Hazar'ın hukuki rejimine ilişkin sorunlar ve kıyıdaş devletlerin çözüm çabaları

Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra Hazar’a kıyıdaş devletlerin sayısında artış olmuş ve dağılım sonrası beş kıyıdaş devlet (Azerbaycan, İran, Kazakistan, Rusya Federasyonu ve Türkmenistan); özellikle petrol ve doğalgaz kaynaklarının işletilmesine bağlı çıkarlarını göz önünde tutarak, farklı hukuki görüşler ileri sürmüştür. Bu görüşlerin Hazar’ın statüsü üzerinde yoğunlaştığı ve uluslararası hukuk öğretisinin de genellikle konuyu “kapalı deniz” veya “sınır gölü” ayırımı çerçevesinde ele aldığı görülmektedir. Bu çalışmada kıyıdaş devletlerin hukuki görüşleri, pozitif uluslararası hukuk ışığında değerlendirilerek, Hazar’ın kendine özgü hukuki rejiminin oluşum süreci ele alınmıştır. Şüphesiz Hazar’ın hukuki rejimine ilişkin gelişmeler, kıyıdaş devletlerin çaba ve uzlaşılarına bağlıdır. Hazar’daki sorunların çözümü için kıyıdaş devletlerin çabaları ve kullanılan çözüm yolları, son dönemde meydana gelen gelişmelerle birlikte ele alınacak ve ayrıca bu çabanın olumlu sonucu olarak ortaya çıkan uluslararası antlaşma hükümlerine genel olarak yer verilecektir.

The issues relating to legal regime of the Caspian Sea and efforts of littoral states for a Settlement

Until the dissolution of the USSR, the Caspian Sea was within the exclusive domain of the two riparian states: Iran and the USSR. The situation has fundamentally changed since 1991. Riparian States now number five (Azerbaijan, Iran, Kazakhstan, Russian Federation and Turkmenistan) with the increase in interest and legal claims on the Caspian Sea and its resources, especially oil and gas. Doctrinal studies on the legal regime have in terms of contemporary international law, the Caspian a sea or a lake. The current legal regime of the Caspian does not lie with certainty in the law of the sea, nor in law international lakes. However, its legal regime has always Sui generis. This study aims to reveal the general view of the existing legal regime of the Caspian Sea and draw attention to the peaceful settlement of disputes among to the five littoral states.

PDF

___

Abdullayev, Cavid, ‘Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Hazar’ın Statüsü ve Doğal Kaynaklarının İşletilmesi Sorunu’, AÜHFD, C. 48, S. 1-2, 1999, s. 255-290.
Aktaş Acabey, Münevver, Sınıraşan Sular Hukuki Rejim Dicle-Fırat ve Türkiye’nin Diğer Sınıraşan Suları, (İstanbul: Beta Yayınları, 2006).
Aleskerli, Alesker, ‘Azerbaycan Anayasası’, www.anayasa.gen.tr/azerbaycan-aleskerli.htm; (Erişim Tarihi: 9 Haziran 2011).
Allonsius, David, Le Régime Juridique de la Mer Caspienne Problèmes Actuels de Droit International Public, (Paris: Librairie Générale de Droit et de Jurisprudence, 1997).
Azerbaycan Prezidenti, http://president.az/azerbaijan/constitution/ (Erişim Tarihi: 9 Haziran 2011).
Azerbaycan Respublikasının adliyye Nazirliyi, http://e-qanun.az/files/framework/data/2 1/f_21326.htm (Erişim Tarihi: 14 Temmuz 2011).
Azerbaycan Respublikasının Milli Meclisi, http://www.meclis.gov.az/?/az/legislation/view /1776 (Erişim Tarihi: 14 Temmuz 2011).
Baykal, Ferit Hakan, Deniz Hukuku Çalışmaları, (İstanbul: Alfa Yayınları, 1998).
Bozkurt, Enver, M. Akif Kütükçü ve Yasin Poyraz, Devletler Hukuku, 5. Bası, (Ankara: Yetkin Yayınları, 2009).
Bozkurt, Enver, Türkiye’nin Uluslararası Hukuk Mevzuatı, 5. Bası, (Ankara: Asil Yayın Dağıtım, 2011).
Bozkurt, Enver, Devletler Hukuku Bakımından Türkiye’nin Sınır İlişkileri, (İstanbul: Kazancı Yayınları, 1992).
Cullen, Robert, ‘Hazar Denizi Düşüş ve Yükseliş’, National Geographic Türkiye, S. 10, Şubat 2002, s. 120-153.
Çolakoğlu, Selçuk, ‘Uluslararası Hukukta Hazar’ın Statüsü Sorunu’, AÜSBFD, C. 53, S. 1- 4, 1998, s. 107-122.
Gökalp, İbrahim, Milletlerarası Adalet Divanı’nın Deniz Alanlarının Sınırlandırılmasına Dair Kararlarında Dikkate Aldığı İlkeler, (İstanbul: Beta Yayınları, 2008).
Gökçe, Mustafa, ‘Sovyet Sonrası Dönemde Hazar Çevresinde Yaşanan Rekabet’, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol. 1/3, Bahar 2008, s. 177-209.
Humbatov, Fuad, ‘Le statut juridique de la mer Caspienne: Le Principe de l’uti possidetis à l’égard des nouveaux Etats riverains de la mer’, Journal of Azerbaijani Studies, Vol. 12, No. 3/5, 2009, s. 33-48.
Hüseynov, Fuad, ‘SSCB Dağıldıktan Sonra Halefiyet Sorunları’, Avrasya Etüdleri, No. 25, Sonbahar-Kış 2003, s. 125-142.
Kızılsümer Özer, Deniz, Çok Taraflı Çevre Sözleşmeleri, (Ankara: USAK Yayınları, 2009).
Kovalyov, Aleksandr Antonoviç, Müasir Beynelhalq Deniz Hüququ ve Onun Tatbiqi Praktikası, (Bakü: Qanun, 2006).
Mengiler, Özgür, Birleşmiş Milletler Çerçevesinde Uluslararası Uyuşmazlıkların Barışçı Çözümü, (Ankara: Platin Yayınları, 2005).
Momtaz, Djamchid, ‘La Convention-Cadre de Téhéran sur la protection de l’environnement marin de la mer Caspienne’, Annuaire Français de Droit International, Vol. 51, 2005, s. 401-410.
Nations Unies, Asamblée Générale, Resolutions, A/RES/50/80.
Nations Unies, Collection des Traités, http://treaties.un.org (Erişim Tarihi: 14 Temmuz 2011).
Nazemi, Mehrdad, La Mer Caspienne et le Droit International: Contribution à l’étude de sa situation juridique au carrefour des frontières, Thèse de Doctorat, (Paris: Université de Paris I - Panthéon / Sorbonne, 2001).
Özman, Aydoğan, Deniz Hukuku I: Kaynaklar-Kişiler-Nesneler-Ulusal Deniz Alanları, (Ankara: Turhan Kitabevi, 2006).
Pallemaerts, Marc, ‘Stockholm’den Rio’ya Uluslararası Çevre Hukuku: Geleceğe Doğru Geri Adım mı?’, Çev. Bülent Duru, AÜSBFD, Prof. Dr. Cemal Mıhçıoğlu’na Armağan, C. 52, Ocak-Aralık 1997, s. 613-632.
Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri I. Kitap, 9. Bası, (Ankara: Turhan Kitabevi, 2001).
Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri II. Kitap, 6. Bası, (Ankara: Turhan Kitabevi, 1996).
Raviot, Jean-Robert, ‘Environnement contre géopolitique: les enjeux écologiques dans la région caspienne’, Cahiers d’Etudes sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, No. 23, 1997, http://cemoti.revues.org/113 (Erişim Tarihi: 9 Haziran 2011).
Romano, Cesare P. R., ‘La Caspienne: un flou juridique, source de conflits’, Cahiers d’Etudes sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, No. 23, 1997, http://cemoti.revues.org/112 (Erişim Tarihi: 9 Haziran 2011).
Sur, Melda, Uluslararası Hukukun Esasları, 4. Bası, (İstanbul: Beta Yayınları, 2010).
Tavernier, Paul, ‘Le Statut Juridique de la Mer Caspienne: Mer ou Lac? La pratique des États vue à travers les documents publiés par les Nations Unies’, Actualité et Droit International, Ekim 1999, http://www.ridi.org/adi/199910a.1.htm (Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2011).
Terzioğlu, Süleyman Sırrı, ‘Hazar’ın Statüsü Hakkında Kıyıdaş Devletlerin Hukuksal Görüşleri’, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, C. 3, S. 5, 2008, s. 26-47.
de Tinguy, Anne, ‘Les nouveaux Etats indepentants et la Caspienne: l’apprentissage d’une nouvelle vie internationale’, Cahiers d’Etudes sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, No. 23, 1997, http://cemoti.revues.org/120 (Erişim Tarihi: 9 Haziran 2011).
Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, http://tdkterim.gov.tr/bts/ (Erişim Tarihi: 27 Temmuz 2011).
Yılmaz Turgut, Nükhet, Çevre Politikası ve Hukuku, (Ankara: İmaj Yayınevi, 2009).