Ebû İshâk ez-Zeccâc'ı n Esmâ-i Hüsnâ ve Besmele Hakkında İ ki Eseri
Dillerin en belirgin özelliğ inin zamanla yenilenmesi, geliş mesi ve deği ş mesi olduğ udikkate alı ndı ğı nda, insanlı k tarihinin belli bir döneminde, belli bir muhitte nâzil olanKurânı n anlaş ı lması nda problem yaş anması gayet doğaldı r. Bunu aşmanı n en kesinmetodunun, ilahî iradenin büründüğü biçimsel ş artları dikkate alarak, nüzûlzamanı ndaki Arap dilinin yapısı nı n bilinmesi olduğ unu söyleyebiliriz. Bu sebepletefsir ilmi açı s ı ndan ilk üç ası rda ortaya konulan filolojik çalı şmaların önemibüyüktür. Bu dönemde Arapçanı n ve Kurânı n geneline yönelik yapılan çalı şmalarınyanı sı ra Kurânî kelime ve konularda risale türü filolojik çalı şmalar da yapılmı şt ı r.Araş t ı rmamı zda Zeccâcı n Arap dilinin gramer ve lugat özelliklerini temel alarakyazdı ğı Tefsîru esmaillâhil-hüsnâ ve Kitâbül-ibâne vet-tefhîm ân ma âni bismillâhir- rahmânirrahîm adlı iki risalesindeki besmele ve esmâ-i hüsnânı n mana ve grameryapıları ile ilgili görüş leri, bu görüş lerin temelleri ve etkileri incelenecektir.
Two Works of Abū Ishā q al-Zajjā j about al-Asmā al-Husnā and Basmala
Considering that the most prominent feature of the languages is that they developsand changes over time, it is quite normal that there are some problems inunderstanding the Qur ā n which was sent down in a certain neighborhood andthroughout a certain period of human history. We can say that the most accuratemethod for solving of this problem is to know the structure of the Arabic language atthe time when it was sent down, while taking into account the formal requirementsassuming of the will of the divine. Therefore, the philological works written in thefirst three centuries are of importance for the tafsī r. During this period, studiesfocused on Qur anic vocabulary and topics such as treaties, as well as general studieson Arabic language and Qur ā n. In this paper, will be studied the views of al-Zajjā j,and their basis and effects, on the meaning and grammatical structures of the Basmalaand al-Asmā al-Husnā in the two works Tafsī r asma illâhi al-husnā and Kitāb al-ibā n a waal-tafhī m ā n ma ā n ī bismillā hirrahmā nirrahī m written by al-Zajjā j considering thegr ammatical and lexical features of the Arabic language
___
- Abduh, Muhammed, Fatiha Tefsiri (çev. Abdulkadir Ş ener, Mustafa Fayda), Ankara Üniversitesi İ lahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (1968), s. 4-5. Albayrak, Halis, Tefsir Usûlü Yöntem, Ana Konular, İ lkeler, Teklifler-, İ stanbul: Ş ule Yayı nları 1998. Aycan, İ rfan, Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XIV, 427-428. Aydı n, İ smail, Kurânla İ lgili İ lk Filolojik Çalı ş maların Tefsir İ lmi Açı s ı ndan Değ erlendirilmesi, Dinbilimleri Akademik Araşt ı rma Dergisi, 11 (2011/1), s. 37- 63. Aydı n, Mehmet, Dilbilim El Kitabı -Temel Kavramlar ve Konular-, İ stanbul: Akademik Kitaplar Yayı nları 2014. Brockelmann, Carl, Târîhül-Edebil-Arabî (çev. Abdulhalîm Neccâr), Kahire: Dârül-maârif, t.y. Cerrahoğlu, İ smail, Tefsir Tarihi, Ankara: Fecr Yayı nları 2014. Cündioğ lu, Dücane, Kuran Çevirilerinin Dünyası, İstanbul: Kapı Yayınları 2011. Cündioğ lu, Dücane, Kuranı Anlamanı n Anlamı Hermeneutik Bir Deneyim I-, İ stanbul: Kapı Yayınları 2013. Çelebi, Muharrem, Kutrub, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XXVI, 494-495. Çetin, Abdurrahman, Kuran Okuma Esasları , Bursa: Emin Yayı nları 2013. Çetin, Nihad M., Arap (Edebiyat), TDV İslâm Ansiklopedisi (Dİ A), III, 296. Dâvudî, Ş emsüddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed el-Mı srî (ö. 945/1539 [?]), Tabakâtül-müfessirîn, I-II, Beyrut: Dârül-kütübül-ilmî 1983. Durmuş , İsmail, Müberred, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XXXI, 432. ___, Saleb, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XXXVI, 25. Ergin, Muharrem, Üniversiteler İ çin Türk Dili, İstanbul: Bayrak Yayı nları 1992. Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezher (ö. 370/980), Tehzîbül- luga (nş r. Heyet), I-XV, Kahire: Dârül-Mısriyye, t.y. Fahreddîn er-Râzî, Ebu Abdillâh (Ebül-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî (ö. 606/1210), Mefâtîhul-gayb (et- Tefsîrül-kebîr), I-XXXII, Beyrut: Dârül-fikr 1981. Gezgini Ali Galip, Tefsirde Semantik Metod ve Kurânda Kavm Kelimesinin Semantik Analizi, İstanbul: Ötüken Yayı nları 2002. Hamevî, Ebû Abdillâh Ş ihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh (ö. 626/1229), Mucemül-üdebâ (İ r şâdül-erîb ilâ marifetil-edîb, İr ş âdül-elibbâ ilâ marifetil-üdebâ, Tabakâtül-üdebâ) (nş r. İ hsân Abbâs), I-VII, Beyrut: Dârül-garbil-İ slâmî 1993. Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî (ö. 463/1071), Târihu Bağ dâd (nş r. Beşşâr Avvâd Marûf), I-XVII, Beyrut: Dârül-garbil-İslamî 1422/2001. İ bn Hallikân, Ş emseddîn Ahmed b. Muhammed (ö. 681/1282), Vefeyâtü'l-ayân ve enbâü ebnâiz-zemân (nş r. İ hsân Abbâs),I-VIII, Beyrut: Dâr-u sâdr 1968. İ bn Kesîr, Ebül-Fidâ İ mâdüddîn İ smâîl b. Ş ihâbiddîn el-Kaysî el-Kureş î eş - Ş âfiî (ö. 774/1373), Tefsîrül-Kurânil-azîm (nş r. Sâmi b. Muhammed es- Selâme), I-VIII, Riyad: Dâru Tayyibe 1999. İ bn Manzûr, Ebül-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî (ö. 711/1311), Lisânül-Arab, I-XV, Beyrut: Dâru sâdı r, t.y. İ bnül-Cevzî, Ebül-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el- Bağ dâdî (ö. 597/1201), Zâdül-mesîr fî ilmit-tefsîr, I-IX, Beyrut: Mektebe- tül-İ slâmî 1984. İ bnül-Kı ftî, Ebû Hasan Ali b. Yûsuf (ö. 646/1248), İ nbâhür-ruvât alâ enbâhin- nühât (nş r. M. Ebül-Fazl İ brahim), Kahire Beyrut: Dârül-fikril-Arabî müessesetül-kütübis-sekâfiyye 1986. İ bnün-Nedîm, Ebül-Ferec Muhammed b. Ebî Yakûb İ shâk b. Muhammed b. İ shâk (ö. 385/995 [?]), el-Fihrist (nş r. Rı zâTeceddüd), Tahran: [y.y.] 1971. İşler, Emrullah, Zeccâc, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XXXIV, 173. Kâhyaoğ lu, Yasin, Ebul-Abbâs el-Muberridin Hayatı , İ lmî Ş ahsiyeti ve el- Kâmil Adlı Eseri, Nüsha Ş arkiyat Araş tı rmaları Dergisi, 10 (2013), s. 83-96. Karagöz, Mustafa, Dilbilimsel Tefsir ve Kuranı Anlamaya Katkı s ı, Ankara: Ankara Okulu Yayı nları 2010. Kasapoğ lu, Abdurrahman, Kuranı Anlamada Semantik Yöntem, Hikmet Yurdu Düşünce - Yorum Sosyal Bilimler Araş tı rma Dergisi, 11 (2013), s. 105- 178. Kâtip Çelebi (ö. 1067/1657), Keş füz-zünûn an esâmil-kütüb vel-fünûn (çev. Rüş tü Balcı ), I-V, İ stanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayı nları 2007. Koç, Mehmet Akif, John Burtonun Kurânda Gramer Hataları Adlı Makalesinin Tenkidi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35 (1996), s. 553-559. Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh (ö. 671/1273), el-Câmi li-ahkâmil-Kurân (nş r. Abdullah et-Türkî), I-XXIV, Beyrut: Müessesetür-risâle 2006. Mâverdî, Ebül-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî (ö. 450/1058), en-Nüket vel-uyûn (nş r. Abdülmaksûd b. Abdur-rahîm), I-VI, Beyrut: Dârül-kütübil-ilmiyye/müessesetül-kütübis-sikâfiyye t.y. Nesefî, Ebül-Berekât Hâfı züddîn Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd en-Nesefî (ö. 710/1310), Tefsîrün-Nesefî (Medârikü't-tenzîl ve hakâiku't-tevîl), I-IV, İ stanbul: Eda Neş riyat, 1993. Özsoy, Ömer, Sünnetullah - Bir Kurân İ fadesinin Kavramlaş ması, Ankara: Fecr Yayı nevi 1999. Paçacı , Mehmet, Çağ daş Dönemde Kurana ve Tefsire Ne oldu?, İ stanbul: Klasik Yayı nları 2013. Salebî, Ebû İ shâk Ahmed b. Muhammed b. İ brâhîm es-Salebî en-Nîsâbûrî (ö. 427/1035), el-Keş f vel-Beyân, (nş r. Ebû Muhammed b. Âş ûr), I-X, Beyrut: Dâru ihyâit-türâsil-Arabî, 2002. Semânî, Ebû Sad Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr (ö. 562/1166), el- Ensâb (nş r. Abdullah Ömer el-Bârûdî), I-V, Beyrut: Dârül-fikr, 1408/1988. Semîn el-Halebî, Ebül-Abbâs Ş ihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İ brâhîm (Abdiddâim) el-Halebî (ö. 756/1355), ed-Dürrül-masûn fî ulûmil-kitâbil- meknûn (nş r. Ahmed Muhammed el-Harrât), I-XI, Dı meş k: Dârül-kalem 1406-1415/1986-1994. Ş evkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed eş - Ş evkânî es- Sanânî el-Yemenî (ö. 1250/1834), Fethul-kadîr el-câmi beyne fenneyir- rivâye ved-dirâye min ilmit-tefsîr (nş r. Abdulkâdir Umeyre), I-V, y.y.: Dârül-vefâ, 1994. Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el- Bağ dâdî (ö. 310/923), el-Câmiul-beyân an tevîli âyil-Kurân (nş r. Abdül- muhsin et-Türkî), I-XXVI, Kahire: Dâru hicr 2001. Tatlı , Alican, Cehdamî, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), VII, 224-225. Topaloğ lu, Bekir, Esmâ-i Hüsnâ, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XI, 416-417. ___, Hasîb, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XVI, 380. ___, Mukaddim, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XXXI, 114. ___, Mütekebbir, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XXXII, 190. ___, Rahmân, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), XXXIV, 415-417. Ûde Halil Ebu Ude, et-Tatavvurud-delâlî beyne lugatiş -ş ir ve lugatiI-Kurânil- Kerîm, Ürdün: Mektebü'I-Menar 1985. Y ı ldı rım, Suat, Besmele, TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), V, 532. Y ı ldı z, Hakkı Dursun, Abbâsîler (İ lim ve Kültür Hayatı ), TDV İ slâm Ansiklopedisi (Dİ A), I, 41-44. Zeccâc, Ebû İ shâk İ brâhîm b. es-Serî (ö. 311/923), Kitâbül-ibâne vet-tefhîm ân maâni bismillâhirrahmânirrahîm, ( Erbau rasâili fin-nahv adlı eserin içinde) (nş r. Abdülfettâh Selîm), Kahire: Mektebetül-âdâb 1423/2003. ___, Meânil-Kurân ve irâbüh (nş r. Abdulcelîl Abdüh Şelebî), I-V, Beyrut: Alemül-kütüb 1988. ___, Tefsîru esmâillâhil-hüsnâ (nş r. Ahmed Yûsuf ed-Dekkâk), D ı meş k/Beyrut: Dârül-Memûn lit-türâs 1979/1399. Zeccâcî, Ebül-Kâsı m Abdurrahmân b. İ shâk en-Nihâvendî (ö. 337/949), İştikâku esmâillâh (nş r. Abdülhüseyn Mübarek), Beyrut: Müessesetür- risâle 1406/1986. Zehebî, Ebû Abdillâh Ş emsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân (ö. 748/1348), Siyerü alâmin-nübelâ (nş r. Hasan Abdülmennân), I-III, Beyrut: Beytül-efkaril-devliyye 2004. Zemahş erî, Ebül-Kâsım Mahmûd b. Ömer (ö. 538/1144), el-Keşşâf an hakâikı gavâmizit-tenzîl ve uyûnil-ekâvîl fi vücûhit-tevîl (nş r. Halîl Memûn Ş eyha), Beyrut: Dârül-marife 2005. Zeydân Corci, Târihu Âdâbil-Lügatil-Arabiyye, Dârül-hilâl, t.y., y.y. Zübeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Abdillâh b. Mezhic (ö. 379/989), Tabakâtü'n-nahviyyîn vel-lugaviyyîn (nş r. Muhammed Ebül-Fazl İ brâhîm), Kahire: Dârul-maarif 1392/1973.