ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA TÜRK-SOVYET İLİŞKİLERİNDE DOĞU TÜRKİSTAN’IN BAĞIMSIZLIK FAALİYETLERİ (1933-1934)

Doğu Türkistan, Büyük Türkistan’ın sınırları içinde yer alan bir toprak parçasıdır. Büyük Türkistan ifadesi ile Batı ve Doğu Türkistan birliği kast edilmektedir. Büyük Türkistan’da 100 milyonu aşkın Türk nüfusu yaşamaktadır. Bu bölge, Türk Milletinin anayurdu olmasının yanı sıra eski bir kültür ve medeniyet merkezi olarak da karşımıza çıkmaktadır. Doğu Türkistan isminin 19. yüzyıl başlarından itibaren kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Bu dönemde Büyük Türkistan’ın batısını Rusya ve doğusunu da Çin’in işgal etmiştir. Bununla birlikte Doğu Türkistan her zaman Rusya’nın ilgisini çekmeye devam etmiştir. Aynı zamanda Doğu Türkistan’daki gelişmeler Türk-Sovyet ilişkilerinde de önemli bir rol oynamıştır. Rusya’nın etkisiyle her ne kadar Türk basını konuyu yakından takip etse de fazlaca yoruma yer verilmemiştir. Hatta, Yaş Türkistan Dergisi’nin ülkeye girişi yasaklanmıştır. Çalışmamızda konu ile ilgili olayları kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlamaya çalışan tarama modeli kullanılmıştır. Buna göre, Cumhuriyet Arşivi’ne ait belgeler, basın ve tetkik eserlerden toplanan bilgiler zaman ve mekân çerçevesinde bütünleştirilerek yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Türkistan, Sovyetler Birliği, Çin, Dış Politika

PDF

___

KAYNAKÇAArşiv BelgeleriTürkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi BCA, Fon:490/01, Kutu:607/102, Dosya:10.BCA, Fon:030/10, Kutu:258/735, Dosya:5.KitaplarAlptekin, Erkin(1990). Doğu Türkistan’dan Hicretimizin 40. Yılı. Kayseri: Erciyes Dergisi Doğu Türkistan Yayınları.Alptekin, İsa Yusuf (1973). Doğu Türkistan Davası. İstanbul: Otağ Yayınları.Andican, A. Ahat (2003). Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. İstanbul: Emre Yayınları.Cengiz, Kaşgarlı İsmail (1981). Kızıl Çin İşgalindeki Doğu Türkistan, İstanbul: Doğu Türkistan Dergisi Yayınları.Forbes, Andrew D.W. (1991). Doğu Türkistan’daki Harp Beyleri. Çev. Enver Can. Doğu Türkistan Vakfı Yayınları:1. Hayit, Baymirza (1975). Türkistan Rusya ve Çin Arasında. Otağ Yayınevi.Kurban, İklil (1995). Doğu Türkistan için Savaş. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Oraltay, Hasan (1976). Kazak Türkleri. İstanbul: Türk Kültür Yayını.Saray, Mehmet (1995). Atatürk ve Türk Dünyası. Ankara: Türk Tarih Kurumu.Taşçı, M. Ali (1985). Derleyen, Esir Doğu Türkistan İçin İsa Yusuf Alptekin’in Mücadele Hatıraları. İstanbul: Doğu Türkistan Neşriyat Merkezi.Tuna, Amine (2012). Doğu Türkistan’da Asimilasyon ve Ayrımcılık. İstanbul: İHH Kitap. MakalelerAlim, Abulsalam Abdulgani(2010). “Doğu Türkistan –Ekonomik Yaşamdaki Kısıtlamalar- Yoksulluk ve Yoksulluğun Sosyal Etkileri”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 148-161.Altun, Kudret(1996). “İsa Yusuf Alptekin ve Türkistan Davası”, Türkiye Cumhuriyeti Devletnin Kuruluş ve Gelişmesine Hizmeti Geçen Türk Dünyası Aydınları Sempozyumu Bildirileri (23-26 Mayıs 1996). Kayseri: 41-45.Çelebi, Ercan(2010) “Atatürk ve Türk Dünyası”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Ocak 2010, Cilt:18, No:1, s. 199-208.Dağ, Ahmet Emin(2010). “Doğu Türkistan Sorununun Çözümünde Türkiye ve İslam Dünyası”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 175-181.Ekrem, Erkin(2010). “Doğu Türkistan’ın Geleceği: SWOT Analizi Metodu Üzerinden Bir Değerlendirme”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 231-242.El-Verdani, İzzeddin(2010). “Bağımsızlığa Giden Yolda Doğu Türkistan’ın Geleceğine Dair Düşünceler”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 243-247.Emet, Erkin(2010). “Doğu Türkistan’ın Uluslararası Medyada Yansıması ve Dezenformasyon Sorunu”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 183-191.Gül, Osman Kubilay(2007). “Doğu Türkistan’dan Türkiye’ye Hazin Bir Göç Hikayesi”. Turkish Studies. Volume 2 /1 Winter. s. 252-273.Hakim, Meryem(2010). “ Doğu Türkistan Kazaklarının 20. Yüzyıldaki İstiklal Mücadelesi”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 113-122.Hüveydi, Fehmi(2010). “Doğu Türkistan’ın Geleceği”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 249-254.Mahluf, Macide(2010). “ Zorunlu Göç ve Uygur Diasporası”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 135-144.Sönmez, Gülden(2010). “Doğu Türkistan Mücadelesi ve Sivil Toplum Kuruluşları”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 193-212.Şahyar, Ataullah(2010). “Gündelik Yaşamda Karşılaşılan İhlaller”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 125-133.Şemseddin, Siraciddin Azizi(2010). “Doğu Türkistan’ın Özgürlük Yolu ve Kaderini Tayin Etme Hakkı”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 255-264.Ünsal, Ahmet Faruk(2010). “Doğu Türkistan’da Etnik ve Dini Ayrımcılık”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 163-172.Yalçınkaya, Alaeddin(2010). “ Doğu Türkistan Tarihinde Önemli Kavşaklar ve Çin İşgali”. Hür Doğu Türkistan Sempozyumu. İstanbul: İHH Araştırma Yayınları. s. 27-44.İnternet KaynaklarıKurban, İklil. “Yaş Türkistan Dergisi (1929-1939)”. https://www.altayli.net/yas-turkistan-dergisi-1929-1939.html , (Erişim Tarihi: 31.05.2018).GazetelerCumhuriyet Gazetesi.