ESKİ TÜRKÇE YIP SÖZCÜĞÜ VE KAVRAM ALANINA GİREN BAĞ, URUK, ÖRGEN, URGAN, ARKAN SÖZCÜKLERİ ÜZERİNDE BİR DEĞERLENDİRME

Dilin, tarihî lehçelerden çağdaş lehçelere doğru gelişimini belirli sözcükler ve bu sözcüklere bağlı kavram alanları içerisinde değerlendirmek mümkündür. Buradan yola çıkılan çalışmada, Eski Türkçede ip anlamına gelen yıp sözcüğü ve farklı tarihî dönemlerde kavram alanına giren bağ, uruk, örgen, urgan, arkan sözcükleri üzerinde durulmuştur. Söz konusu sözcükler tarihî ve çağdaş lehçelerde fonolojik, morfolojik gelişmeleri ve anlam bilimsel değişmeleri bakımından değerlendirilmiştir. Çalışmada öncelikle sözcüklerin kökeni, farklı tarihî dönemlerde karşılaşılan anlam genişlemesi, yazı sistemi değişimine bağlı olarak gerçekleşen eşgösterenlilik ve bulaşma, kullanımdan düşme vb. gelişmelerin izi sürülmüştür. Uruk sözcüğü, yazı sistemi değişiminin neticesinde "soy, aile" anlamına gelen Eski Türkçe urug sözcüğü ile eşgösterenli olmuştur. Bunun sonucunda muhtemelen bir eşgösterenliler çatışması yaşanmış ve uruk sözcüğü Çağdaş Türk lehçelerinde kullanımdan düşmüştür. Bağ, örgen, urgan ve arkan sözcüklerininse Eski Türkçe "ip" anlamına gelen yıp sözcüğünün temel anlamını, yakın anlama geçiş yoluyla kazandıkları ve çok anlamlı sözcükler olarak kullanımda oldukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Anlam bilimi, Tarihî Türk Dili, Çağdaş Türk Lehçeleri, Etimoloji

A STUDY OF THE OLD TURKİSH WORD YIP, AND THE WORDS İN İTS CONTEXT FİELD BAĞ, URUK, ÖRGEN, URGAN, ARKAN

Evaluation of language from historical dialects towards contemporary dialects can be traced through studying the evaluation of specific words and the context conveyed through these words. This study while relying on this methodology focuses on Old Turkish word yıp and words bağ, uruk, örgen, urgan, arkan. Those words are scrutinized phonological, morphological, and semantically. This study primarily focuses on the etymology of words, homophony due to change of alphabet, semantic contamination, semantic restriction, through different historical periods. The Old Turkish uruk "rope" has been mixed with the word urug "family, lineage" from the result of changing alphabet, and then they have become homophonic. There was a conflictbetween two different meanings and the word uruk has forgotten in contemporary dialects. Bağ, urgan, örgen and arkan have gained the meaning "ip" due to semantic extension, and these words are still used in contemporary Turkish dialects.

Keywords:

Semantic, Old Turkish Language, Contemporary Turkish Dialects, Etymology,

PDF

___

Akdoğan, Y. (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük. İstanbul: Beşir Yayınları.
Altaylı, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü II. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça Türkçe Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları.
Atalay, B. (2015). Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi I, II, III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press, London.
Doerfer, G. (1963a). Türkiche und Mongolische Elemente im Neu Persischen (Band I). Wiesbaden.
Doerfer, G. (1963b). Türkiche und Mongolische Elemente im Neu Persischen (Band II). Wiesbaden.
Hacıeminoğlu, N. (2016). Türk Dilinde Yapıları Bakımından Fiiller. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Naskali, E. G. ve Muvaffak Duranlı. (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Naskali, E. G. vd. (2007). Hakasça- Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Necip, E. N.(1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Çev. İklil Kurban. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ötüken Türkçe Sözlük: Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Sözvarlığı. (2007). Haz. Yaşar Çağbayır. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Pekaçar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Sevortyan, E. V. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov I. Moskova. Sevortyan, E. V. (1989). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov IV. Moskova.
Stachowski, M. (2011). Etimoloji. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları: Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tarama Sözlüğü: XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla. (2009). Haz. Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tekin,T. vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayıncılık.
Türkçe Sözlük. (2011). Haz. Şükrü Haluk Akalın vd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. (2009). Birleştirilmiş Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Lehçeleri Grameri (2012). Ed. Ercilasun, A. B. Ankara: Akçağ Yayınları.
Yudahin, K. K. (1988). Kırgız Sözlüğü. Çev. Abdullah Tayman. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.