Fatih Turgay ELDEM

CİHAN HARBİ’NDEN SONRA İTİLAF DEVLETLERİNİN MARDİN SANCAĞI’NI İŞGAL GİRİŞİMLERİ

Büyük Savaş başlamadan önce Mardin, Nusaybin ve Cizre kentlerinin hem Mardin sancağının hem de Kuzey Mezopotamya’nın ticaretinde önemli yerleri vardı. Bu çalışmada Mütareke Dönemi’nde sancak merkezi Mardin’in yanı sıra, sancağın Cizre, Resulayn ve Derbesiye gibi diğer yerleşim yerlerinin de İtilaf Devletlerince işgal teşebbüsleri incelenmiştir. İngiliz Hükümeti gizli arşivlerinden de yararlanılarak, yapılan ayrıntılı araştırmanın sonunda Mütareke Dönemi’nde sancaktaki Resulayn ile Derbesiye’nin işgale uğradığı, Mardin ve Cizre’nin işgal tehdidi yaşadığı, Nusaybin (ve Amude)nin ise işgal edilmediği görülmüştür. 1921’deki Ankara Anlaşması’yla Resulayn, Amude ve Derbesiye’den vazgeçilmesi karşılığında, Cizre, Nusaybin ve Mardin gibi ticari açıdan üç köprübaşı şehir Türkiye sınırları dahilinde kalmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Mardin, Nusaybin, Cizre, Resulayn, Derbesiye

ATTEMPTS BY THE ENTENTE POWERS TO OCCUPY THE MARDIN SANJAK AFTER THE WORLD WAR I

PDF

___

Inter-departmental Conference on Middle Eastern Affairs, Secretary's Note (1919), London
İrade-i Milliye Tıpkı Basım ve Yeni Harflerle (2014), Sivas Belediyesi, 4. Baskı, Sivas
Karte von Mesopotamien und Syrien (vorläufige Ausgabe): 3b. Mardin (1918), 1/400.000, Landesaufnahme, Kartogr. Ableitung der Kgl. Preuss, May Military Report on Iraq (Area 9). Central Kurdistan (1929), Air Ministry, London
Military Report on Mesopotamia (Iraq).Area 1 (Northern Kurdistan).Provisional (1922), The General Staff British Forces in Iraq
Military Report on Mesopotamia (Iraq).Area 8 (Western Kurdistan).Provisional (1923), The General Staff British Forces in Iraq
Personalities (1923), Government Press, Baghdad
TBMM Gizli Celse Zabıtları, (16/10/1921), Cilt. 2
TBMM Gizli Celse Zabıtları (22/7/1922), Cilt. 3
Akalın, M (2016), Millî Mücadelede Urfa, Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi, 5. Basım, Şanlıurfa
Altan, B (2017), Kürdistan Teali Cemiyeti: Kuruluş, Amaç ve Faaliyetler, Mardin Artuklu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mardin
Altuğ, S (2011), Sectarianism in the Syrian Jazira: Community, Land and Violence in the Memories of World War I and the French Mandate (1915- 1939), University of Utrecht, Yayımlanmamış Doktora Tezi
Ayabakan, L (2020), Kürt-İngiliz İlişkilerinde Özerklik Sorunu 1918-1925, Googlebooks
Aydın, S., Emiroğlu, K., Özel, O., Ünsal, S (2019), Mardin Aşiret-Cemaat-Devlet, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 3. Baskı, İstanbul
Beyoğlu, S (1996), "Millî Mücadele Başlarken Güneydoğu Anadolu (1919)", Tarih İncelemeleri Dergisi, 11: 125-135
Bozan, O (2021), Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele Döneminde Mardin, Çizgi Kitabevi, Konya
Demir, E (2017), Vazgeçilmeyen Topraklar Misak-ı Milli, Post Yayın, İstanbul
Dolapönü, H (1972), Tarihte Mardin, Hilal Matbaacılık, İstanbul
Henning, B (2018), Narratives of the History of the Ottoman-Kurdish Bedirhani Family in Imperial and Post-Imperial Contexts, University of Bamberg Press, Bamberg
İğdemir, U (2020), Heyet-i Temsiliye Tutanakları, TTK, 2. Baskı, Ankara
Jwaideh, W (2006), The Kurdish National Movement, Syracuse University Press, New York
Kara, A., S (2011), Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Müftülük: Müftülerin Eğitim, Tayin, Azil ve Sosyal Hayattaki Konumları, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
Kayalan, F (2013), Mürsel Paşa (Bakü)’nın Askerî ve Siyasî Faaliyetleri, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya
Kaymaz, İ. Ş (2014), Musul Sorunu, Kaynak Yayınları, İstanbul
Kerr, S. E (1973), The Lions of Marash, State University of Newyork Press, Newyork
Kılınçkaya, D. M (2008), Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Suriye, ATAM, 2. Baskı, Ankara
Mumcu, U (2018), Kürt-İslam Ayaklanması, Um:ag Vakfı, 32. Baskı, Ankara
Oral, M (2007), “Mardin’in Son Süryani Kadim Patriği Mor İgnatios İlyas Şakir Efendi (1867–1932)”, Makalelerle Mardin IV Önemli Simalar Dini Topluluklar, İstanbul
Öğün, T (2004), Vilayât-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923), Babil Yayıncılık, Ankara
Öğüt, T. ve Akkaş, E (2016), “Suriye Toprak Reformunun Türkiye’ye Yansımaları: Pasavan Rejimi Krizi”, Sosyal Siyaset Konferansları/Journal of Social Policy Conferences, Sayı/Issue. 71-2: 127-163
Ölçen, Y (2006), “Millî Mücadelede Mardin”, 1. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Ed. İbrahim Özcoṣar, Hüseyin H. Güneṣ, Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayını, İstanbul
Rafik, A (1994), “Türkiye-Suriye İlişkileri 1918-1926", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı. 88
Rıza, A (1995), Ahfada Yadigâr Urfa Mücahedesi, Yayına Hazırlayan: Müslüm Akalın, ŞURKAV, Şanlıurfa
Sezen, T (2017), Osmanlı Yer Adları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2. Baskı, Ankara
Sütçü, M. S (2017), “Osmanlı Devleti’nde Müftülük Kurumu: Anadolu Müftüleri”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Aralık, Yıl 10, Sayı XXXII: 459-536
Tauber, E (1995), The Formation of Modern Syria and Iraq, Routledge
Tezcür, G. M (Editor) (2019), A Century of Kurdish Politics, Routledge, Oxford
Toksoy, A. E (1939), Millî Mücadelede Mardin, Mardin Halkevi Neşriyatından No. 6, Resimli Ay Matbaası, İstanbul
Tutar Serter, Y (2016), Cumhuriyet Döneminde Süryaniler (1923-1990), Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Balıkesir
Türk İstiklal Harbi IV’üncü Cilt Güney Cephesi (2009), Genelkurmay Basımevi, Ankara
Umar, Ö. O (2004), Suriye (1908-1938), ATAM, Ankara
Yamaç, M (2018), “Fransız Diplomatik Belgelerinde Türkiye-Suriye Sınır Sorunu (1918-1940)”, Belleten, Cilt LXXXII - Sayı 295: 1153-1174
Yavuz, B (1994), Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri, TTK Basımevi, Ankara
http://www.trainsofturkey.com/pmwiki.php/History/CIOB (Erişim tarihi: 23/02/2021)