YUSUF KUTADGU BİLİG’DE ODGURMIŞ’A TÜRKÇE NE SÖYLETİR

Özet Yusuf’un Kutadgu Bilig’inde uyanmış, akıbet ve kanaati temsil eden münzevi kişilikli olarak tanımlanan Odgurmış farklı disiplinlerde pek çok çalışmaya konu olmuştur. Genellikle Budist kültüre mensup, kendini sosyal ve siyasî olaylardan soyutlamış olarak kabul edilen Odgurmış kişisi bu yazıda Eski Türk kültürü ve Türk mitolojisi temelinde yorumlanarak Türk kültürü ve Türk düşüncesindeki yeri tespite çalışılacaktır. Kutadgu Bilig’de Odgurmış’ın Budizm veya İslâm düşünceleriyle açıklanan yönleri kadar Türk düşünce ve Türk kültürü ile de açıklanacak yönleri de göz ardı edilemeyecek kadar önemlidir. Odgurmış’ın Türk düşüncesindeki yeri Türk mitolojisi okuma ve değerlendirmeleri ile tespite çalışılacaktır. Türk destanları kaynağında destanı oluşturan temel olaylar ve kişilerin özellikleri ile Odgurmış kişisinin özellikleri birebir örtüşmektedir. Çalışmanın girişinde, Odgurmış ile ilgili çalışmalar değerlendirilecektir. Bu çalışma, bugüne kadar yapılan Odgurmış çalışmalarından farklıdır. Odgurmış, bugüne kadar yapılan çalışmalarda kendini toplumdan dışlamış, soyutlanmış bir kişilik olarak gösterilse de aslında yitik bir yönetimi yeniden ayağa kaldıracak bir şahıstır. Bu çalışmada Odgurmış’ın çok kültürlü değil Türk düşüncesinin kaynaklarını oluşturan Türk kültürünü ve yaşam tarzını temsil eden biri olduğu tanıkları ile ifade edilecektir. Odgurmış’ın Türk kültürünün ve düşüncesinin ürününün tezahürü olduğu dil/tarih/kültür/mitoloji değerlendirmeleri ile açıklanacaktır. Çok kültürlü Türk Yusuf’un ferasetli kahramanı Odgurmış’ın Türk kültürü ve düşüncesinin izlerinin kaynakları Kutadgu Bilig tanıklığında açıklanmaya çalışılacaktır. Yusuf’un Odgurmış’a Kutadgu Bilig’de Türk kültür ve düşüncesinin köklerinin tarihi izlerini yansıtan konuş(tur)maları Türk mitolojisi kaynaklığında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kutadgu Bilig, Odgurmış, Türk Kültürü

PDF

___

ABDULLA, K. (2017). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. İstanbul: Ötüken Yayınları.
ARAT, R. R. (1979). Kutadgu Bilig I- Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ARAT, R. R. (1988). Kutadgu Bilig II- Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
BAYAT, F. (2018). Mitten Tarihe, Sözden Yazıya Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınları.
CANPOLAT, M. (2004). Günümüzde Kutadgu Bilig ve Divanü Lugati’t Türk. Türk Dilleri Araştırmaları, S. 14, s.31- 34.
BİLGİN, A. (2002). İlk Müslüman Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet/ Karahanlılar (840- 1212). Yeni Türkiye, 43, s.445- 453.
ÇAĞATAY, S. (1967). Kutadgu Bilig’de Odgurmış’ın Kişiliği. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s.39-49.
ÇAĞBAYIR, Y. (2005). Yusuf Has Hacib- Kutadgu Bilig. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
DİLÂÇAR, A. (1972). 900. Yıldönümü Dolayısıyla Kutadgu Bilig İncelemesi, TDK, 1972.
DURMAZ, G. ERCAN, Ö. (2007- 2008). Patient, Illness and Physician in Kutadgu Bilig. Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine, C. 6-7, s. 75- 80.
EKER, S. (2006). Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig (1069). Türk Edebiyatı Tarihi I, Ed., Talât Sait Halman, Osman Horata, Yakup Çelik, Nurettin Demir, Mehmet Kalpaklı, Ramazan Korkmaz, M. Öcal Oğuz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ss.193- 201.
ESİN, E. (1978). İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslâma Giriş (Türk Kültürü El Kitabı, II. Cilt 1/b’den Ayrı Basım). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
ESİN, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
GENÇ, R. (1981). Karahanlı Devlet Teşkilatı XI. Yüzyıl Türk Hakimiyet Anlayışı ve Karahanlılar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
GÖKYAY, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun Kitabı- Kitab-ı Dedem Korkut âlâ Lisan-ı Taife-i Oğuzan-, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
HUNKAN, Ö. S. (2016). Türk Hakanlığı (Karahanlılar)’nın Dinî Siyasetinde Mâturîdî Âlimlerin Rolü. Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.18, S.2, s. 377- 393.
İNAN, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
İNALCIK, H. (1966). Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset ve Nazariye ve Gelenekleri Reşit Rahmeti Arat İçin. Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, ss. 259- 275.
KAÇALİN, M. (2002). Kutadgu Bilig Maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.26, s.478- 480. Telif: DİA.
KAFESOĞLU, İ. (1980). Kutadgu Bilig ve Türk Kültür Tarihimizdeki Yeri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
KAFESOĞLU, İ. (2011). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
KAFESOĞLU, İ. (2017). Umumî Türk Tarihi Hakkında Tespitler Görüşler Mülâhazalar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
KARA, M. (1998). Bir Başka Açıdan Kutadgu Bilig. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
KAZMAZ, S. (2000). Hukuk ve Devlet Yönetimi Açısından Kutadgu Bilig (Kutadgu Bilig Üzerine Hukukî Bir İnceleme). Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
KOCA, S. (2012). Kutadgu Bilig’de Hükümdar, Vezir ve Sufi Tiplerinin Tanıtılmasında ve Bu Tiplerin Temsil Ettikleri Fikirlerin Açıklanmasında Metaforların Rolü. Gazi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.10.
KÖK, A.- Eker, Ö. (2017). Kutadgu Bilig’in Tanıklığında Kültür Lingüistiği Bağlamında Kut Metaforları. II. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat ve Bilim Tarihi Sempozyumu, 03- 07 Mayıs, s.340- 356.
KÜYEL, TÜRKER, M. (1990). Kutadgu Bilig ve Fârâbî. Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri, s.219- 231.
KÜYEL, TÜRKER, M. (1986). Bilimin Felsefeye Dayandığı Görüşünün Bir Timsali Olarak Galenos. Ankara Üniversitesi 50. Yıl Kuruluş Yıldönümü Bildirileri, s. 67- 75.
NALBANT, M. V. (2013). Eski Türk Mektuplaşma Geleneği Üzerine Kutadgu Bilig Açısından Bir Değerlendirme. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C.10, S.3, ss. 6- 30.
ÖGEL, B. (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ÖGEL, B. (2016). Türklerde Devlet Anlayışı 13. Yüzyıl Sonlarına Kadar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
ÖNLER, Zafer., Kutadgu Bilig’de İktidar Kavramı ve Siyaset Anlayışı, TÜRKLER, Yeni Türkiye Yayınları, C.5, 2002, s.179- 186.
ÖZÖNDER, BARUTCU, F. S. (2017). Kutadgu Bilig I Zaman- Mekan- Konuşur: XI. Yüzyılda Balasagun’dan Kâşgâr’a, Balasagunlu’dan Kâşgarlı’ya. Çukurova Türkoloji Araştırmaları Dergisi, C.2, S.2, s.12- 63.
ÖZÖNDER, BARUTCU, F. S. (2018). Kutadgu Bilig II Kutadgu Bilig’in Metin Türü ve Tarihsel Diyalektoloji İçin Değeri. Çukurova Türkoloji Araştırmaları Dergisi, C.3, S.2, s. 179- 253.
ŞEKER, F. M. (2015). Selçuklu Türklerinin İslâm Tasavvuru. İstanbul: Dergâh Yayınları.
TURAN, Ş. (2017). Türk Kültür Tarihi: Türk Kültüründen Türkiye Kültürüne ve Evrenselliğe. Ankara: Bilgi Yayınları.
YILDIZ, N. (1995). Manas Destanında Sosyal İlişkiler ve Bunların Dede Korkut Hikayeleri ile Mukayesesi. Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, Ed., Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali, ss. 177- 191.
YILDIZ, M. (2018). Siyaset Felsefesi Açısından Dede Korkut Hikâyeleri. Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, C. 86, s.65-88.