TERCÜME-İ MÜFREDÂT-I İBN-İ BAYTAR’DAKİ (150b-295a) BİTKİ ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME (II)

Eski zamanlardan günümüze kadar tıp alanında çeşitli tedavi yöntemleri geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden biri de bitkilerle tedavi yöntemi olmuştur. 14. yüzyılda bitkilerle tedaviyi konu alan pek çok eser yazılmıştır. Özellikle 15. yüzyıldan itibaren tıp sahasında yazılmış eserlerin Türkçe’nin bilim dili olmasına katkısı büyüktür. Eserlerin birçoğu farklı dillerde yazılmıştır. Bu eserlerden bazıları Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Bu eserler dilimizi oldukça zenginleştirmiştir. İçerdiği bilgilerle de tıp alanına önemli katkı sağlamıştır. Çalıştığımız eserin aslı Arapça’dır. Eser Tercüme-i Müfredât-ı İbn-i Baytar adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Tercüme edilen bu eser Umur Bey’e takdim edilmiştir. Eserin on yedi nüshası bulunmuştur. Eser birkaç defa tercüme edilmiştir. Bu tercümelerin bazıları başka hükümdarlara sunulmuştur. Böylece eserin önemi daha da artmıştır. Eserde pek çok bitki adı vardır. Bu bitkiler çeşitli hastalıkları tedavi etmek için kullanılır. Bunun yanında eserde hayvanlar, taşlar ve çeşitli gıdalar da vardır. Eserin yazarı İbn-i Baytar, bu konularda oldukça bilgili ve tecrübeli bir yazardır. Ve eserlerine malzeme toplamak için üç kıtayı gezmiştir. Yazar bu sebeple pek çok malzeme toplamıştır. Bu malzemeleri tüm özellikleriyle tanıtmıştır. Ve bunların isimlerinin Arapça, Grekçe ve Farsça karşılıklarını da yazmıştır. Bir karışıklığa yer vermemek için bunları harekelemiştir. Eser alfabetik sıraya göre düzenlenmiştir. Bu eserde 2353 madde vardır. Tekrarlar dışında 1400 tane ilaçtan bahsedilmektedir. Bunlardan 200 tanesi bitkiseldir. Ayrıca yeni bulunan ilaçlar da vardır.

Anahtar Kelimeler:

Tıp Yazmaları, İbn-i Baytar, Bitki Adları, Tercüme-i Müfredât-ı İbn-i Baytar

PDF

___

ADIVAR, A. Adnan (1991). Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi yayınları, İstanbul.
BAYAT, Ali Haydar (2010). Tıp Tarihi, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul.
BAYTOP, Turhan (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK yayınları, Ankara.
BEDEVİAN, K. Armenag (1936). İllustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Language, Argus and Papazian Presses, Kahire.
CANPOLAT Mustafa, ÖNLER Zafer (2007). İshâk bin Murâd, Edviye-i Müfrede, TDK Yayınları, Ankara.
ÇELİK, Anıl (2014). Terceme-i Kâmilü’s-Sınâʿa (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
DEVELİOĞLU, Ferit (2005). Osmanlıca-Türkçe Lügat, Aydın Yayınları, Ankara.
DOĞAN, Şaban (2011). Ebulfeyz Mustafa Efendi, Risâle-i Feyziyye fî Lügâti’l-Müfredâti’t-Tıbbiyye, Değişim yayınları, İstanbul
DOĞAN, Şaban (2009). Terceme-i Akrabâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme- Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya.
İHSANOĞLU Ekmeleddin, ŞEŞEN Ramazan, BEKAR Serdar, GÜNDÜZ Gülcan (1998). Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi (I, II, III, IV), IRCICA Yayınları.İslam Ansiklopedisi (1999). İbnü’l-Baytar Maddesi, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: 20, syf: 526-527.
KÜÇÜKER, Paki (2010). Mücerreb-nâme, Kültür Ajans Yayınları, Ankara.
KÜÇÜKER, Paki (1994). Yadigar-ı İbn-i Şerif, Giriş-Metin-Dizin, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ.
KÜÇÜKER, Paki (2010). Lügat-i Müşkilât-ı Eczâ’da Türkçe Bitki Adları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/11, syf. 401-415.
MURAD, Sibel (2009). Lügât-ı Müşkilât-ı Eczâ Derviş Siyâhî Lârendevî (Giriş-Metin-İnceleme-Dizin), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
MURAD, Sibel (2015). Tercüme-i Aynü’l-Hayat’ta Şekil ve Zaman Ekleri (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya.
Mütercim Asım Efendi (2000). Burhân-ı Katı (Haz. M. Öztürk, D. Örs), TDK yayınları, Ankara.
ÖNLER, Zafer (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifâ I Giriş-Metin,TDK Yayınları, Ankara.
ÖNLER, Zafer (1999). Celâlüddin Hızır Paşa, Müntahab-ı Şifâ II Sözlük, Simurg yayınları, Ankara.
ÖNLER, Zafer (2000). Revnak-ı Bustan, TDK yayınları, Ankara.
ÖNLER, Zafer (1998). XIV-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinin Dili ve Sözvarlığı, Kebikeç, Sayı: 6., syf. 157.
ÖNLER, Zafer (1986). Hacı Paşa’nın Müntehâb-ı Şifâ Adlı Eserinde Geçen Bitki Adları Üzerine.
ÖNLER, Zafer (2004). XIV.-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları, İstanbul, Kebikeç Yayınları.
PAÇACIOĞLU , Burhan (2014). İlaç ve Bitki Adları Sözlüğü, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
RONAN, Colin A. (2005). Bilim Tarihi (Çev. Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergur), TÜBİTAK yay. Ankara.
SARI, Mevlût (1984). El-Mevarid Arapça-Türkçe Lûgat, İpek Yayın Dağıtım, İstanbul.
STEINGASS, F. (2005). Persian-English Dictionary, Çağrı Yayınları.
ŞAHİN, Hatice (2007). Câmi‘ü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri, Turkish Studies, Volume 2/2, p.570-602, s. 571,Spring 2007.
UÇAR, İlhan (2009). Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş-İnceleme- Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya.
UÇAR, İlhan (2012). Türkiye Türkçesinde Organ Adlarıyla Türetilmiş Bitki Adları, Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 32, s. 307-330.
UÇAR, İlhan (2013). Türkiye Türkçesinde Hayvan Adlarından Türetilmiş Bitki Adları, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 2/1, s. 1-19
UÇAR, İlhan (2013). “Kavram-Çağrışım-Kelime” Bağlamında Bitki Adlarına Anlam Bilimsel Bir Yaklaşım, Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013, p. 2671-2683, Ankara-Turkey.
UÇAR, İlhan (2013). Yetiştiği/Geldiği Coğrafya Veya Etnik Adlandırmayla Oluşturulan Bitki Adları, Zeitschrift für die Welt der Türken /Journal of World of Turks , Vol. 5-1,pp.115-135–135,ISSN:1868-8934,DOI:,Nisan,2013