Bir Sürgün Hikâyesi: Maverâünnehir’deki Marâşîler

Bir topluluk ya da siyasi teşekkül için yaşanabilecek en acı şey, kendi topraklarından sürgün edilmesidir. Yıllarca varlığını sürdürdüğü vatanından her türlü siyasî ve dinî yaşanmışlıklarını bırakarak uzaklaşma zorunluluğu, elbette bu duruma maruz kalan devletler ve kişiler için psikolojik bir darbedir. Özellikle sürgün edilen toplumlardaki ağır buhran onların asimile olarak zamanla hem benliklerine hem de topraklarına yabancılaşmayı normalleştirmiştir. Psikolojik savaş niteliğinde değerlendirebileceğimiz bu durum, tehlike oluşturacak yapı ve kişileri ortadan kaldırmayı başarırken arkasında bıraktığı yıkıntılar noktasında da yüzyıllarca etkisini hissettirmiştir. Bu bağlamda Mâzenderân’da hüküm süren Marâşîlerin sürgün hikâyeleri özellikle Şiâ’ya vurulan büyük bir darbedir. Şiâ ideolojisi çerçevesinde siyasi bir kimlik oluşturan Marâşîler, inançları noktasında sürekli eleştirilerek değersizleştirilmişlerdir. Bu nedenle makale onların hüzünlü sürgünlerini konu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Marâşî, Timur, Sürgün, Şiâ, Mâveraünnehir

A Story of Exile; Marashis of Transoxiana

The most sorrowful experience for a community or political formation is their exile from their own land. Being forced to leave one’s homeland where one has existed for years after all kinds of political and religious experiences is certainly a psychological trauma for those states or individuals who are exposed to such a situation. Especially the heavy depression suffered by exiled societies have often led them to assimilation in time, and normalised their estrangement from both their identity and their land. This situation, which can be described as psychological warfare, often leads to elimination of establishments and persons which could pose a threat, and destructive effects are felt for centuries. In this context, the exile story of Marashis that reigned in Mazandaran is a heavy blow inflicted on Shia. Marashis, who had formed a political identity based on Shiite ideology, were continuously criticised for their beliefs, and trivialised. The current article addresses their sorrowful exile.

Keywords:

Marashi, Timur, Exile, Shia, Transoxiana,

PDF

___

AHMETOĞLU, Şahin, “Serbedârî Hareketi ve Temel Görüşleri”, Mezhep Araştırmaları, VII/I Bahar, 2014, ss. 129-154. AJEND, Yakûb, Kıyam-ı Şiî Serbedârân, Tahran, 1363/1985. AKA, İsmail, Timur ve Devleti, TTK Yayınları, Ankara, 2000. AYDOĞMUŞOĞLU, Cihan, “Gilân Sorunu ve Osmanlı-Safevi Devletleri Arasındaki Yazışmalar”, Ankara Üniversitesi Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXX, Sa. 49/Mart, Ankara, 2011, ss.1-12. BORZGER, Erdeşir, Tarih-i Taberistan, (Tsh. Muhammed Şükrî Fûmeşî), Neşr-i Resaneş, Tahran, 1388hş. COŞKUN, Derya, Serbedârî Devletinin Siyasî, İçtimaî ve İktisadî Tarihi (1336-1382), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2016. DİHHUDÂ, Ali Ekber, Lugatnâme, C. XXIII, ss. 643-644. EL-MARÂŞÎ, Seyyid Zahirüddin b. Seyyid Nasirüddin, Tarih-i Taberistan Rûyan ve Mâzenderân, (Tsh. Muhammed Hüseyin Tesbihi), Müessese-i Matbuat-i Şarki, Tahran, 1345. EMİN, Seyyid Alinakî, Târîh-i Sebzevar, (Düzenleyen: Seyid Hasanî Emin), İntişârât-i Dâiretu’l Maârif-i İslamî, Tahran, 1382ş. EMİNZÂDE, Ali, Conbeşha-i Şiî der Târîh-i İran, İntişârât-i Ümid Mehr, Sebzevar, 1384. GİLANÎ, Molla Şeyh Ali, Tarih-i Mâzenderân, (Tsh. Manuçehr Sütûde), Bünyad-ı Ferhengi İran, Tahran, 1352hş. HAKİKÂT, Abdurrafi, Tarih-i Conbiş-i Serbedaran ve Diger Conbişha-yi İraniyan der Kurun-u Heştom Hicri, İntişarat-ı İlmi, Tahran, 1363. HÂNDMÎR, Gıyasüddin Hândmîr b. Hâce Humâmüddîn Muhammed b. Hace Celaliddin Muhammed el Huseynî, Târîh-i Habîbu’s-siyer fi Ahbâr-i Efrâd-i Beşer, C. III, Tahran 1380hş. HASAN-I RUMLU, Ahsenü’t-Tevârîh, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara, 2006. HUART, CI. “Gîlân”, C. IV, İA, ss. 782. İBN ΆRABŞAH, Ahmed b. Muhammed b. Abdullah, Άcâibu’l-makdûr fi nevâib-i Teymûr, (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul, 2012. KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Anadolu’da İslamiyet, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005. MANZ, Beatrice Forbes, “Military Manpower in Late Mongol and Timurid Iran”, Cahiers d’ Asie Centrale L’ héritage Timouride: Iran-Asie Centrale-İnde, CXVe-XVIIIe siécles, 3/4, 1997, ss. 43-55. ----------------------, Timurlu İranında İktidar, Siyaset ve Din, (Çev.: Dilek Şendil), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2013. ----------------------, Timurlenk, (Çev. Zuhal Bilgin), Kitap Yayınları, İstanbul, 2006. MERÇİL, Erdoğan, “Serbedârîler”, TDVİA, XXXVI, ss. 549-550. MEHCURİ, İsmail, Tarih-i Mâzenderân, C. II, İntişarat-ı Tus, Tahran, 1380. MİNORSKY, Viladimir, “Tuga Timur”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. XII/I, MEB Yayınları, İstanbul, 1979. MİR CAFERİ, Hüseyin “Hamle be Mâzenderân ve Avamil-i Sûküt-u Marâşî”, İsfahan Üniversitesi Edebiyat ve İnsani İlimler Fakültesi Dergisi, S. XXXVI-XXXVII (Bahar-Yaz) 1383, ss. 17-36. MUİN, Muhammed, Ferheng-i Farsî, C. VI, Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, Tahran, 1388. ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Maraşiler”, TDVİA, C. XXVIII, Ankara, 2003. ----------------- Ortaçağ Türk-İran Tarihi, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2006. RIZAVÎ, Resul, “Mehdeviyet der Miyan Serbedârân”, Mecelle-i Meşrukî Mevud, 3, Payız 1386, ss.99-110. RUHANÎ, Seyyid Kazım, “İnikâs-ı Nizhet-i Serbedârân der Cihan-ı İslam”, Keyhân-ı Endişe, S. XXX, 1369, ss. 90-108. SÂMİ, Şemsettin, Kâmûsu’l-A’lâm, C. V, Kaşgar Neşriyat, Ankara, 1996, ss. 3943-3945. SEMERKANDÎ, Kemalüddin Abdürrezzak, Matlaü’s-Sadeyn, C.I, (Tsh. Abdü’lHüseyin Nevaî), Pejuheşgah-ı Ulum-u İnsanî ve Mütalaat-ı Ferhengî, Tahran, 1383hş. SPULER, Bertold, “ Gilān”, El2, (Fr.), C. II, ss. 1137-1138. ŞÂMÎ, Nizameddin, Zafernâme, (Çev. Necati Lugal), TTK Yayınları, Ankara, 1987. ŞEHRİSTANÎ, Seyyid Muhammed Ali, Serbedârân-ı Horasan ve Mâzenderân, Çaphane-i Sitare, Tahran, 1375. YAZICI, Tahsin, “Gîlân”, DİA, C. XIV, ss.68-69 YÜCEL, Yaşar, Timur’un Ortadoğu- Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393-1402), TTK Yayınları, Ankara, 1989. YÜKSEL, Musa Şamil, “Şahruh’un Sünnî Canlandırma Siyaseti”, Tarih Okulu Dergisi, V, Sonbahar 2009, ss. 85-125.