19530

ANTİK ÇAĞDAN OSMANLI İDARESİNE KADAR KERKÜK VE ÇEVRESİNİN SİYASİ DURUMU

Irak’ın kuzey doğusunda bulunan Kerkük, Irak’ın dördüncü büyük şehridir. Kerkük şehrinin, 7000 yıl eskiye uzanan tarihi vardır. Şehir devletleri çağı (M.Ö. 5500-4000) diye isimlendirilen Sümerler döneminden, sülalelerin doğuş çağı (M.Ö. 2060-1960) diye adlandırılan çağa kadar, Mezopotamya’da bağımsız şehirler var olmuştur. Musul ve Ninova’yı buna örnek olarak verebiliriz. Bunlar gibi Erbeha da (şu andaki Kerkük) Sümerler zamanında, kentleşme açısından, genişliği ve refahı ile öne çıkmış ve bağımsız bir devlet olarak var olmuştur. 1923’te Kerkük kalesinde bulunan çivi yazısı tabletlerine göre de Erbeha (Kerkük) Sümerler zamanında bağımsız bir devlet olarak ortaya çıkmış veya eski bir devletin merkezi olmuştur. Kerkük Sümerler’den sonraki Amurrular, Hurriler, Mitanniler, Medler, Persler, Makedonyalılar, Selefkiler, Sâsânîler Dört Halife Dönemi, Emevîler, Abbasîler, Moğollar, Hamdâniler, Atabekler, Büyük Selçuklular, Irak Selçukluları, Celayirliler, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safevîler ve Osmanlı Devleti hâkimiyetinde bulunmuştur. Pek çok devletlerin hâkimiyetinde bulunan Kerkük, her bakımdan zengin tarih kültürü ile yoğrulmuş bir şehirdir. Abbasîler’den başlayarak, özellikle Tuğrul Bey’in Bağdat’a girmesi ile başlayan dönemlerden itibaren Kerkük her bakımdan Türk özelliği taşımaya başlamıştır. Türk dilinin konuşulduğu, Türk örf ve adetlerinin yaşandığı şehir, günümüze kadar aynı özellikleri korumaktadır. Çağımızda Irak’ta yaşayan Türkmenlerin yoğun olarak yerleşme dönemleri ise Karakoyunlular zamanına rastlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Erbeha, Türkmen, Iraq, Kirkuk, Mosul, Turks.

THE POLITICAL STATUS OF KIRKUK AND ITS SURROUNDINGS FROM ANCIENT AGES TO THE OTTOMAN ADMINISTRATION

Kirkuk, located in the north-east of Iraq, is the fourth largest city in Iraq. The city of Kirkuk has a history that goes back 7000 years. The city of Kirkuk has a history dating back more than 5000 years BC. Independent cities existed in Mesopotamia from the Sumerian period, called the age of city-states (5500-4000 BC), to the age called the birth age of dynasties (2060-1960 BC). We can give Mosul and Nineveh as examples. Like these, Erbeha (current Kirkuk) stood out with its breadth and prosperity in terms of urbanization and existed as an independent state during the Sumerian times. According to the cuneiform tablets found in the Kirkuk castle in 1923, Erbeha (Kirkuk) emerged as an independent state during the Sumerian period or became the center of an old state. After Kirkuk Sumerians, Amurrus, Hurrians, Mitanni, Medes, Persians, Macedonians, Seleucids, Sassanids, Four Caliphs Period, Umayyads, Abbasids, Mongols, Hamdanis, Atabeks, Great Seljuks, Iraqi Seljuks, Celayirs, Karakoyunlus, Aqqoyunlus It was under the rule of the state. Kirkuk, which is under the domination of many states, is a city kneaded with a rich historical culture in every respect. Starting from the Abbasids, especially starting with the entry of Tuğrul Bey into Baghdad, Kirkuk has started to have a Turkish character in every respect. The city, where Turkish customs and traditions are lived, maintains the same features until today. In our age, the settlement period of the Turkmen living in Iraq coincides with the Karakoyunlu period.

Keywords:

Iraq, Kirkuk, Mosul, Turkmen, Turks.,

PDF

___

Abbas el-Azâvî (1936), Tarîhu’l-Irak Beyne’l-İhtilâleyni, c.2, Baüdat: Matbuatü Bağdâdi’l-Hadîs.
Abîr Adnan Yusuf (?), Erbeha ( Kerkük Hâliyen) Dirâsetün, Siyâsiyyetün, Hadâratün, (M.Ö. 3500-359) Risâletü Mâcistır, Musul: Külliyyetü’l-Âdâb, Câmiatü Musul.
Aka, İsmail (2012), “Timur”, İslam İslam Ansiklopedisi, c.41, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayını, 173
Alâ-ü Muhammed Gadâvî (2012), Târîhu’l-Irakı fî Ahdi’l-Karakoyunlu ve’l-Akkoyunlu, (H.814-914/M.1411-1508), Amman; Dâru Ğıdâ-i li-Neşri ve’t-Tevzi, 2012
Alâ-ü Saffar, Abdürrezzak en-Nedâvî, et-Türkmân (2007), el-Irak, Kerkük, : Menşûrâtü Müessesetü, el-Muhtar, li-Tıbâati ve’n-Neşri.
Ali Belâvâlî (2019), İklîm-i Kerkük ,Kerkük: el-Müstakil.
Baban,Cemal(1986), Usûlü Esmâi’l-Müdini ve’l-Mevâkıi’l-Arabiyyetü, el-Cüz’i-l-Evveli, Bağdat:(?)
Bakır ve Sefer, Tâhâ ve Fuâd(1865), el-Mürşidü ilâ Muvâtınü’l- Âlâ-i ve-l-Hadârati, er-Rıhletü’r-Râbiatü (Bağdat, Kerkük, Süleymâniye),Bağdat: Dâru’l-Cumhuriyyeti ve’d-Tıbâati ve’n-Neşri.
Bayraktar,Necmeddin (2011), Beyne’l-Hakikati ve’l- Vâkıu, ed-Dâru’l-Arabiyyeti li’l-Mevsûâti, Beyrut: (?)
Cemal Reşid Ahmed (2002), Kerkük fi’ Asrii’l-Kadîme, Erbil (?)
Demirci, Nefi, (1990), Dünden Bugüne Kerkük (Kerkük’ün Siyasi Tarihi), İstanbul: Ey Dizgi Matbaacılık.
Dinçol, Ali Muzaffer (1991), “Ârâmîce”, İslam Ansiklopedisi, c.3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayını.267
Fehmi Arab Ağa ve Âharûn (1957), Mâzâ fî Kerkük, Kerkük: Matbaatü Tetevvüh.
Gündüz, Ahmet (2002), “Kerkük”, İslam Ansiklopedisi, c.25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayını.291
Kevseroğlu, Necat(2019), bi Aklâmi’r-Rehalati (1534-1979), Kerkük: (? )
Kılıç, Remzi (2010), Kerkük ve Musul’un Tarihi Coğrafyası, Türklük Bilimi Araştırmaları, (Tubar), İstanbul: Sayı,28
Kemal Mazhar, Ahmet(2005): , Kerkük I.( Tarih, Politika ve Etnik Yapı), Çev. Kadri Yıldırım ,İstanbul: Avesta Yayınları.
Komisyon (1993), Musul-Kerkük İle İlgili Arşiv Belgeleri(1525-1919), Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını.
Komisyon (2013), Isdârâtü Merkezi Şarkı’l-Evsad li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsati’t-Türkmâniyyeti, Kal’atü Kerkük, Kerkük (?).
Mahir en-Nakip (2008), Kerkük ve Hüviyyetühâ el-Kavmiyyetü ve’s-Sekâfiyyetü, İstanbul: Müessesetü Vakfi Kebîr.
Kramers, J.H.(1977), “Kerkük”,Milli Eğitim İslam Ansiklopedisi, c.6, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 589-590
Mahir en-Nakip (2008), Kerkük ve Hüviyyetühâ el-Kavmiyyetü ve’s-Sekâfiyyetü, İstanbul: Müessesetü Vakfi Kebîr,
Merçil, Erdoğan (1993) , Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Ankara; Türk Tarih Kurumu Yayını.
Saatçi, Suphi (2008), Medinetü Kerkük ve Hüviyyetüha İmrâniyyeti, İstanbul: Müessesetü Vakf-ı Kerkük.
Saatçi, Suphi, Irak Türkmen Boyları, Oymaklar ve Yerleşme Bölgeleri, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 2015
Sümer, Faruk(1967), Kara Koyunlular, c. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
Sümer Faruk (2001), “”Karakoyunlular”, İslam Ansiklopedisi, c.24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayını.436
Şefik Haydar(2012), Atlasü’l-ırakı ve’l-Kevni’l-Arabiyyi ve’l-Âlemi, Bağdat: Dâru’l-Mürîhi li’l-Ulûmi.
Taha Bâkır (2012), Mukaddimetü fî Târîh-i’l-Hadârati’l-Kadîmeti, Beyrut: Dâru’l-Varrak-ı li’n-Neşri.
Yuvalı, Abdülkadir (2010), “Şahruh”, İslam Ansiklopedisi, c.38, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 294