BEYLİKLER DÖNEMİNİN ANADOLU’NUN TÜRKLEŞMESİNE KATKILARI

Sosyal ve siyasi açıdan bakıldığında Anadolu coğrafyasında tarihin her döneminde hareketlilik olmuştur. Selçuklular 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’yu fethederek burada Türkiye Selçuklu Devleti’ni (1075-1308) kurdular. 1243 yılındaki Kösedağ Bozgunu ise Türkiye Selçuklu Devleti’nin Moğol hâkimiyetine girmesine neden oldu. Bu tarihten sonra Moğolların Anadolu’yu sık sık istila etmesi, Anadolu Selçuklu Devleti’nin 1308 yılında yıkılması ve 1335 yılında İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han’ın ölümü, Anadolu’daki Türkmen beylerinin daha rahat hareket etmelerini sağlamıştır. Moğol istilası nedeniyle XIII. yüzyılın ilk yarısında uçlara yerleşen Türkmenler, Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılması sonrasında Karamanoğulları, Germiyanoğulları, Hamidoğulları, Saruhanoğulları, Karesioğulları, İnançoğulları, Eşrefoğulları, Menteşeoğulları, Candaroğulları, Pervaneoğulları, Ramazanoğulları, Taceddinoğulları, Sahibataoğulları, Dulkadiroğulları, Çobanoğulları, Aydınoğulları adında beylikler kurmuşlardır. Bu makalede beyliklerin Anadolu'nun Moğol istilası sonrası bozulan siyasi ve sosyal yapısına nasıl yeniden kurumsal bir kimlik kazandırmış oldukları ve ayrıca Anadolu'nun Türkleşme sürecine olan katkıları kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Anadolu, Beylik, İslamlaşma, Moğol, Türkmen

THE CONTRIBUTIONS OF THE PRINCIPALITIES PERIOD TO THE TURKISHIZATION OF ANATOLIA

In terms of social and political perspectives, there had always been mobility during any period of history in Anatolia. After the Battle of Manzikert (1071), the Seljuks conquered Anatolia and founded the Anatolian Seljuk State (1075 to 1308). Kösedağ defeat in 1243 caused the Anatolian Seljuk State to succumb to the Mongol domination. Later on, the overthrow of the Anatolian Seljuk State in 1308 because of the frequent invasions of Anatolia and raids by the Mongols and the death of Ilhanli ruler Ebu Said Bahadir Khan in 1335 led the Turkmen principalities in Anatolia to move more freely. Due to the Mongol invasion, the Turkmens, who settled on the fringes in the first half of the thirteenth century, established principalities called Germiyanoğulları, Hamidoğulları, Saruhanğulları, Karesioğulları, İnançoğulları, Eşrefoğulları, Menteşeoğulları, Candaroğulları, Pervaneoğulları, Ramazanoğulları, Taceddinoğulları, Sahibataoğulları, Dulkadiroğulları, Çobanoğulları, Aydınoğulları after the collapse of the Anatolian Seljuk state. In this article, how the principalities reintroduced an institutional identity to the deteriorated political and social structure of Anatolia after the Mongolian invasion. Additionally, their contributions to the Turkishization process of Anatolia are comprehensively discussed.

Keywords:

Anatolia, Islamization, Mongols, Principality, Turkmen,

PDF

___

Arıkan, M.&Yavuzcan, G. (2017). Egemenin Dili-Dilin Egemenliği: Beylikler Döneminde Eski Anadolu Türkçesinin Yazı Dili Olarak İhyası, Journal Of Turkish Language and Literature 3(1), ss.29. https://doi.org/10.20322/littera.341842
Aslanapa, O. (1977). Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl), Devlet Kitapları.
Akar, A. (2014). Anadolu Beylikleri Döneminde Türk Dili, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları.
Akarsu, S.& Yöndemli, F.& Tırpan, A. (2011). Candaroğulları Beyliği Döneminde Tıp, Edit: Halil Çetin, Kuzey Anadolu’da Beylikler Dönemi Sempozyumu, Çankırı Karatekin Üniversitesi Yayınları.
Acun, H. (1999). Manisa’da Türk Devri Yapıları, TTK.
Ahmed, M. (1991). Süheyl’ü Nevbahar, Haz.: Cem Dilçin, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Akyurt, Y. (1940). Beyşehri Kitabeleri ve Eşrefoğlu Camii ve Türbesi, Türk Tarih Arkeologya ve Etnografya Dergisi, (4), Maarif Matbası, ss.112.
Bilget, E. (2010). Karamanoğulları Beyliği Yapılarında Mimari Süsleme, Hacettepe Üniversitesi, [Doktora tezi].
Bayram, Ö. (2012). Menteşe Beyliği Sahasında Klasik Türk Edebiyatı, TTK.
Bayhan, A.& Salman, F.& Çelik, A.& Eren, A. (2011). “Çobanoğulları- Candaroğulları- Pervaneoğulları, Selçuklu Ve Beylikler Devrinde Çankırı’daki İmar Faaliyetleri, Kuzey Anadolu’da Beylikler Dönemi Sempozyumu, Edit: Halil Çetin Çankırı Karatekin Üniversitesi Yayınları.
Bozkuş, M. A. (2008). Türkiye Selçukluları Döneminde Karamanlılar, Ankara Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi].
Coşan, M. E. (1981). XV. Asır Türk Yazarlarından Muslihü’d-din, Hamidoğulları ve Hızır Bey, Vakıflar Dergisi, (13), ss.102-109.
Çaycı, A. (2008). Eşrefoğlu Beyliği Dönemi Mimari Eserleri, TTK.
Çiftçioğlu, İ. (2006). Germiyanoğulları Dönemi Kütahya Medreseleri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (15) Ağustos, ss.164.
Çelik, R. İ. (2014). Selçuklu Uç Kuvvetlerinin Kuruluş Süreci, Selçuklu Tarihi Bilim ve Düşünce (Bildiriler), (Haz. M. Hülagü, A. Yuvalı, A. Aktan vd.), I. Uluslararası Selçuklu Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, IV/A-2-1.6 Dizi-Sayı 1. ss. 269-278.
Çelik, R. İ. (2018). Ahi Evran Vakfı ve Vakfiyelerinin Sosyo-Kültürel Açıdan Değerlendirilmesi, Vakıflar Dergisi, C. 50, Ankara, ss. 9-22.
Doğan, N. Ş. & Fataha, E. B. (2011). Karamanoğulları Medreselerine Tarihsel Bir Yaklaşım: Ermenek Tol, Karaman Hatuniye/ Melek Hatun ve Niğde Ak Medreseleri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar (14), ss.100.
Durukan, A. (2014). Beylikler Dönemi Kültür Ortamından Bir Kesit, International Periodical For The Languages, 9(10), ss. 391.
Duran, R. (1995). Menteşe Beyliği Mimarisi, Dokuz Eylül Üniversitesi İzmir, [Doktora Tezi].
Doğan, N. Ş. (2009). Karamanoğulları Dönemine Ait Bir Yapı: Konya Fakih Dede Türbesi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (11), ss.93.
Döğüş, S. (2017). Türkmen Beyliklerinin Türk Kültürüne Katkıları, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu- III Ramazanoğulları Beyliği, ss.78.
Diez, E. & Aslanapa, O. - Koman, M. M. (1950). Karaman Devri Sanatı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Erdem, T. (1934). Eğirdir’de Dündar Bey Medresesi, Ün Dergisi I (7), ss.108. Ertuğrul, S. K. (1995). Anadolu’da Aydınoğulları Dönemi Mimarisi, İstanbul Üniversitesi, [Sanat Tarihi Doktora Tezi].
Fehmi, A. (2001). Karamanoğulları, İslam Ansiklopedisi, ss.454.
Gedik, Y. (2004). Saruhanoğulları Beyliğinin Kuruluşu ve Siyasi Teşekkülü, Fırat Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi]. 2004.
İnalcık, H. (2009). Devlet-i Aliyye, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Kartal, A. (2010). Şiraz’dan İstanbul’a Türk-Fars Kültür Coğrafyası Üzerine Araştırmalar, Kurtuba Kitap.
Karadeniz, H. B. (2018). Dulkadirli Beyliğinin Türk Tarihi İçindeki Yeri ve Önemi, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu- III Ramazanoğulları Beyliği, Kültür Yayınları.
Keleş, H. &Akar, S. (2015). XVI-XIX. Yüzyıl Karaman Vakıflarının Hizmet Alanları, e-Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(3), ss.15.
Koca, S. (2014). Germiyanoğulları, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları.
Koca, S. (2014). “Çobanoğulları”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları.
Koca, S. (2002). Anadolu Türk Beylikleri, Yeni Türkiye Yayınları.
Koca, S. (1988). Anadolu Türk Beylikleri, Genel Türk Tarihi, Yeni Türkiye Yayınları.
Koç, M. (2007). Germiyanoğulları Beyliğinde İlmi ve Kültürel Hayat, Dokuz Eylül Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi].
Korkmaz, Z. (1995). Anadolu Yazı Dilinin Tarihi Gelişmesinde Beylikler Devri Türkçesinin Yeri, Türk Dili Üzerine Araştırmalar/1, TDK Yayınları, ss.421.
Köprülü, M. F. (2014). Türk Edebiyatı Tarihi, Alfa Yayınları.
Kuran, A. (1969). Karamanlı Medreseleri, Vakıflar Dergisi, ss.211.
Kutlu, İ. (2019). Aksaray Zinciriye Medresesi, Dini Araştırmalar, Temmuz - Aralık 15(41), ss.199.
Küçükkaya, A. (2017). Ramazanoğulları Beyliği Mimarisinin Orijini, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu- III Ramazanoğulları Beyliği.
Mengi, M. (2008). Eski Türk Edebiyatı Tarihi/Edebiyat Tarihi-Metinler, Akçağ Yayınları.
Merçil, E. (2000). Türkiye Selçukluları Devrinde Türkçeyi Resmi Dil Olmasını Kim Kabul Etti?, Belleten, Nisan Cilt: LXIV(239), ss.51-57.
Ocak, A. Y. (1986). Anadolu Selçukluları, Beylikler ve Osmanlı Dönemi Düşünce Tarihinin Bazı Meseleleri, Uluslararası Birinci İslâm Araştırmaları Sempozyumu, DEÜ Yayınları.
Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayınevi.
Özkan, H. (2003). Aydınoğulları Beyliği’nde İlmi Hayat, Dokuz Eylül Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi].
Öksüz, Y. Z. (1995). Türkçenin Sadeleşme Tarihi, Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özköse, K. (2003). Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Tasavvufî Zümre ve Akımların Rolü, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Haziran (VII/I), ss.249-279.
Öney, G. (1989). Beylikler Devri Sanatı XIV.- XV. Yüzyıl (1300-1453), TTK.
Polat, Ö. (2011). Karamanoğulları Devrinde Aksaray Şehri, Niğde Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi].
Refik, A. (1989). Anadolu’da Türk Aşiretler, Enderun Kitabevi.
Ramazanoğlu, G. (2017). Piri Paşa’nın İmar Hizmetleri, Vakfiyesine Göre Piri Paşa’nın Mimari Eserleri, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu- III Ramazanoğulları Beyliği.
Saylam, A. İstemi. (2017). Vakfiyeler Işığında Anadolu Beylikleri Dönemi Vakıflarında Yemek Kültürü ve Sosyal Yardımlaşma ile İlgili Örnekler, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi (UTAD), Aralık (1), ss.61.
Susoy, Ş. (2018). Tarihi Camisi ve Sufileri İle Küre-i Hadid (Demirli) Köyü, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(10), ss.115. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.446682
Sümer, F. (1964). Ramazanoğulları, İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları.
Solak, E. (2017). Candaroğulları Beyliği Döneminde, Sinop Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi].
Şahbaz, M. (2017). XVI. Yüzyıl Anadolusu’nda Oğuz Boylarının Yerleştikleri Yerlerin Sancaklara Dağılımı, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(3), ss.51.
Şahbaz, M. (2015). XIV.-XVI. Yüzyılda Dulkadiroğulları Beyliğindeki Kültürel ve Mimari Unsurlar, Erciyes Üniversitesi, [Doktora Tezi].
Şeker, M. (2012). Menteşeoğullarının Türkçeciliği ve Burgazi Fütüvvetnamesi, TTK.
Şeker, M. (2013). Aydınoğullarının Kültür Hayatı ve Türkçeciliği, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu –I, TTK.
Şeyhoğlu, M. (1979). Hurşid-name (Hurşid-u Ferahşad), Haz: Hüseyin Ayan, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Şeyhoğlu, M. (1973). Merzuban-nâme Tercümesi, Haz: Zeynep Korkmaz, Türk Dil Kurumu Yayınları.
Şimşirgil, A. (2014). Saruhanoğulları Beyliği, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları.
Şentürk, F. (2014). Aydınoğulları Beyliği’nde Edebi ve Kültürel Hayat, Osmangazi Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi].
Şentürk, A.& Kartal, A. (2006). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları.
Tevhid, A. (1328). Bursa’da Umur Bey Camii Kitabesi, TOEM, 3(14).
Tekindağ, Ş. (2001). “Karamanlılar”, İslam Ansiklopedisi, ss.316-330.
Timurtaş, K. (2001). “Şeyhi”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2001, ss.474-479.
Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Kitabevi.
Toska, Z. (1989). Türk Edebiyatında Kelile ve Dimne Çevirileri ve Kul Mesûd Çevirisi I (İnceleme), İstanbul Üniversitesi, [Yayınlanmamış Doktora Tezi].
Turan, O. (1965). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
Turan, O. (2009). XIII. Yüzyılda Orta ve Doğu Anadolu’dan Batı Anadolu’ya Göçler, Selçuk Üniversitesi, [Doktora Tezi].
Turan, R. & Kırpık, G. (2012). Selçuklu Dönemi Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat, Ofset Matbaacılık.
Turgut, V. (2017). Germiyanoğulları’nın Menşei, Vakıfları ve Batı Anadolu’nun Türkleşmesi Meselesi Üzerine, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(5), ss.8.
Uslu, K. (2014). Aydınoğulları Beyliğinde Güzel Sanatlar, Kafkas Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi].
Uysal, A. O. (2006). Germiyanoğulları Beyliğinin Mimari Eserleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhal, TTK.
Varlık, M. Ç. (1974). Karamanoğulları Beyliği, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yayınları.
Varlık, M. Ç. (2018). Germiyanoğlu II. Yakup Bey’in Mescidi ve Türbesi, Türklük Araştırmaları Dergisi, 1(1), ss.60.
Yavuz, N. (2010). Anadolu’da Beylikler Dönemi Siyasi Tarih ve Kültür, Nobel Yayın Dağıtım.
Yakut, S. (2018). Saruhanoğulları Beyliği, Celal Bayar Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi].
Yavuz, N. (2010). Anadolu’da Beylikler Dönemi Siyasi Tarih ve Kültür, Nobel Yayın Dağıtım.
Yakupoğlu, C. (2017). Kastamonu-Taşköprü’de Çobanoğlu Muzafferüddin Yavlak Aslan Medresesi ve Camii, TAD, 36(61), ss.60. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000657
Yakupoğlu, C. (2001). Candaroğulları Döneminde Kastamonu’da İçtimai ve İktisadi Hayat, I. Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri.
Yavuz, K. (1995). Germiyanoğlularının Türk Kültür Hayatındaki Yeri, İlmî Araştırmalar, İlim Yayma Cemiyeti.
Yılmaz, M. (2010). Ortaçağ’da Denizli (Selçuklu ve İnançoğulları Dönemi), Afyon Kocatepe Üniversitesi, [Yüksek Lisans Tezi].
Yiğit, A. (2016). XVI. Yüzyıl Menteşe Livası Vakıflarının Bölgenin İktisadi, Sosyal ve Kültürel Hayatı Üzerine Etkileri, Menteşeoğulları Tarihi (25-27 Nisan 2012 Nisan), TTK.
Yücel, Y. (1980). XIII-XV Yüzyıllar Kuzey-Batı Anadolu Tarihi: Çobanoğulları, Candaroğulları Beylikleri, TTK.