TÜRK KAMUOYUNDA AMERİKA İMAJININ ZEDELENMESİNE YOL AÇAN İLK DİPLOMATİK KRİZ: JOHNSON MEKTUBU

Bu çalışmada İkinci Dünya Savaşı sonrası olumlu yönde ilerleyen Türk Amerikan müttefiklikilişkilerinde ilk büyük kırılmayı ortaya çıkartan ve büyük zarar veren Kıbrıs’ta başlayan olayları vetarihe “Johnson mektubu” olarak geçen mebtuplaşma olayı sonrası Türkiye’de değişen Amerikanalgısının incelenmesi amaçlanmaktadır. İkinci Dünya Savaşı’nın bitmesinden hemen sonra başgösteren Sovyetler Birliği tehlikesini bertaraf etmek için batı bloku safında yer almak için uğraşanve Amerika Birleşik Devletleri’nin desteğine ihtiyaç duyan Türkiye, NATO’ya katıldıktan sonramüttefiklik şartları gereği ortaklarının istediği yönde dış politikasını bağımlılık esasına göre tektaraflı olarak şekillendirmişti. Ancak Kıbrıs’ta başlayan olaylar Türkiye için gerçekle yüzleşmemecburiyetini doğurur. Adanın stratejik önemi ve adada yaşayan azımsanamayacak sayıdaki Türknüfusunun geleceği için Kıbrıs’la ilgilenmek zorunda kalan Türkiye, adadaki Yunanistan yanlısıRum yöneticilerin asimilasyon politikalarını engellemek için uluslararası hukuktan doğan meşruhakkını kullanarak adaya yönelik askeri müdahalede bulunmak ister. Müdahele girişimi Türk Amerikan ilişkilerinde büyük bir kırılmaya neden olur. Başkan Lyndon B. Johnson tarafındanTürkiye’nin adaya yönelik olası bir askeri müdahalesini engellemek amacıyla kaleme aldığımektup, Türk devlet yönetiminde büyük bir şok etkisi yaratır. Hem haklı olduğu bir konuda vegarantörlük anlaşması gereği adada artan şiddeti bitirmek için kullanmak istediği bir yetkinin dosttelakki ettiği müttefiklerince karşı çıkılması hem de NATO şemsiyesi altında olmasına rağmenSovyetler Birliği’nin herhangi bir saldırı girişiminde bulunması halinde müttefiklerinin yardımetmeyeceği ve yalnız kalacağının açıkça belirtilmesi, Türk dış politikasının tek bir eksen altındaoluşturmanın hata olduğu gerçeğini Türkiye’ye göstermesi bakımından önemlidir. Johnsonmektubuna kadar hükümetler nezdinde dostça ve müttefiklik ilişkisi içerisinde gittiği düşünülenilişkiler artık büyük bir güven bunalımı yaşamakta, Kıbrıs’a yönelik müdahaleyi önlediğidüşünüldüğü için de halk nezdinde ABD sempatisini geri döndürülemeyecek şekilde yok etmiştir.Bu çalışmada yazılı olan birincil kaynakların yanında ulusal basında yer alan haberler de taranarakdöküman analizi yöntemi kullanılmıştır.

THE FIRST DIPLOMATIC CRISIS THAT CAUSED HARM TO THE IMAGE OF THE USAIN THE EYES OF THE TURKISH PUBLIC: THE JOHNSON LETTER

In the study, it was aimed to examine the events that started in Cyprus and led to the first greatrupture in the alliance relations between Turkey and the United States of America, which wasfollowing a positive course in the aftermath of the Second World War, and the changedperception of the USA in Turkey following the correspondence recorded in history as "theJohnson Letter." Turkey, which attempted to be included in the Western bloc in order toeliminate the threat from the Soviet Union that emerged right after the end of World War II andneeded the support of the USA in this regard, shaped its foreign policy on a single axis based on dependence in line with the wishes of its allies as stipulated by the conditions of the alliance afterits joining the NATO. However, the events that started in Cyprus forced Turkey to face the reality.Turkey, which had to deal with Cyprus due to its strategic importance and the future of aconsiderable number of Turks living on the island, wanted to carry out military intervention in theisland by using its legitimate right stemming from the international law in order to prevent theassimilation policies of the pro-Greece Greek administrators. The attempt to intervene led to agreat rupture in Turco-American relations. The letter written by US President Lyndon B. Johnsonin order to prevent a potential military intervention of Turkey in the island created a hugeshocking effect in the administration of Turkey. Both the objection of its allies, which Turkey sawas friends, to the authority that Turkey wanted to use in a matter it was right about and given toit within the scope guarantor agreement in order to prevent the escalating violence on the islandand the clear statement that its allies would not help Turkey and leave it on its own in case theSoviet Union initiated an attack on Turkey despite its being under the umbrella of the NATO areimportant in that these facts showed Turkey how wrong it was to shape its foreign policy on asingle axis. The relations that were believed to be proceeding in a friendly and allied relationshipbetween the governments until the Johnson letter was now going through a confidence crisis,and the letter irreversibly destroyed the sympathy for the USA in the eyes of the public as it wasthought to prevent the intervention aimed at Cyprus. By screening the news published in thenational press in addition to the written primary resources, the document analysis method wasused in the study.

PDF

___

Akkurt, A. (1998). Yakın mücadele tarihimizin bilinmeyen yönleri ve Yorgacis’in casusları. Boğaziçi Yayınları.
Aktaş, A. (2009). 1964 ve 1967 Kıbrıs krizleri sırasında ABD’nin Kıbrıs politikaları. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Armaoğlu, F. (1996). Amerikan belgelerinde Kıbrıs sorunu 1958–1959. Belleten. 60(229), 745-782.
Armaoğlu, F. (2005). 20. Yüzyıl siyasi tarihi. (15. Baskı). Alkim Yayınevi.
Bağcı, H. (1990). Demokrat Parti dönemi dıs politikası. İmge Yayınevi.
Bilge, A. S. (1996). Kıbrıs uyuşmazlığı ve Türkiye-Sovyetler Birliği münasebetleri. M. Gönlübol (Ed.), Olaylarla Türk dış politikası içinde (s. 337-427). Siyasal Kitabevi.
Bostanoğlu, B. (1999). Türkiye-ABD iliskilerinin politikası. İmge Yayınevi.
Bozkurt, İ. (2008). Türk kamuoyunda Amerikan imgesi, (1945-1980). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Bölükbaşı, S. (1988). The superpowers and the third world: Turkish-American relations and Cyprus, University Press of America.
Cumalıoğlu, Y. (2001). Kıbrıs Türklerinin bağımsızlık ve özgürlük mücadelesi. İ. K. Ulger & E. Efegil (Der.), Avrupa Birliği kıskacında Kıbrıs meselesi (bugünü ve yarını) içinde (s. 16-19). Ahsen Yayınları.
Cumhuriyet Senotosu Tutanak Dergisi. (1966). 7 Şubat 1966, Dönem:1, Cilt: 33, Toplantı: 5, 44. Birleşim, s.156.
Denktaş, R. (1996). Rauf Denktaş’ın hatıraları. (Cilt 1). Boğaziçi Yayınları.
Dönmez, Ş. (2012). Türk- Amerikan ilişkileri ve Türk kamuoyuna yansıması (1960-1965). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erim, N. (1975). Bildiğim ve gördüğüm ölçüler içinde Kıbrıs. Ajans-Türk Matbaacılık.
Eroğlu, H. (2002). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni Yaratan Tarihi Süreç ve Son Gelişmeler. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 18(54), 735-793.
Gazioğlu, A. (2002). Osmanlı’dan cumhuriyete Kıbrıs. H. S. Güzel (Ed.), Türkler ansiklopedisi içinde (s. 922-945). Yeni Türkiye Yayınları.
İlhan, M. (2015). Kıbrıs sorununun Türk-Amerikan ilişkilerine yansıması. Türkiyat Mecmuası. 25(Güz), 255-280.
İzgi, A. R. (2007). Kıbrıs barış harekatı sonrasında Türkiye’ye uygulanan silah ambargosu ve sonuçları. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Karaman, S. (1968). Türkiye’nin milli savunma stratejisi ve dış politika sorunları. Ulusal Basımevi.
Keser, U. & İlhan, Ş. (2013, Mayıs). Harput’tan Kıbrıs adasına insanlık dersi ve Hipokrat yemini üzerine. Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumunda sunulan bildiri. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi, Elazığ.
Kesiktaş, F. G. (2005). Kıbrıs sorunu’nun Türk-Amerikan ilişkilerine yansıması: Johnson mektubu (1960-1965). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kişman, Z. A. (2014). Türk- Amerikan ilişkilerinde Kıbrıs meselesi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Koç, S. (2005). Dünden bugüne Kıbrıs sorunu ve stratejik yaklasımlar. IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Kopar, M. (2018). ABD’nin Türkiye üzerindeki projeksiyonu: Thornburg Raporu (1949-1950). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 11(61), 306-314
Kurtulgan, K. (2019). Cyprus Issue and The Approach of European States in The Historical Development of Turkish-Greek Relations. Ö. Akman ve ark. (Ed.). Social, educational, political, economic and other developments occurred in Turkey between the yerars of 1938-1980 İçinde (2002-2012). ISRES Publishing.
Meray, S. M. (1993). Lozan barış konferansı, tutanaklar ve belgeler. (Cilt 2). Ankara Üniversitesi Yayınları.
Mordoğan, C. (2010). Türk-Amerikan ilişkilerinde kriz diplomasisi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Mucuk, Ş. (2013). Johnson mektubu ve Türk kamuoyu. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Oran, B. (2002). Türk dış politikası. İletişim Yayınevi.
Özarslan, B. M. (2007). Uluslararası hukuk açısından Kıbrıs sorunu ve Avrupa Birliğinin yaklaşımı, IQ Kültür Sanat.
Papandreou, A. G. (1988). Namlunun ucundaki demokrasi, S. Koray & M. E Yıldırım (Çev.). Bilgi Yayınları.
Poyraz, F. (2008). Hayatı ve bilinmeyen yönleriyle İsmet İnönü. Nokta Kitap Yayınları.
Sander, O. (1979). Türk Amerikan ilişkileri 1947-1964. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınevi.
Sönmezoğlu, F. (1995). Kıbrıs sorunu ışığında Amerika Birleşik Devletleri’nin Türkiye politikası (1964-1980). Der Yayınevi.
Şahin, H. (2002). Johnson mektubu. Gendaş Yayınları.
Uslu, N. (2000). Türk-Amerikan ilişkilerinde Kıbrıs. 21 Yüzyıl Yayınları.
Vatansever, M. (2010). Kıbrıs sorununun tarihsel gelişimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 12(Özel Sayı), 1487-1530.
Cumhuriyet Gazetesi. (22.12.1963; 28.12.1963; 18.04.1964; 07.06.1964).
Milliyet Gazetesi. (24.12.1963; 17.03.1964; 16.04.1964; 06.06.1964; 05.01.1966).
Hürriyet Gazetesi. (13.01.1966).