ÇAĞATAY TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ BİR FIKIH KİTABI MUʻALLİMÜ'L-ETRAK

Türk dili tarihine baktığımızda dinî eserlerinin büyük bir yer kapsadığını görüyoruz. Özellikle mensur eserlerin dikkate değer bir bölümü dinî içeriğe sahiptir. Türklerin İslamiyet'i kabul etmesiyle birlikte, İslam dini, kültürü ve tarihi ile ilgili birçok eser yazılmaya başlandı. Kuran tercümeleri, tefsirler, peygamberler tarihi, menkıbeler, fıkıh kitapları vb. yapıtlar genel olarak İslamiyet'i yaymak, bu dinin kurallarını doğru şekilde anlatmak ve uygulamak amacıyla yazılmıştır. Türkçede görülen bu eserlerin büyük bir kısmı Arapça veya Farsça eserlerden tercüme edilmiştir. Bu makalede Hanefi mezhebinin önemli fıkıh kitaplarından biri olan Fıkh-ı Keydânî'nin Çağatay çevirisi üzerinde durulmuştur. Eserin orijinali Lütfullah Keydânî (ö. 1349) tarafından Arapça olarak yazılmıştır. Bu eser yazıldığı dönemden itibaren önemli fıkıh kaynaklarından biri olmuş, daha sonra Farsça ve Türkçeye çevrilmiştir. Bu tercümeler farklı mütercimler tarafından çevrildiği için değişik adlarla tanıtılmışlardır. Söz konusu çevirilerden biri de Muʻallimü'l-Etrak'tır. Söz konusu eser, İran Millî Kütüphanesi'nde 34234 numarayla kayıtlıdır. Bu makalede eseri tanıtmakla birlikte eserin genel özellikleri ve dil hususiyetleri hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Muʻallimü'l-Etrak, Fıkh-ı Keydānî, Çağatay Türkçesi

A JURISPRUDENTIAL BOOK WRITTEN IN CHAGATAI LANGUAGE MUʻALLIMU'L-ETRAK

An overview on the history of Turkic language indicates that religious works have a special place in this field. In particular, a considerable part of prose works have religious content. At the same time with adoption of Islam by Turkic people, numerous works were written about religion, culture and history of Islam. Among them, it can be refer to translations of Quran, commentaries, the history of prophets, lives of religious elders, jurisprudential books and the like, which have been written to promote Islam, the correct teaching of religious laws and their implementation. In Turkic language, the works with such contents have been often translated from Persian or Arabic. The purpose of present study was to investigate the Chagatai translation of Keydani jurisprudence as one of the important juristic books of Hanafi School. The original work has been written in Arabic by Lutfullah Keydani (d. 1349). This book had been considered as one of the important sources of jurisprudence during that era and afterwards and was later translated into Persian and Turkic languages. The translations are known by many different names because they have been translated by different translators. One of the considered translations is Muʻallimu'l-Etrak. This book is kept in the National Library of Iran under number 34234. In present study, the book has been introduced and some of its general features as well as its linguistic features have been discussed.

Keywords:

Muʻallimu'l-Etrak, Keydani Jurisprudence, Chagatai Language,

PDF

___

AKAR, A. (2005). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları. ARGUNŞAH, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları. ARGUNŞAH, M. (2007). Bilinmeyen Bir Fıkıh Kitabı Çevirisi: Hıyeretü’l-fukaha. IV. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1: 119-124. ATA, A. (1998). Nehcü'l-Ferādįs III Dizin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. DEHKHODA, A. E. (1993). Loghatnâme (Sözlük). Tahran: Tahran Üniversitesi Yayınları. ECKMANN, J. (2017). Çağatay El Kitabı (Çev.: Günay Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ERBAY, F. (2003). Muhammed bin Ahmedü'z-Zādid'e Ait Çağatayca Bir Fıkıh Kitabı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ERBAY, F. (2006). Terġîbü’ṣ-Ṣalāt’ın Çağatay Türkçesi İle Yazılmış Nüshası Üzerine. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 20: 189-199. MOİN, M. (2005). Farhang-é Fārsî (Farsça Sözlük). Tahran: Rāh-é Roşd Yayınları. NASRULLAYEV, N. (2007), Lutfullah En-Nesefî’nin Fıkh-ı Keydânî Eseri ve Onun İslam Fıkhındaki Ehemmiyeti. Uluslararası Türk Dünyasının İslâmiyet'e Katkıları Sempozyumu, Isparta, s. 319-322. RAHİMİ, F. (2014). Çağatay Türkçesi ve Edebiyatı Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi. Turkish Studies, IX/3: 1157-1218. SAĞOL, G. (1997), Kurʼan'ın Türkçe Tercüme ve Tefsirleri Üzerinde Yapılan Çalışmalar. Türklük Araştırmaları Dergisi, Mehmet Akalın Armağanı, s. 379-396. SAHETMAMMEDOV, A.; CİCİ, R. (2017). el-Vikâye, Fıkhu’l-Keydânî ve el-Mukaddime Adlı Eserlerin Karşılaştırılması: Namaz Örneği. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 30: 527-550. Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ÜNLÜ, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınları.