1980 Sonrası Dönemde Türkiye’de Konut Politikaları: Hükümet Programları Üzerinden Bir İnceleme

Hükümetlerin yapmayı veya yapmamayı tercih ettikleri şeyler olarak tanımlanan kamu politikaları içerisinde konut politikaları önemli bir yer tutmaktadır. Konut politikalarında, toplumun farklı aktörleri rol oynasa da temel belirleyici aktör resmî kurumlardır. Buradan hareketle, hükümetler tarafından ortaya konulan hükümet programları konut politikalarının şekillenmesinde önemli bir yol haritası çizmektedir. Türkiye’de 1980 sonrası süreçte siyasal ve yönetsel alanda meydana gelen değişim ve dönüşüm konut politikalarını da etkilemiştir. Bu çerçevede, 1980 sonrası süreçte Türkiye’de konut politikalarının gelişiminin, hükümet programları çerçevesinde incelenmesi çalışmanın temel amaç ve hedefidir. Bu amaç doğrultusunda hazırlanan çalışma kapsamında, ilk olarak 1980 öncesi dönemde Türkiye’de konut politikaları genel hatlarıyla ele alınmakta, 1980 sonrası süreçte konut politikalarındaki dönüşüm irdelenmektedir. Nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi ve tarihsel yöntemden yararlanılan çalışmanın temel bulguları; hükümetler tarafından oluşturulan programların dönemsel bazda farklılık gösterdiği, özellikle 2000 sonrası süreçteki hükümet programlarında toplu konut uygulamalarına ve hedeflerine daha fazla yer verildiğidir.

Anahtar Kelimeler:

Konut, Konut Politikası, TOKİ, Hükümet Programları, Türkiye’de Konut Politikaları

Housing Policies in Turkey in the Period After 1980: A Review on Government Programs

Housing policies have an important place in public policies, which are defined as the things that governments prefer to do or not to do. Although different actors of the society play a role in housing policies, the main determining actor is official institutions. From this point of view, government programs put forward by governments draw an important roadmap in shaping housing policies. The changes and transformation that took place in the political and administrative fields in Turkey during the post-1980 period also affected housing policies. In this framework, the main aim and target of the study is to examine the development of housing policies in Turkey in the post-1980 period within the framework of government programs. Within the scope of the study prepared for this purpose, firstly, housing policies in Turkey in the pre-1980 period are discussed in general terms, and the transformation in housing policies in the post-1980 period is examined. The main findings of the study, which used content analysis and historical method from qualitative research methods; that the programs created by the governments differ on a periodic basis, especially in the post-2000 government programs, mass housing practices and targets are given more place.

Keywords:

Housing, Housing Policy, TOKİ, Government Programs, Housing Policies in Turkey,

PDF

___

ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2003), 59. Hükümet Programı, https://afyonluoglu.org/PublicWebFiles/ReportsTR/Hukumet_Prg/59_hukumet_programi.pdf (Erişim Tarihi: 14.06.2022).
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2007), 60. Hükümet Programı, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/09/20070907M1-1.htm (Erişim Tarihi: 16.06.2022).
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2011), 61. Hükümet Programı, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/07/20110717-1.htm (Erişim Tarihi: 21.06.2022).
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2013), “Toplu Konut İdaresi Başkanlığı 2002-2013”, Ar-Gevizyon, S.18, ss.1-23.
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2014), 62. Hükümet Programı, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/09/20140907-1-1.pdf (Erişim Tarihi: 21.06.2022).
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2015), 64. Hükümet Programı, https://www.aa.com.tr/uploads/TempUserFiles/64.hukumet_programi.pdf (Erişim Tarihi: 21.01.2022).
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2016), 65. Hükümet Programı, https://meclishaber.tbmm.gov.tr/develop/owa/haber_portal.aciklama?p1=137205 (Erişim Tarihi: 11.02.2022).
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2018), 2019 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/2019_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi.pdf (Erişim Tarihi: 11.02.2022).
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2019), 2020 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/11/20191104M1-1.pdf (Erişim Tarihi: 11.02.2022).
ADALET VE KALKINMA PARTİSİ (2020), 2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/10/20201027M1-1.pdf (Erişim Tarihi: 11.02.2022).
AKALIN, Mehmet (2016), “Sosyal Konutların Türkiye’nin Konut Politikaları İçerisindeki Yeri ve Toki’nin Sosyal Konut Uygulamaları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.26(1), ss.107-124.
ALODALI, M. Fatih Bilal, TUNCER, Aziz ve USTA, Sefa (2014), “Kamu Politikası Örneği Olarak Türkiye’de Konut Politikalarının Şekillenmesinde TOKİ’nin Rolü”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, S.5(10), ss.273-303.
ANDREW, Beer, FAULKUNER, Debbie, PARIS, Chris ve CLOWER, Terry (2011), Housing Transitions Through the Life Course Aspiration Needs and Policy, The Policy Press, Bristol.
ARSLAN, Hakan (2014), “Türkiye’nin Kentleşme Sürecinde Konut Politikalarının Evrimi”, Akademik Bakış Dergisi, S.40, ss.1-22.
ATAMAN, Hakan (2010), Avrupa Sosyal Şartı ve Uygulaması, İnsan Hakları Gündemi Derneği Yayını, Ankara.
BAHÇECİ, Hazal Ilgın (2018), “TOKİ’nin Kent Mekânının Kullanımına İlişkin Kamusal Yetkilerinin Yerel Demokrasi Kavramı Çerçevesinde İncelenmesi”, Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, S.1(1), ss.135-150.
BAYRAKTAR, Erdoğan (2007), Bir İnsanlık Hakkı Konut TOKİ’nin Planlı Kentleşme ve Konut Üretim Seferberliği, Boyut Kitapları, İstanbul.
BOYACIOĞLU, Esin (2010), “Kent ve Konut”, TMMOB Dosya Dergisi, S.10, ss.1-2.
CONWAY, Jean (2003), Housing Policy, The Gildredge Press, New York (US).
COŞKUN, Yener (2012), “Repo ve Ters Repo Düzenlemeleri: Banker Krizi Sonrası Ortaya Çıkışı ve Finansal Başarısızlık Dersleri Işığında Politika Önerileri”, Business & Economics Research Journal, S.3(1), ss.59-90.
ÇAKIR, Sabri (2011), “Türkiye’de Göç, Kentleşme/Gecekondu Sorunu ve Üretilen Politikalar”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.23, ss.209-222.
ÇETİN, Nurten (2010), “1914 Osmanlı-Yunan Nüfus Mübadelesi Girişimi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.24, ss.149-172.
ÇOBAN, Aykut Namık (2012), “Cumhuriyetin İlanından Günümüze Konut Politikası”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, S.67(3), ss.75-108.
DİE - DEVLET İSTATİSTİK ENSTİTÜSÜ (1991), İstatistikî Göstergeler 1923-1990, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayını, Ankara.
DPT – DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (1963), Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, DPT Yayını, Ankara, http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/Birinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1962-1967.pdf (Erişim Tarihi: 22.05.2020).
DPT – DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (1968), İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, DPT Yayını, Ankara, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Ikinci_Bes_Kalkinma_Plani-1968-1972.pdf (Erişim Tarihi: 22.05.2020).
DPT – DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (1973), Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, DPT Yayını, Ankara. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma-Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf (Erişim Tarihi: 22.05.2020).
DPT – DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (1979), Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, DPT Yayını, Ankara, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dorduncu-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani_1979_1983.pdf (Erişim Tarihi: 22.05.2020).
ERMAN, Tahire (2010), “Kent, Konut ve Taşıdığı Anlamlar: Bağlamlandırılmış Bir Yaklaşım”, TMMOB Dosya Dergisi, S.20, ss.6-12.
GOULARAS, Gökçe Bayındır (2012), “1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Günümüzde Mübadil Kimlik ve Kültürlerinin Yaşatılması”, Alternatif Politika, S.4(2), ss.129-146.
GÖKDEMİR, Ahmet ve DEMİREL, Can (2014), “Güvenli ve Sağlıklı Konut Hakkı”, 1. Ulusal Sağlık Hukuku Kongresi Bildiriler Kitabı (Ed. İ. Hamit Hancı, Cahid Doğan), 1-4 Mayıs 2014, Marmaris, Seçkin Kitabevi, Ankara, ss.95-116.
GÜLMEZ, Mesut (2009), “İnsan Hakları Olarak Sosyal Haklar ve Sosyal Haksızlıklar”, 1. Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Ed. Nergis Mütevellioğlu), 22-23 Ekim 2009, Antalya, Belediye-İş Sendikası Yayını, Ankara, ss.3-18.
İMAR VE İSKÂN BAKANLIĞI (1973), 50 Yılda İmar ve Yerleşme 1923 – 1973. TC. İmar ve İskân Bakanlığı Yayını, Ankara.
KABOĞLU, İbrahim (1996), “Yerleşme Özgürlüğü ve Konut Hakkı (Temel Özgürlük Sosyal Hak Birleşmesi)”, TODAİE İnsan Hakları Yıllığı, TODAİE Yayını, Ankara, ss.17-18.
KAYA, Mustafa (1989), “Gecekondu Sorunu ve Gecekondu Kanunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.6, ss.860-891.
KELEŞ, Ruşen (2012), Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi, Ankara.
KEPENEK, Yakup ve YENTÜRK, Nurhan (2004), Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitapevi, İstanbul.
KOÇ, Hülya (1998), “Konut Politikaları ve Uygulamaları”, Ege Mimarlık Dergisi, S.28(4), ss.31-33.
KOÇAK, Hüseyin ve TOLANLAR, Melek (2008), “Kentsel Dönüşüm Uygulamaları (Aydın ve Afyonkarahisar Örnekleri)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, S.10(2), ss.397-415.
KÖKTÜRK, Erdal ve KÖKTÜRK, Erol (2007), Türkiye’de Kentsel Dönüşüm ve Almanya Deneyimi. 11. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Yayını, Ankara.
KÖMÜRLÜ, Rüveyda ve ÖNEL, Hakkı (2007), “Türkiye’de Konut Üretimine Dair Kaynak Oluşturma Model Yaklaşımları, YTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, S.2, ss.89-107.
MAKAL, Ahmet (2002), “Türkiye’nin Sanayileşme Sürecinde İşgücü Sorunu, Sosyal Politika ve İktisadi Devlet Teşekkülleri: 1930’lu ve 1940’lı Yıllar”, Toplum ve Bilim Dergisi, S.92, ss.34-70.
SAĞLAM, Dündar (1981), “Türkiye’de Devletçilik Fikrinin Doğuşu ve Geçirdiği Aşamalar”, Atatürk’ün Ekonomik Kalkınma Politikası ve Devlet İşletmeciliği Konferansı, İstanbul Üniversitesi Devlet İşletmeciliği Enstitüsü Yayını, İstanbul.
SAĞLAM, Serdar (2016), “1923- 1950 Yılları Arasında Türkiye’de Kent ve Kentleşme Olgusu”, Istanbul Journal of Sociological Studies, S.53, ss.257-274.
SAMSUNLU, Ahmet (2007), “Toplu Konut Kanunu ve Türkiye'deki Uygulamaları”, Kent ve Planlama: Geçmişi Korumak Geleceği Tasarlamak: Ruşen Keleş’e Armağan (Ed. Ayşegül Mengi), İmge Kitabevi, Ankara, ss.355-374.
SBB (2019), On Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/07/OnbirinciKalkinmaPlani.pdf (Erişim Tarihi: 11.04.2019).
SBB (2021), 2022 Yılı Cumhurbaşkanlığı Hükümet Programı, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/10/2022-Yili-Cumhurbaskanligi-Yillik-Programi-26102021.pdf (Erişim Tarihi: 01.04.2023).
ŞAHİN, Yusuf (2005), “Kira Denetimi Politikası Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, S.60(4), ss.213-237.
ŞENGÜL, H. Tarık (2001), Kentsel Çelişki ve Siyaset: Kapitalist Kentleşme Süreçleri Üzerine Yazılar, Demokrasi Kitaplığı Yayını, İstanbul.
ŞENGÜL, H. Tarık (2009), Türkiye’de Kentleşmenin İzlediği Yol Üzerine: Bir Dönemleme Girişimi, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1983), 45. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_7.pdf (Erişim Tarihi: 02.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1987), 46. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_7.pdf (Erişim Tarihi: 01.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1989), 47. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_8.pdf (Erişim Tarihi: 02.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1991a), 48. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_8.pdf (Erişim Tarihi: 02.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1991b), 49. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_8.pd (Erişim Tarihi: 02.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1993), 50. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_8.pdf (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1995), 51. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_8.pdf (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1996a), 53. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_9.pdf (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1996b), 54. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_9.pdf (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1997), 55. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_9.pdf (Erişim Tarihi: 03.04.2023).
TBMM – TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (1999), 57. Hükümet Programı, https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/hukumetler/hukumetler_cilt_10.pdf (Erişim Tarihi: 01.04.2023).
TOKİ – TOPLU KONUT İDARESİ BAŞKANLIĞI (2018), “TOKİ Kuruluş ve Tarihçe”, TOKİ Kurumsal Web Sayfası, http://www.toki.gov.tr/kurulus-ve-tarihce (Erişim Tarihi: 03.07.2018).
TURAN, Mensur (2010), “İpotekli Dünya: Mali Sermaye ve Konut”, TMMOB Dosya Dergisi, S.20, ss.26-29.
ULUSOY, Ali Ender (2020), “Türkiye’de Konut Politikaları: Tarihsel Süreç ve Aktörlerin Rolü”, Kamu Yönetimi ve Politikaları Dergisi, S.1(3), ss.87-122.
YAVUZ, Fehmi, KELEŞ, Ruşen ve GERAY, Cevat (1978), Şehircilik: Sorunlar Uygulama ve Politika, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Yayınları, Ankara.
YAVUZYİĞİT, Musa Hikmet (1999), “21. Yüzyıla Girerken Türkiye’de Devletçilik ve Özelleştirme Sorunları”, Sayıştay Dergisi, S.34, ss.116-129.
YENİCE, M. Serhat (2014), “Türkiye’nin Kentsel Dönüşüm Deneyiminin Tarihsel Analizi”, BAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, S.16(1), ss.76-88.