İŞ DOYUMU ÖLÇEĞİNİN FAKTÖR YAPISINA İLİŞKİN DFA, AYEM VE İKİ FAKTÖR MODELİ ÇERÇEVESİNDE KANITLAR

Tek boyutlu modellerde puanların bir boyutun göstergeleri olduğu varsayılır, ancak verilerde tekboyutluluğu sağlamak her zaman mümkün değildir. Bu nedenle ölçme araçlarının faktör yapısıilişkili faktör modelleri, bifactor (iki faktör) ve ileri düzey faktör modelleri olmak üzere farklıalternatiflerle incelenebilir. Bu çalışmanın amacı Hackman ve Oldham (1980) tarafındangeliştirilmiş ve Gödelek (1988) ve Güler (1990) tarafından Türkçe’ye uyarlanmış iş doyumuölçeğinin faktör yapısını öğretmenler üzerinde incelemektir. Ölçeğin uyarlanan biçimine aitsonuçlar faktör analizine dayalı değildir. Ayrıca ölçeğin güncel çalışmalarda halen bu paylaşılan ilksonuçlara dayalı olarak kullanıldığı görülmektedir. Ölçeğin orijinali ve uyarlanmış formu yarımbırakılmış ifadelere yanıt vermeyi gerektirmektedir. Bu çalışmada yarım bırakılmış ifadeler soruşeklinde sorularak ölçek maddeleri uygulanmıştır. Bu nedenle ölçeğin faktör yapısını incelemek verevize edilebilmesi noktasında ek bilgiler elde etmek amacıyla ölçek Burdur merkezde görevyapan 318 öğretmene uygulanmıştır. Uygulanan ölçme aracı 14 maddeden oluşan 5’li Likerttipindedir. Ölçeğin faktör yapısına ilişkin farklı görüşler bildirildiğinden bu çalışmada tek faktör, ikive üç faktörlü DFA (Doğrulayıcı Faktör Analizi) ile iki ve üç faktörlü Bifactor DFA (B-DFA), iki ve üçfaktörlü AYEM (Açımlayıcı Yapısal Eşitlik Modeli) ve Bifactor AYEM (B-AYEM) modelleri testedilmiştir. Analiz sonuçlarına göre tüm modeller karşılaştırıldığında a üç faktör B-AYEM ile eldeedilen uyum indesklerinin kabul edilebilir düzeyde kaldığı görülmüştür. Tek ve iki faktörlümodellerde model veri uyumu sağlanmamıştır. Ayrıca ölçekte yer alan bazı maddelerin kendifaktörü dışında faktör yükü gösterdiği gözlenmiştir. Ölçekten daha geçerli ve güvenilir puanlarpuanlar elde edebilmek amacıyla ölçeğin tek boyutlu kullanılabileceği önerilmiştir.

EVIDENCE FOR FACTOR STRUCTURE OF THE JOB SATISFACTION SCALE FROM CFA, ESEM AND BIFACTOR MODEL FRAMEWORK

In unidimensional models, scores are assumed to be indicators of a single dimension, but it is notalways possible to provide unidimensionality in the data. For this reason, the factor structure ofthe measurement tools can be examined with different alternatives such related factor models,bifactor and higher order factor models. The purpose of the current study is to investigatethefactor structure of the job satisfaction scale developed by Hackman and Oldham (1980) andadapted into Turkish by Gödelek (1988) and Güler (1990). The adapted version of the scale wasnot based on factor analysis results. And it was seen that this scale is using usually based on oldresults. The original and adapted form of the scale require responding to incomplete items. In this study incomplate items were turned into questions sentences. To examine and obtainadditional information for revision of the factor structure of the scale it was administered to 318teachers in the city of Burdur in Turkey. The scale is a 5-point Likert type consisting of 14 items. Inthe current study the factor structure of the scale wastested with one-factor, two-factor andthree-factor CFA (Confirmatory Factor Analysis) and two-factor and three-factor Bifactor CFA (BCFA), two-factor, and three-factor ESEM (Exploratory Structural Equation Modelling) and BifactorESEM (B-ESEM) models. The results of the analysis showed that among all the models, the fitindices obtained with the three-factor B-ESEM remained at an acceptable level. Model data fitcould not be achieved in one and two factor models. In addition, some items in the scale werefound to exhibit cross-loading. In order to obtain more valid and reliable scores, it has beensuggested to use the scale unidimensional.

PDF

___

Akbulut, B. (2015). The relationship between the upper secondary school teachers’ organizational Image perceptions and job satisfaction levels [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
Arens, A. K., & Morin, A. J. (2017). Improved representation of the self-perception profile for children through bifactor exploratory structural equation modeling. American Educational Research Journal, 54(1), 59- 87.
Arnold, J. H., & Feldman, D. C. (1986). Job satisfaction. Organisational behaviour. McGraw-Hill, Inc.
Asparouhov, T., & Muthén, B. (2009). Exploratory structural equation modeling. Structural equation modeling: A Multidisciplinary Journal, 16(3), 397-438. https://doi.org/10.1080/10705510903008204
Barnabé, C., & Burns, M. (1994). Teachers’ job characteristics and motivation. Educational Research, 36(2), 171- 185. https://doi.org/10.1080/0013188940360206
Baysal, A.C. & Tekarslan, E., (1996). Davranış bilimleri. Avcıol Basım Yayın.
Browne, M. W., & Cudeck, R. (1993). Alternative ways of assessing model fit. In K. A. Bollen and J. S. Long (Eds.), Testing structural equation models (pp. 136-162). Sage.
Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi
Byrne, B. M. (1998). Structural equation modeling with LISREL, PRELIS, and SIMPLIS: Basic concepts, applications, and programming. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
Chen, F. F., Hayes, A., Carver, C. S., Laurenceau, J. P., & Zhang, Z. (2012). Modeling general and specific variance in multifaceted constructs: A comparison of the bifactor model to other approaches. Journal of personality, 80(1), 219-251. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.2011.00739.x.
Çevik Taşdemir, D. (2019). İş sağlığı ve güvenliğinin işgören performansına etkileri ve iş doyumunun aracılık rolü [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hasan Kalyoncu Üniversitesi.
Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları. Pegem Akademi.
DeMars, C. E. (2013). A tutorial on interpreting bifactor model scores. International Journal of Testing, 13(4), 354-378. https://doi.org/10.1080/15305058.2013.799067
Dilsiz, B. (2006). Konya ilindeki ortaöğretim okullarında çalışan öğretmenlerin tükenmişlik ve iş doyumu düzeylerinin bölgelere göre değerlendirilmesinin çok değişkenlik istatistiksel analizi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
Erdoğan, İ. (1999). İşletme yönetiminde örgütsel davranış [Organizational behavior in business management]. İstanbul: Faculty of Management.
Espinoza, J. A., Meyer, J. P., Anderson, B. K., Vaters, C., & Politis, C. (2018). Evidence for a bifactor structure of the scales of psychological well-being using exploratory structural equation modeling. Journal of WellBeing Assessment, 2(1), 21-40. DOI: https://doi.org/10.1007/s41543-018-0008-y
Evans, L. (1997). Understanding teacher morale and job satisfaction. Teaching and Teacher Education, 13(8), 831-845. https://doi.org/10.1016/S0742-051X(97)00027-9
Fadda, D., Scalas, L. F., Meleddu, M., & Morin, A. J. (2017). A bifactor-ESEM representation of the Questionnaire for Eudaimonic Wellbeing. Personality and Individual Differences, 116, 216-222.
Gençer Çelik, G. (2020). The role of job satisfaction, organizational commitment and Burnout in teachers ‘intention to leave. Eurasian journal of social and economic research, 7(7), 276-294. Retrived from https://dergipark.org.tr/tr/pub/asead/issue/56000/751629
Gibbons, R. D., & Hedeker, D. R. (1992). Full-information item bi-factor analysis. Psychometrika, 57(3), 423-436. https://doi.org/10.1177/014662168801200305
Gödelek, Ertuğrul, (1988). Üç farklı iş kolunun (tekstil, tekstil boya, çimento) psiko- sosyal stres faktörleri yönünden karşılaştırılması [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi
Gu, H., Wen, Z., & Fan, X. (2017). Structural validity of the Machiavellian Personality Scale: A bifactor exploratory structural equation modeling approach. Personality and Individual Differences, 105, 116- 123. https://doi.org/10.1016/j.paid.2016.09.042
Güler, M. (1990). Endüstri işçilerinin iş doyumu ve iş veriminde depresyon, kaygı ve bazı değişkenlerin etkisi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
Hackman, J. R., & Oldham, G. R. (1975). Development of the job diagnostic survey. Journal of Applied Psychology, 60(2), 159. https://doi.org/10.1037/h0076546
Hides, L., Quinn, C., Stoyanov, S., Cockshaw, W., Mitchell, T. and Kavanagh, D. J. (2016). Is the mental wellbeing of young Australians best represented by a single, multidimensional or bifactor model? Psychiatry Research, 241, 1-7.
Howard, J. L., Gagné, M., Morin, A. J., & Forest, J. (2018). Using bifactor exploratory structural equation modeling to test for a continuum structure of motivation. Journal of Management, 44(7), 2638-2664. https://doi.org/10.1177/0149206316645653.
Hu, L., & Bentler, P. (1995). Evaluating model fit. In R. H. Hoyle (Ed.). Structural equation modeling: Concepts, issues, and applications (pp. 76−99). Sage.
Izgar, H. (2000). Okul yöneticilerinin tükenmişlik düzeyleri nedenleri ve bazı etken faktörlere göre incelenmesi: Orta Anadolu örneği [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
Kalleberg, A. L. (1977). Work values and job rewards: A theory of job satisfaction. American sociological review, 124-143. https://doi.org/10.2307/2117735
Karasar, N. (2001). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
Köroğlu, Ö. (2012). Determination of the relationship between the levels of intrinsic and extrinsic job satisfaction with level of general job satisfaction: An investigation on tour guides. Doğuş University Journal, 13(2), 275-289.
Kula Kartal, S. (2020). Examining factors for the academic motivation based on the Confirmatory, the Exploratory and the Bifactor Exploratory Structural Equation Models. International Journal of Progressive Education, 16(1), 192-204. https://doi.org/10.29329/ijpe.2020.228.14
Litalien, D., Morin, A. J., Gagné, M., Vallerand, R. J., Losier, G. F., & Ryan, R. M. (2017). Evidence of a continuum structure of academic self-determination: A two-study test using a bifactor-ESEM representation of academic motivation. Contemporary Educational Psychology, 51, 67-82. https://doi.org/10.1016/j.cedpsych.2017.06.010
Locke, E. A. (1976). The nature and causes of job satisfaction. In M. D. Dunnette (Ed.), Handbook of industrial and organizational psychology. Rand McNally.
Mansolf, M., & Reise, S. P. (2016). Exploratory bifactor analysis: The Schmid-Leiman orthogonalization and Jennrich-Bentler analytic rotations. Multivariate Behavioral Research, 51(5), 698-717. https://doi.org/10.1080/00273171.2016.1215898
Mardia, K. (1970). Measures of multivariate skewness and kurtosis with applications. Biometrika, 57(3), 519- 530. https://doi.org/10.2307/2334770
McDonald, R. P. (1970). The theoretical foundations of principal factor analysis, canonical factor analysis, and alpha factor analysis. British Journal of Mathematical and Statistical Psychology, 23, 1–21.
Michaelowa, K. (2002). Teacher job satisfaction, student achievement, and the cost of primary education in Francophone Sub-Saharan Africa. HWWA Discussion Paper (188).
Morgan, G. A., Leech, N. L., Gloeckner, G. W. ve Barret, K. C. (2004). Spss for introductory statistics: Use and interpretation. Second Edition. Lawrance Erlbaum Associates.
Morin, A. J., Arens, A. K., & Marsh, H. W. (2015). A bifactor exploratory structural equation modeling framework for the identification of distinct sources of construct-relevant psychometric multidimensionality. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 23(1), 116-139. https://doi.org/10.1080/10705511.2014.961800
Musal B, Elçi Ö. Ç, Ergin S (1995). Uzman hekimlerde mesleki doyum. Toplum ve Hekim, 10(68), 2-7.
Muthe´n, L. K., & Muthe´n, B. O. (2012). Mplus user’s guide (7th ed.). CA: Muthe´n & Muthe´n
Perera, H. N. (2016). Construct validity of the Social Provisions Scale: A bifactor exploratory structural equation modeling approach. Assessment, 23(6), 720-733. https://doi.org/10.1177/1073191115589344
Reise, S. P. (2012). The rediscovery of bifactor measurement models. Multivariate behavioral research, 47(5), 667-696. https://doi.org/10.1080/00273171.2012.715555
Reise, S. P., Bonifay, W. E., & Haviland, M. G. (2013). Scoring and modeling psychological measures in the presence of multidimensionality. Journal of Personality Assessment, 95, 129–140.
Reise, S. P., Bonifay, W., & Haviland, M. G. (2018). Bifactor modeling and the evaluation of scale scores. In P. Irwing, T. Booth, & D. J. Hughes (Eds.), The Wiley handbook of psychometric testing: A multidisciplinary reference on survey, scale and test development (p. 677–707). https://doi.org/10.1002/9781118489772.ch22
Sabuncuoğlu, Z. & Tüz, M. (1998). Örgütsel Psikoloji. Alfa.
Schermerhorn, J.R. (1993). Management for productivity (4th ed.). John Wiley & Sons, Inc.
Sánchez-Oliva, D., Morin, A. J., Teixeira, P. J., Carraça, E. V., Palmeira, A. L., & Silva, M. N. (2017). A bifactor exploratory structural equation modeling representation of the structure of the basic psychological needs at work scale. Journal of Vocational Behavior, 98, 173-187. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2016.12.001
Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of psychological research online, 8(2), 23-74. Retrieved from https://psycnet.apa.org/record/2003-08119-003
Silah, M. (2002). Sanayi işletmelerinde önemli ve çağdaş bir gereksinim: süreç danışmanlığı uygulamaları. Cumhuriyet University Social Sciences Journal, 26 (1), 143–168.
Smith, P. C., Kendall, L. M. & Hulin, C. L. (1969). The measurement of satisfaction in work and retirement. Chicago, IL: Rand McNally.
Soutar, G. N., & Weaver, J. R. (1982). The measurement of shop‐floor job satisfaction: The convergent and discriminant validity of the Worker Opinion Survey. Journal of Occupational Psychology, 55(1), 27-33. 10.1111/j.2044-8325.1982.tb00075.x
Spector, P. E. (1997). Job satisfaction: Application, assessment, causes, and consequences (Vol. 3). USA: Sage.
Sun, h.ö. (2002). İşdoyumu üzerine bir araştırma: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Banknot matbaası genel müdürlüğü [Uzmanlık Yeterlilik Tezi]. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü.
Taşdan, M. (2008). The congruence level between personal values of teachers and organizational values of schools at public and private schools in Turkey, its relations with job satisfaction and perceived social support [Unpublished doctoral thesis]. Ankara University.
Telman, N. & Ünsal P. (2004). Çalışan memnuniyeti. Epsilon Publications.
Thompson, D. P., McNamara, J. F., & Hoyle, J. R. (1997). Job satisfaction in educational organizations: A synthesis of research findings. Educational Administration Quarterly, 33(1), 7-37. https://doi.org/10.1177/0013161X97033001002
Thurstone, L. L. (1935). The vectors of mind: Multiple-factor analysis for the isolation of primary traits. University of Chicago Press. https://doi.org/10.1037/10018-000
Tosun, T. (1979). İş hayatının sosyal sorumlulukları. Management, 3(11), 4-16.
van Dierendonck, D. (2004). The construct validity of Ryff's scales of psychological well-being and its extension with spiritual well-being. Personality and Individual Differences, 36(3), 629–643. https://doi.org/10.1016/S0191-8869(03)00122-3
Vural, B. (2004). Yetkin-ideal-vizyoner öğretmen. Hayat Yayınları
Weiss, D. J., Dawis, R. V., & England, G. W. (1967). Manual for the Minnesota satisfaction questionnaire. Minnesota studies in vocational rehabilitation, 22, 120.
Wiesner, M., & Schanding, G. T. (2013). Exploratory structural equation modeling, bifactor models, and standard confirmatory factor analysis models: Application to the BASC-2 behavioral and emotional screening system teacher form. Journal of school psychology, 51(6), 751-763. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2013.09.001
Zembylas, M., & Papanastasiou, E. C. (2005). Modeling teacher empowerment: The role of job satisfaction. Educational Research and Evaluation, 11(5), 433-459. https://doi.org/10.1080/13803610500146152