II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE HAYVAN HAKLARI (1908-1918)

Orta Asya Türkleri hayatta kalma mücadelesinde hayvanlardan büyük destek almıştır. Doğada hayvanlarla birlikte yaşama zorunluluğu zamanla kendini gönüllülük esasına bırakmış, İslamiyet’in kabulüyle hayvanlara muamele dinin kutsal bir gereği olarak değerlendirilmiştir. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra batılılaşma çabaları çerçevesinde Avrupa ülkeleri rol model alınarak Osmanlı Devleti’nde de hayvanlar şehirden uzaklaştırılmaya başlanmıştır. Bu eylemler insan-hayvan arasındaki dostane ilişkinin zedelenmesine neden olmuş ve hayvanseverleri harekete geçirmiştir. Hayvanlara kötü muameleye son vermek, toplum içindeki eski itibarlarını kazandırmak üzere Himaye-i Hayvanat Cemiyeti kurulmuştur. Cemiyet, harp yıllarında silah, sedye taşımak, düşmanla iletişim sağlamak gibi stratejik vazifelerde kullanılan ve savaşın olumsuz şartlarından etkilenen hayvanların durumuyla da ilgilenmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hayvan hakları, Himâye-i Hayvânât Cemiyeti, hayvanlara yaklaşım, sokak hayvanları, savaş meydanlarındaki hayvanlar, sürgün ve itlaf

ANIMAL RIGHTS DURING THE SECOND CONSTITUTIONAL PERIOD (1908-1918)

Central Asian Turks received a great support from animals in their struggle for survival. Living with animals in the nature was left voluntarily. With the acceptance of Islam, treatment of animals was considered as a sacred requirement of religion. After the Second Constitution was declared in 1908, within the frame of westernization attempts, the European cities were considered as ideal cities and the animals were deported from the downtowns of the Ottoman settlements. These actions damaged friendly relationship between humans and animals and it activated animal lovers. In order to put an end to the mistreatment of animals and to restore their old reputation in the society, Himâye-i Hayvânât Cemiyeti was established. The society tried to help the animals that were used for strategic missions like carrying guns, stretching injured or dead and contacting with the enemy during the war and exposed to difficult conditions of war.

Keywords:

Animals on battlefields, animal rights, approach to animals, exile and culling, Himâye-i Hayvânât Cemiyeti, street animals.,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA.DH.MKT.821.49. BOA.DH.MUİ.97-2.8. BOA.HR.TO.540.52. BOA.HR.TO.540.65. BOA.BEO.4149.311165. BOA.HR.SYS.2404.58. l BOA.HR.HMŞ.İŞO.55-1.
Resmi Yayınlar Beyan-ül Hak Ceride-i Baytariye İçtihad Servet-i Fünun Resimli Mecmua The New York Times
Ak, Mehmet; “Osmanlı Devleti’nde Veba-i Bakarî (Sığır Vebası), (OTAM (39), 2016.
Aynakul, Gülnisa; “Birinci Dünya Savaşı’nda Rus Cephesi ve Cephe Gerisinde Türkistan İsyanı: Kırgızistan Örneği”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşını Anlamak Uluslararası Sempozyum Bildirileri, İstanbul 2014.
Bozkurt, Abdurrahman; “I.Dünya Savaşı Başlarında Osmanlı Devleti’nde Casusluk Faaliyetleri ve Güvenlik Algısı (1914-1915)”, (OTAM (36), 2014.
Brummett, Palmira; İkinci Meşrutiyet Basınında İmge ve Emperyalizm 1908-1911, İstanbul 2003.
Çakılcı, Diren; “Sultan II. Abdülhamit’in Hayvan Merakı: Yıldız Sarayı’nda Kuşluk-ı Hümayun Teşkilatı”, Tarih Dergisi, S.68, İstanbul 2018.
Çerçinli, Meliha Nur; “Foreign Women Affecting the Social Life of the Ottoman Empire at the Beginning of the Twentieth Century: The Case of Lady Alice Lowther /1873-1939)”, World Academy of Science, Engineering and Technology International Journal of Humanities and Social Sciences, Vol:15, No:6, 2021.
Doğan, Levent; “Türk Kültüründe Hayvanlar ve Hayvan İsimleri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Ocak 2001, S. 12.
Erk, Nihal; “Tarihte Önemli Sığır Vebası Salgınları ve 1920’ye Kadar Memleketimizdeki Durumu”, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 10 (1963).
Güllü, Ramazan Erhan; “19-20. Yüzyıllarda Avrupa’da ve Türkiye’de Askerî Posta Güvercini Kullanımı”, Belleten 84/301, 2020.
Işın, Ekrem; Dört Ayaklı Belediye: İstanbul’un Sokak Köpekleri, İstanbul 2016.
İstanbul Himâye-i Hayvânât Cemiyeti Nizamnamesi, Galata 1929.
Kırpık, Güray; “Osmanlı’da Hamallık Mesleği ve İlgili Arşiv Belgeleri”, HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, C.2, S.3, 2013.
Koca, Salim; Türk Kültürünün Temelleri, Ankara 2003.
Kocatürk, Önder; Osmanlı İngiliz İlişkileri’nin Dönüm Noktası (C.II), İstanbul, 2013.
Melikoğlu, Berfin; “Türkiye’de Kurulan İlk Hayvanları Koruma Derneğinin Tarihsel Gelişimi”, Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 80 (2009).
Menekşe, Metin; “Batılı Seyyahlar Gözünden Osmanlı İstanbul’unda Köpekler”, Socıal Sciences Studies Journal, 2018, S.28.
Menteş Gürler, Ayşe; Melikoğlu, Berfin; Osmanağaoğlu, Şule; “A Historical Evaluation of Animal Protection Efforts of Non-governmental Organizations in Turkey”, Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 2011, 17(6).
Menteş Gürler, Ayşe; Yiğit, Ali; “Dr. Abdullah Cevdet’in İçtihad Dergisi’nde Yayınlanmış Makalesi: İstanbul’da Köpekler”, Toplumsal Tarih, Kasım 2011 (215).
Okur Mehmet; Göktaş, Serdar; “Birinci Dünya Savaşı Süresince Meclis-i Umumi’de Görüşülen Başlıca Askerî Meseleler”, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşını Anlamak Uluslararası Sempozyum Bildirileri, İstanbul 2014.
Osmanlı Belgelerinde I. Dünya Harbi, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2013.
Özçakı, Meltem; “Geleneksel Kuşevleri ve Yeni Uygulamalar İçin Bir Öneri”, SDÜ Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, Haziran 2020, C.13, S.25.
Özdemir, Hikmet; Salgın Hastalıklardan Ölümler (1914-1918), Ankara 2005.
Özen, Rahşan; “Bird Shelters in Turkey: Birdhouses and Dovecotes”, Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, C.18, S.6.
Özgün, Cihan; “Osmanlı Devleti’nin Son Zamanlarında Bir İlletle Yüzleşmek: Devletin Resmi Tutumu Bağlamında Dâü’l-Kelb (Kuduz Hastalığı)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 2017, XXXII/2.
Pinguet, Catherine; İstanbul’un Köpekleri, (Çev. Saadet Özen), İstanbul, 2009.
Sanal, Şule; Menteş Gürler, Ayşe; “A Sample Case on Animal Rights Studies; “Red Star” Mercy among Arms”, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 2018, 65(4).
Sarıcık, Murat; “III. Murad Devrinden Hayvan Haklarıyla İlgili Bir Ferman”, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, S.6.
------------------; “Hayvanlara Şefkat ve Merhamet Açısından Bazı Cahiliye Adetlerine Son Verilmesi”, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014/2, S.33.
Schick, İrvin Cemil; “İstanbul’da 1910’da Gerçekleşen Büyük Köpek İtlafı: Bir Mekân Üzerine Çekişme Vakası”, Toplumsal Tarih, 2010, S.200.
---------------------------; “Müslüman Türkler ve Köpek”, Toplumsal Tarih, 2019, S.310.
Sezer Feyzioğlu, Hamiyet; “Hatıraların Işığında Balkan Savaşları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi (56.2), 2016.
Sinmez, Çağrı Çağlar; Yaşar, Aşkın; “Türk Atçılık ve Biniciliğinin Dünya Medeniyetine Katkıları”, At Hekimliği, (Ed. Ender Yarsan), Ankara 2019.
Sural, Mahmut, “Konya’da Kuşçuluk ve Kuşçular”, I. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, S.352.
Suriano, Maria Grazia; Animals in the Great War, Published by Associazion a culturale Se, case studies 2017.
Sunar, Mehmet Mert; “Hayvanlar”, Osmanlı İmparatorluğunda Çevre ve Şehir, İstanbul 2015.
Sungurbey, İsmet; Hayvan Hakları, İstanbul 1993.
Tekeli, İlhan, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kentsel Dönüşüm, Kentler ve Kentleşme”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.4, S.28.
Timur, Taner; “Köpekler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.5.
Topçuoğlu, Ümit Sinan; İstanbul ve Sokak Köpekleri, İstanbul 2010.
Topuzlu, Cemil; İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım, İstanbul 2002.
Ünsal, Veli; Akyün, Ferdi; “Bozkır Kavimlerinde Sosyal ve İktisadi Hayat”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), 2021, 5(1).
Ürgüplü, Gülçin; Derin Ekoloji Bağlamında Kentte Sokak Hayvanlarıyla Birlikte Yaşamak Olgusunun İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
Yaşar, Aşkın; Yerlikaya, Halis; “Dünya’da ve Türkiye’de Hayvan Haklarının Tarihsel Gelişimi”, Veteriner Bilimleri Dergisi, 2004, 20(4).
Yaşar, Aşkın; Dinçer, Ferruh; “Osmanlı Döneminde Atlı Sporlar”, Türkler, Ankara 2002.
Yılmaz, Orhan; Güvercin (Columba Lıvıa) Yetiştiriciliği, Ankara 2012.