19236

HİLMÎ VE CİDÂL- İ ŞÂH ESʻAD BÂ- VEZÎR ADLI MESNEVİSİ

Yurt dışındaki yazma eser kütüphanelerinde birçok Türkçe elyazması bulunmaktadır. Farklı zamanlarda ülke dışına çıkarılan bu eserlerin katalogları uzun süre evvel hazırlanmış olsa da kataloglardaki eksiklik ve yanlışlar birçok yazmanın gün yüzüne çıkmasına mȃni olmaktadır. Bu çalışmada da yegâne nüshası Almanya Millî Kütüphane Ms. Or. Oct. 3681 numarada kayıtlı, ismi kataloglarda sehven Bahs u Cedel olarak bildirilen ve Hilmȋ mahlaslı bir şaire ait olduğu söylenen Cidâl- i Şâh Esʻad bâ- Vezîr adlı mesnevi ele alınacaktır. Metnin müellifinin hangi Hilmî olduğu tartışılacak ve eserdeki ipuçlarından hareketle tespit edilmeye çalışılacaktır. Sanat tarihi açısından da kıymeti haiz bu mesnevide, bağlama uygun olarak yapılmış 6 minyatür bulunmaktadır. Konu itibariyle özgün bir hüviyete sahip eserde, iç içe geçmiş iki hikȃye anlatılmaktadır. Çerçeve hikȃyede Buhara sultanı Şah Esʻadla vezirinin bir mecliste dünyada dertsiz/gamsız insan olup olmaması üzerine münakaşaları, bunun neticesinde gamsız insanı bulmak amacıyla yaptıkları seyahat; asıl hikȃyede de bu seyahat esnasında tanıştıkları Şah Bȋ- gamın başından geçenler anlatılmıştır. Çalışmada eserin şekil ve muhteva açısından değerlendirmesi yapıldıktan sonra transkripsiyonlu metnine yer verilecektir.

H İLMÎ AND HIS MASNAVI CALLED CİDÂL- İ ŞÂH ESʻAD BÂ- VEZÎR

There are many Turkish manuscripts in the manuscript libraries in abroad. Although the catalogues of these works taken out of the country at different times were written long time ago, the deficiency and mistakes in the catalogues prevent many manuscript come to light. Its sole copy in this studying is registered in numbered Ms. Or. Oct. 3681 in Germany National Library, masnavi named Cidâl- i Şâh Esʻad bâ- Vezîr, the name of which is informed as Bahs u Cedel in the catalogues and is said that it belongs a poet nicknamed Hilmi, will be dealt. It will be discussed about which Hilmi was the author of the text and will be tried to determine by starting from the clues. In this mesnevi having value in terms of art history, there are 6 miniatures made appropriately to the context. In the work having unique identification concerning the subject, intertwined two stories are told. In the frame story, the discussions king of the Buhara Şah Esʻad and his vizier in a council about whether there was a carefree/lighthearted human in the world, and their journey in order to find lighhearted human at the end of their discussions; in the original story, the experiences of Şah Bȋ- gam whom they met with during this journey are told. After assessing in terms of the shape and content of the work in this studying, transcribed text will be included

PDF

___

AÇIK ÖNKAŞ, N. (2015). HİLMÎ, Abdullah Hilmî Dede, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6323. AKÇAY, G. (2015). NAHÎFÎ, Şemseddin, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1571. AKIN, B. (2015). HİLMÎ (HİLMİ DEDE), Mehmed Ali Hilmi Dedebaba, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6099. AKSOYAK, İ. H. (2015). HİLMÎ, Abdullah, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=973. AKSOYAK, İ . H. (2015). HİLMÎ, Bostan Çelebi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1253. AKSOYAK, İ . H. (2015). HİLMÎ, Seyyid Muhammed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2376. AKSOYAK, İ . H. (2015). HİLMÎ, Mehmed Emin, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=913. AKSOYAK, İ . H. (2015). HİLMÎ, Ördekzâde Osman Hilmî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1818. AKYOL, İ. (2015). ÇERKEŞÎ, Mehmet Hilmi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=131. ARSLAN, M. (2015). MEHMED HİLMÎ, Gümülcineli, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3042. ARSLAN, M. (2015). KEMÂLEDDÎN/HİLMÎ, Mahmûd Kemâleddîn, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3454. CATOVİC, A. (2015). HİLMÎ, Mostarȋ, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6229. CATOVİC, A. (2015). HİLMÎ, Osman Bey, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6228. ÇAKIR, E. (2015). HİLMÎ, Halil Dörtdivanlı, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6636. ÇELEBİOĞLU, Â. (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi (15. yy. Kadar). İstanbul: Kitabevi Yay. DEĞİRMENCİ, T. (2012). İktidar Oyunları ve Resimli Kitaplar. İstanbul: Kitap Yayınevi. DEĞİRMENCİ, T. (2012). Sözleri Dinlensin, Tasviri İzlensin: Tulûînin Paşanâmesi ve 17. Yüzyıldan Eşkıya Hikâyeleri. Kebikeç, 33, 127-147. DEĞİRMENCİ, T. (2014). Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin Okunması: İmgenin Ardındaki Hikȃyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbulun Meşhur Kadınları). Osmanlı Araştırmaları, XLV, 6. DURU, N. F. (2015). HİLMÎ, Mustafa, Bostan-ı Evvel Çelebi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2184. EKE, N. (2015). HİLMÎ, Kınalı- zâde Abdullah Çelebi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2357. EKE, N. (2015). VAHYÎ- ZÂDE, Abdullah Hilmî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1673. ERDOĞAN, H. (2015). Osman Hilmi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=7426. ERDOĞAN, M. (2015). HİLMÎ, Ahmed Muhtar Hilmȋ, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3750. ERDOĞAN, M. (2015). HİLMÎ, Ahmed, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3688. ERDOĞAN, M. (2015). HİLMÎ, Dedezȃde Mehmed Hilmȋ Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4931. ERDOĞAN, M. (2015). HİLMÎ, Elmastıraşzȃde Mustafa, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4930. ERDOĞAN, M. (2015). HİLMÎ, Hasan, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3702. ERSOY İNCİ, P. (2015). DERVİŞ HİLMİ, Abdullah, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=5682 FIĞLALI, E. R. (1997). Hasan, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. C. 16. FLÜGEL, G. (1865-1867). Die Arabischen, Persischen und Türkischen Handscri ften des Kaiserlich-Königlichen Hofbibliothek zu Wien, 3 Cilt, Wien: K.K.Hof und Staatsdruckerei. GÜRBÜZ, M. (2015). HİLMÎ, Enderunlu Abdülhalim, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3951. GÜRSOY, A. (2015). HİLMÎ, Yusûf- zâde Abdullâh, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2425. http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84149903.r=turc.langFR [erişim tar. 01.02.2015]. http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84150034.r=dimna.langFR [erişim tar. 01.02.2015]. http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8415006c.r=turc.langFR [erişim tar. 01.02.2015]. http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84272029.r=turc.langFR [erişim tar. 01.02.2015]. http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8432251h.r=turc.langFR [erişim tar. 01.02.2015]. http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=125191 [erişim tar. 01.02.2015]. http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=125546, [erişim tar. 01.02.2015]. http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=125605 [erişim tar. 01.02.2015]. http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=85673 [erişim tar. 01.02.2015]. http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=88901 [erişim tar. 01.02.2015]. http://yazmalar.gov.tr/detay_goster.php?k=91578 [erişim tar. 01.02.2015]. KARATAY, F. E. (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. İstanbul. KARAVELİOĞLU, M. A. (2015). NAHÎFÎ, Süleyman, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2663. KARTAL, A. (2013). Doğunun Uzun Hikȃyesi: Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay. KESİK, B. (2015). HİLMÎ, Abdülhalim Hilmî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3375. KESİK, B. (2015). NAHÎFÎ, Mehmed, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3470. KOÇAK, A. (2015). HİLMÎ, Şehbender- zâde Filibeli Ahmed Hilmî, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4126. KONUKÇU, E. (1992). Behrâm-ı Gȗr, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. C. 5. KÖKSAL, M. F. (2015). HİLMÎ (ALİ NİSÂRÎZÂDE), Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1295. KÖKSAL, M. F. (2015). HİLMÎ, Dinibütün Mustafa Hilmi Paşa, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=495. KÖKSAL, M. F. (2015). HİLMÎ, Feyzî- zâde Hilmî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=493. OĞUZ, M. Ö. (2015). HİLMÎ, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1400. ÖZKAN, M. (2015). MUSTAFA HİLMİ, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6997 SCHEFFER, Ch. (h az.). (1998). Antoine Galland, İstanbula Ait Günlük Hatıralar. (çev. Nahid Sırrı Örik). Ankara: TTK Yay. Şemseddȋn Sȃmȋ. (1317). Kāmȗs- ı Türkȋ. Dersaʻȃdet. ŞENTÜRK, A. A. (2002). XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebȋ Tasvirler. İstanbul: Kitabevi Yay. TOPTAŞ, E. S. (2015). NAHÎFÎ, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6204. ÜNVER, İ. (1986). Mesnevi, Türk Dili Dergisi, Türk Şiiri- Divan Şiiri. Ankara: TDK Yay. S. 415-416-417, s. 429-563. YAKAR, H. İ . (2015). HİLMÎ, Ahmed, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4446 YELTEN M. (h az.). Nevʻȋzȃde Atȃyȋ, Sohbetül- Ebkȃr, Kültür Bak. e-kitap http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10707,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 01.01.2015]. YILDIRIM, N. (2006). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay. YILDIZ, Â. (2006). Üsküdarlı Sâfînin Cidâl- i Sadî Bâ- müddeî Mesnevisi. Üsküdar Sempozyumu Bildirileri. YILMAZ, K. H. (2015). HİLMÎ, Bakkalzȃde Bostan Hilmȋ Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=3536. YILMAZ, K. H. (2015). HİLMÎ, Kadızâde Mustafa Hilmî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2971 YILMAZ, M. (2013). Kültürümüzde Âyet ve Hadisler. İstanbul: Kesit Yay. YÜKSELEN, G. (2015). HİLMÎ EFENDİ, Hasan, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü [erişim tar. 01.02.2015] http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1307