Türkistan Hanlıklarının hac ve ticaret yollarındaki faaliyetleri sekteye uğramıştır. Bundan dolayı Osmanlı Devleti 1569 yılında Don ve Volga Nehirleri’nin birbirine en yakın olduğu bölgede bir kanal açarak önce Astrahan’ı ele geçirmeyi sonrasında ise Karadeniz ile Hazar Denizi’ni birbirine bağlayarak o bölgede donanma ve askeri üstünlüğü elde etmeyi planlamıştır. Ancak mevsim şartları, coğrafyanın zorluğu, Kırım Hanı’nın isteksizliği ve teçhizat yetersizliği gibi nedenlerden dolayı kanal kazma işi yarıda kalmış ve Osmanlı Devleti bu muazzam projeyi tamamlayamamıştır. Bu çalışmada Don-Volga Kanalı Projesi’nin sebepleri, kanal kazma süreci ve Ejderhan Seferi hakkında Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer alan Mühimme Defterleri’ndeki hükümlerden yola çıkılarak konu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Don-Volga Kanalı, Ejderhan Seferi, Osmanlı Devleti, Rusya, Türkistan Hanlıkları

Ejderhan Campaign and Don- Volga Canal Project

The XVI century was the period when the Ottoman State was institutionalized in every aspect and one of the strongest states in the region. However, from the second half of the century, the Ottoman Empire began to suffer from the changing conditions and developing Europe. In this period the Ottoman Empire was in intense struggles with the Safavids in the east and the Habsburg Empire in the west. Simultaneously, in the north, Russia had emerged as a new threat. The weakening power of Altınordu State, which was a guarantee for the Russian threat in the north of Black Sea and Caucasus until then, changed the status quo in the region. As a matter of fact, the occupation of Kazan in 1552 and Astrakhan in 1556 by the Russians caused the Ottoman Empire to feel the Russian threat closely in the north. As a result of the loss of Kazan and Astrakhan, the Ottoman Empire was damaged both in the north of the Black Sea and the activities of the Sunni Turkestan Khanates in Central Asia were interrupted. Therefore, in 1569, the Ottoman Empire planned to open a channel in the region where the Don and Volga Rivers were closest to each other and first planned to take Astrakhan back and then connect the Black Sea and the Caspian Sea to have naval and military superiority in that region. However, due to reasons such as seasonal conditions, geographical difficulties, reluctance of the Crimean National Army, and inadequate equipment, the canal excavation work was not done and the Ottoman State could not complete this huge project. In this study, the reasons for the Don-Volga Canal Project, the canal digging process and the Ejderhan Campaign were discussed by taking the lead from the provisions of Mühimme Registries, located in the Prime Ministry Ottoman Archives.

Keywords:

Don-Volga Canal, Ejderhan Campaign, Ottoman State, Russia, Turkestan Khanates,

PDF

___

Brückner, Anton, “Russlands Drang zu den Meeren-Ein historischer Überlick”, Weltwirtschaftliches Archiv, 10 , Bd (1917), ss.196-208. Çağatay, Neşet, Netayic ül Vukuat, C.I-II, Ankara, 1979. Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr, Dördüncü Rükn, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2009. Helander, Seven, “Merkantilistische Verkehrspolitik”, Weltwirtschaftliches Archiv, 48, Bd (1938), ss. 420-453. İnalcık, Halil, “Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)” , Belleten XII / 46, Ankara 1949. ______________, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300–1600) , çev. Ruşen Sezer, İstanbul, 2003. Kafalı, Mustafa, “Altın-Orda Hanlığı” , Türkler Ansiklopedisi, C.VIII.,Ankara 2002 Kantemir, Dimitri, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, C.I, Çev. Özdemir Çobanoğlu, İstanbul, 1998. Koç, Dinçer, “Aşağı İdil Boyunda Hâkimiyet Mücadelesi ve Astarhan (Hacı Tarhan) Hanlığı”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies, Sayı XII/I (Yaz 2012), ss.455-494. Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve İdil Boyu (1569 Astarhan Seferi, Ten-İdil Kanalı ve XVI-XVII. Yüzyıl Osmanlı-Rus Münasebetleri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1966. ___________________, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara, 1972 ____________________, “Kazan Hanlığı”, Türkler, C.VIII, Ankara 2002. Leontıef, Wassilij, “Peter der Grosse: Seine Wirtschaftspolitik und Sein Angeblicher Merkantilismus”, Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, Jahrg.2, H.2 (1937), ss.234-271. Öztürk, Yücel, “Kırım Hanlığı” , Türkler, C.VIII, Ankara 2002. Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, C.I, haz. Bekir Sıtkı Baysal, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1981. Purgstall, Joseph Von Hammer, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.II, İstanbul, 2007. Schamiloglu, Uli,“Altın Orduı” Türkler , C.VIıI ,Ankara 2002. Solovyev, S.M, İstoriya Rossii s Drevneyşih Vremen, Kitap 3, Cilt 5–6,Moskova 2001. Tardy, L. ve I. Vasary, “Andrzej Taranowskis Bericht Über Seine Gesandschaftsreise in der Tartarei (1569)”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, Vol 28, No 2 (1974), pp.213-252. Turan, Şerafettin, “Selim II” , İslam Ansiklopedisi, M.E. B, Ankara, 1980. Uzunçarşılı, İ.Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.3/1, Ankara, 2003. Ürekli, Muzaffer, Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Osmanlı Himayesinde Yükselişi (1441–1569) , Ankara 1989, Türk Kültürünü Araştırma Enstirüsü Yayınları 98. Yakubovskiy, A.Yu, Altın Ordu ve Çöküşü, çev. Hasan Eren, Ankara, 2000. Zaitsev, İlya, “Astrahan Hanlığı”, Türkler, C.VIII, Ankara 2002.