Amerika Merkezî İstihbarat Teşkilatı Raporlarına Göre, Doğu Türkistan’daki İstihbarat Faaliyetleri (1948-1955)

Akademik alanda istihbarat çalışmalarına olan ilgi gün geçtikçe artmaktadır. İstihbarat disiplinini diğer disiplinlerde ayıran en önemli etken ise içerisinde barındırdığı gizliliktir. Bundan dolayı istihbarat çalışmalarıyla ilgili çalışma yapabilmek zorlaşmaktadır. Bu çalışmada Amerika Merkezî İstihbarat Teşkilatı tarafından gizliliği kaldırılmış ve Doğu Türkistan ile ilgili belgeler üzerinden bir analiz yapılmıştır. Elde edilen veriler ekonomik istihbarat, askerî istihbarat ve sosyal ve kültürel istihbarat olarak tasnif edilmiş ve hermeneutik görüş ile birlikte ele alınmıştır. Amerika Merkezî İstihbarat Teşkilatının bölgedeki Çin, Rus ve Türk faaliyetlerini yakından takip ettiği görülmüştür. Yapılan analizlerde ABD’nin bölgedeki ekonomik faaliyetlere hâkim olma yönünde aktif bir tavır sergilediği, ortaya konulan tüm askerî faaliyetleri izlemeye çalıştığı ve bölgedeki yaşayan unsurların sosyal ve kültürel olarak analizlerini yaparak kendisine çıkar sağlamaya çalıştığı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Türkistan, Sincan, CIA, Rusya, Çin, ABD, Uygur, İstihbarat Çalışmaları, Asya çalışmaları

Intelligence Activities in Eastern Turkestan According to the Reports of the American Central Intelligence Agency (1948-1955)

Interest in the intelligence operation in the academic field is growing day by day. The most important factor that separates intelligence discipline from other disciplines is the privacy that it contains. Therefore, it becomes difficult to conduct research on intelligence operation. In this study, the Central Intelligence Agency of the United States of America declassified and conducted an analysis on documents related to East Turkestan. The data obtained were classified as economic intelligence, military intelligence and social and cultural intelligence and were considered together with the hermeneutic perspective. The Central Intelligence Agency of the United States of America was seen to be closely following Chinese, Russian and Turkish activities in the region. In the analyzes carried out, it was concluded that the United States has an active attitude towards dominating economic activities in the region, tries to follow all the military activities revealed and takes advantage of the social and cultural analysis of the items in the region.

Keywords:

Eastern Turkestan, Central Intelligence Agency (CIA), Russia, China, the USA, uighur, Intelligence Studies, Asian Studies,

PDF

___

Daimi Seçilmiş İstihbarat Komitesi: İstihbarat Kanunları ve İlgili Kanunlar ile Ulusal İstihbarat Topluluğunun Çıkarlarına İlişkin Yürütme Emirlerinin Derlemesi, (1985).
Alptekin, İ. Y. (1975). Doğu Türkistan Dâvâsı. İstanbul: Otağ Yayınları.
Baymirza, H. (1975). Türkistan Rusya ile Çin arasında, Çev: Abdulkadir Sadak, İstanbul: Otağ Yayınları.
Bozkurt, İ. (2021). Dünyadaki Bazı İstihbarat Teşkilatlarının Kısa Tarihçesi İ. H. Demircioğlu, A. Özcan, N. Çencen ve Y. Yiğit (Editörler.), Türk İstihbarat Tarihi içinde. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
CIA. (1948a). Politik Bilgi: Sincan’da Ahmed Jan Kasımi ve Mesud Sabri’nin Aktiviteleri (RDP82-00457R001800800010-7).
CIA. (1948b). Siyasi Bilgi: Masud Sabri ve Ahmad Jan Kasimi'nin Faaliyetleri. Sincan Bölgesi (RDP82-00457R001800800010-7).
CIA. (1949). CHANG Chih-Chung'un Sincan Sorunlarını Çözmek İçin Önerilen Hareketleri (RDP82-00457R003700700001-7).
CIA. (1950). Sincan Bölgesindeki Durum (RDP82-00457R004200290005-3).
CIA. (1951). Çin Kominist Rejimi Altındaki Sincan Bölgesindeki Şartlar (RDP82-00457R007100350003-6).
CIA. (1952a). Sincan'daki Çin Nüfusu (RDP82-00047R000200210003-2).
CIA. (1952b). Sincan Halkı (RDP80-00809A000600030145-8).
CIA. (1953a). Çin Kominist Birlikleri Arasındaki Hastalık, Sincan (RDP80-00810A000500350004-4).
CIA. (1953b). Güneybatı Sincan'daki Çin'in Komünist Faaliyetleri (RDP80-00810A001900090001-1).
CIA. (1953c). Sincan Bölgesinde Çin Komünist Faaliyetleri (RDP80-00810A001500390007-6).
CIA. (1953d). Sincan Hacılarının Çin Komünistleri Tarafından İstismar Edilmesi (RDP80-00810A001800560007-4).
Diyanet İşleri Başkanlığı. (2021). Bakara Suresi - 155-157 . Ayet Tefsiri. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/162/155-157-ayet-tefsiri/ adresinden 17.12.2021 tarihinde alındı.
Doğan, S. (2020). Doğu Türkistan'da Son Osmanlı Hanı Yakub Bey ve Kaşgar Hanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Ela, M. (2018). Uygurlar Psikolojik Savaşta. İstanbul: Şerkî Türkistan Hürriyet Teşkilatı Neşriyatı.
Ertem, A. V. (2021). Açık Kaynak İstihbaratında Söylem Analizinin Önemi: FETÖ Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü İstihbarat Araştırmaları Bölümü, Ankara.
Eruygur, A. (2020). Çincenin Uygur Türkçesinin Söz Varlığına Olan Etkileri. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi(16), 1-14.
Golden, P. B. (2018). Düna Tarihinde Orta Asya (Y. K. Taştan, Çev. 3. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Kul, Ö. (2009). Osman Batur ve Doğu Türkistan Millî Mücadelesi (1941-1951) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Özdağ, Ü. (2017). İstihbarat Teorisi (12. baskı). Ankara: Kripto Yayınevi.
Saguni, A. T. (2019). Türkistan Kaygısı Doğu Türkistan'ın İlk Devlet Başkam Alihan Töre'nin Hatıratı (O. Doğan ve K. Şakirov, Çev.). İstanbul: Tarih ve Kuram Yayınları.
Şenel, A. T. ve Şenel, M. (1969). Ana Hatlarıyla İstihbarat-Casusluk Propaganda Sabotaj-Yıkıcı Faaliyetler Bunlara Karşı Koyma ve Polis. Ankara: EGM Önemli İşler Müdürlüğü Yayınları.
Togan, A. Z. V. (2021). Asya Tarihi 1968-1969 Yılları Dersleri (İ. Togan Ed.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Yıldız, G. (2019). Osmanlı Devleti'nde Askerı̂ Istihbarat (1864-1914). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Yılmaz, S. (2018). ABD İstihbaratı (3. baskı). Ankara: Kripto Kitaplar.
Zedung, M. (1993). Seçme Eserler. İstanbul: Umut Yayıncılık.