Erken Cumhuriyet Döneminde Devlet’in Rolü Bağlamında Fındık Piyasasının Örgütlenmesi ve İhracatçı Tüccarların Ayrışması sürecinde Karadeniz Fındık İhracatçıları Birliği’nin Kurulması

Türkiye’de 1930’lu yıllara damgasını vuran korumacı-devletçi politika bağlamında başlatılan fındık piyasasının örgütlenmesi sürecinde, devlet etkin bir şekilde müdahil olmuş, kooperatifleşmenin başlamasını sağlamıştır. Devlet, üretim safhasındaki kooperatifleşmenin ardından ihracat piyasasının örgütlenmesinde de etkinliğini göstermiştir. Bu süreçte sermaye güçlendikçe, İhracatçılar Birliği’nin yapısına ilişkin bazı değişim talepleri de ortaya çıkmaya başlamıştır. Özellikle II. Dünya Savaşı ardından korumacı devletçi politikanın gevşetilmesi, bu taleplerin karşılık bulmasını kolaylaştırmıştır. Bu çalışma 1950’li yıllarda İstanbul sermayesi ile Anadolu (Karadeniz) sermayesi arasındaki ayrışmanın izdüşümlerini fındık üzerinden ele almaktadır. Şöyle ki, 1940’lı yılların ikinci yarısında fındık üretim bölgesi Karadeniz olmasına rağmen, ihracatçı tüccarların çok büyük kısmı, İstanbul merkezli faaliyet göstermekteydi. Fındık ihracatının fiilî merkezinin İstanbul oluşu, resmî merkezinin Giresun’dan İstanbul’a taşınması talebini beraberinde getirmiştir. Bu talebin ihracatçılar katında yankı bulmasıyla birlikte, Türkiye Fındık İhracatçıları Birliği, 1951 yılında Karadeniz Fındık İhracatçıları Birliği ve İstanbul Fındık İhracatçıları Birliği olarak ikiye ayrılmıştır. Bu ayrışma, hem devletçilikle özel sektör, hem de Anadolu sermayesiyle İstanbul sermayesi arasındaki ayrışmanın açığa çıkmış bir tezahürü olarak yorumlanabilir.

Anahtar Kelimeler:

Fındık Piyasası, Karadeniz Fındık İhracatçıları Birliği, İstanbul Fındık İhracatçılar Birliği, Devletçilik

The Organization of the Hazelnut Market in the Context of the Role of the State in the Early Republican Era and the Establishment of the Black Sea Hazelnut Exporters' Union in the Process of Dissociation of Exporter Merchants

During the process of the hazelnut market being reorganized, which practically started within the context of the protectionist-statist policies that left their mark on Turkey of the 1930s, the Turkish state acted as an active agent and ensured the starting of the cooperativization. The state displayed its role in the organization of the export market following the role it took in the cooperativization of the production process. In that period, as the capital got stronger, some demands for change in the structure of the Exporters' Union, started to emerge. Especially after the WWII, the relaxation of the protectionist statist policies, facilitated these demands being met. This study deals with the footprints of the dissociation between the İstanbul capital and the Anatolian (Black Sea) capital via the hazelnut market in the 1950s. It was such that in the second half of the 1940s, despite the fact that the hazelnut production center was the Black Sea region, a great majority of the hazelnut exporters were İstanbul-based. The fact that İstanbul was the de facto center of the hazelnut export brought with it the demand that the center of the Turkish Hazelnut Exporters' Association be moved from Giresun to İstanbul. As a result of this demand having found repurcussions among the exporters, the Turkish Hazelnut Exporters’ Association divided into two associations, namely The Black Sea Hazelnut Exporters' Association and the İstanbul Hazelnut Exporters' Association. The dissociation between these two groups in Turkey can be interpreted as a manifestation of the dissociation between statism and private sector as well as the Anatolian capital and the İstanbul capital.

Keywords:

Hazelnut Market, Black Sea Hazelnut Exporters' Union, İstanbul Hazelnut Exporters' Union, Statism,

PDF

___

Asılsız Bir Haber (1938, 27 İkincikanun), Cumhuriyet, s.7
Birinci Ulusal Fındık Kongresi, Ekonomi Bakanlığı Neşriyatı, Ankara:1935
Boratav, K., Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009, İmge, 17.Baskı, Ankara:2012
Durukan, H. Mahir, Fındık Ticaret ve Endüstrisine Dair Rapor, Aydınlık Basımevi, İstanbul:1938,
Fındık İhracat Tacirlerinin İçtimai (1938, 6 Ağustos), Cumhuriyet, s.1,7.
Fındık İhracatının Murakabesine dair 4 teşrinisani 1931 tarihli Nizamnamenin bazı maddelerini değiştiren Nizamname (1936), Resmi Gazete, Sayı:3249, 10 Mart 1936.
Fındık İhracatının Murakabesine dair 4/11/1931 tarihli nizamnamenin bazı maddelerini değiştiren nizamname (1934), Resmi Gazete, Sayı:2626, 11 Şubat 1934. Fındık İhracatının Murakabesine Dair Nizamname (1931), Resmi Gazete, Sayı:1955, 21 Teşrinisani 1931.
Fındık İhracatının Murakabesine Dair Nizamname (1937), Resmi Gazete, Sayı:3691, 24 Ağustos 1937.
Fındık Kurumu (1938, 21 İkincikanun), Cumhuriyet, s.2
Fuat, A. (1930, 14 Teşrinievvel), Fındık Cenneti Giresun, Cumhuriyet, s.2
Fuat, A. (1930, 20 Teşrinievvel), Görele’de Gördüklerim, Cumhuriyet, s.2
İç Ticaret Umum Müdürü Geliyor, (1938, 4 Ağustos), Cumhuriyet, s.2
İkinci Fındık Kongresi (2.Milli Fındık Şûrası), T.C. Ziraat Vekaleti Teknik Enformasyon Servisi, Ankara:1956 içinde (s.42-55), Karadeniz, T. (Ed.), 3.Milli Fındık Şûrası
Tebliğler Kitabı, 10-14 Ekim 2004 Giresun, İstanbul: 2006,
İktisat Programı 66 Maddeden İbarettir…(1930, 22 Mayıs), Cumhuriyet, s.1,4.
İş Bankası Yüzde On Temettü Veriyor, (1932, 28 Mart) Cumhuriyet, s.4.
Kaya, Ş., Türkiye Harici Ticaret Resmi İstatistiklere Nazaran Tahlil ve Mukayese Raporu 1930-38, Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, İstanbul:1940,
Peker, K., Fındık Kongresine Rapor 1935-1955, Yeni Matbaa, İstanbul:1956
Peker, K., Fındık Tarihçe, Tarım, Kültür, Ticaret, İstiklak Bakımlarından, (YEŞİLGİRESON) Matbaa, Giresun:1947-1948.
Süreyya, A. (1931, 28 Aralık), Ali İktisat Meclisi Nasıl Faydalı Olabilir?, Cumhuriyet, s.5.
T.B.M.M Zabıt Ceridesi, Cilt:22, 1 Kasım 1930.
T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Cilt:20, 1 Kasım 1937.
Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanun (1935), Resmi Gazete, Sayı:3146, 2 Kasım 1935.
Ticarette Tağşişin Men’i ve İhracatın Murakabesi ve Kontrolü Hakkındaki 1705 Numaralı Kanuna Ek Kanun (1936), Resmî Gazete, Sayı:3330, 15 Haziran 1936. Ticarette Tağşişin Men’i ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında Kanunu (1930), Resmi Gazete, Sayı:1524, 19 Haziran 1930.
Ticarette Tağşişin Meni ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkındaki Kanuna Ek Kanun Layihası ve İktisat, Adliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları (1/525),
T.C. Başvekalet Kararlar Müdürlüğü, Sayı:6/1359, 27 Nisan 1936, s.1-3.
Türkiye Fındık İhracatçıları Birliği’nden, (1951, 5 Mart), Cumhuriyet, 5 Mart 1951.
Türkiye Fındık İhracatçıları Birliğin’den, (1950, 21 Mart), Cumhuriyet.
Türkiye Fındık Ziraatının Kalkınmasına Dair Rapor, (Fındık Ticaret ve Endüstrisine Dair Rapor ekinde) Aydınlık Basımevi, İstanbul:1938,
Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği, Türkiye Ekonomisinde Fındık,1959
Yunanlılar ve Fındık Mahsulümüz, (1930, 13 Mart), Cumhuriyet, s.2
Zirai Kongreler İhracatçıların da Fikirleri Alınacak, (1938, 16 Haziran) Cumhuriyet, s.3
BAŞBAKANLIK CUMHURİYET ARŞİVİ
-BCA, 30-18-1-2_126-53-1_2